Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)

1. ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ Ε.Ο.Ε. t ΤΟΜΟΣ 24 (51) - ΤΕΥΧΟΣ 2 t ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014
PUBLISHED QUARTERLY BY THE H.Ο.S. t VOL. 24 (51) - ISSUE 2 t APRIL - JUNE 2014
ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ2014tΤΟΜΟΣ24(51)-ΤΕΥΧΟΣ2ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑΧΡΟΝΙΚΑAPRIL-JUNE2014tVOL.24(51)-ISSUE2
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
PUBLISHED BY THE HELLENIC OPHTHALMOLOGICAL SOCIETY
GREEK ANNALS
OF OPHTHALMOLOGY
ΕΝΤΥΠΟΚΛΕΙΣΤΟ
ΑΡ.ΑΔΕΙΑΣ1780/03ΚΕΜΠΑ
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗΕΤΑΙΡΕΙΑ-ΟΡΜΙΝΙΟΥ511527
Κωδικός016883
ISSN 0030-0683
FocalPointsClinical Modules for Ophthalmologists
ΝΕΑ ΑΡΘΡΑ
ΣΥΝΔΡΟΜΟ MORNING GLORY
ΙΣΤΟΡΙΑΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ
ΔΙΑΒΗΤΙΚΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ
ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ
ΣΥΝΔΡΟΜΟ LAURENCE-MOON-BARDET-BIEDL
ΑΣΤΡΟΚΥΤΤΩΜΑ
ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΥΣ
ΣΥΝΔΡΟΜΟ MORNING GLORY

2. Έγκριση ΕΟΦ σημαίνει
αποτελεσματικότητα & ασφάλεια
για όλα τα φάρμακα,
πρωτότυπα & γενόσημα
Ο ΕΟΦ εγγυάται:
Ο ΕΟΦ στηρίζει τον γιατρό. Στηρίξτε κι εσείς την εκστρατεία του ΕΟΦ.
Εμπιστευθείτε τα γενόσημα, χορηγήστε στους ασθενείς σας φάρμακα με χαμηλό κόστος, όπου μπορείτε, και
εξοικονομήστε πόρους για να μπορείτε να χορηγείτε καινοτόμα (υψηλού κόστους) φάρμακα, όπου είναι απαραίτητα.
Έγκριση ΕΟΦ σημαίνει
αποτελεσματικότητα & ασφάλεια
για όλα τα φάρμακα,
πρωτότυπα & γενόσημα
Ο ΕΟΦ εγγυάται:
Ο ΕΟΦ στηρίζει τον γιατρό. Στηρίξτε κι εσείς την εκστρατεία του ΕΟΦ.
Εμπιστευθείτε τα γενόσημα, χορηγήστε στους ασθενείς σας φάρμακα με χαμηλό κόστος, όπου μπορείτε, και
εξοικονομήστε πόρους για να μπορείτε να χορηγείτε καινοτόμα (υψηλού κόστους) φάρμακα, όπου είναι απαραίτητα.

3. GR1301071754

4. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Οδηγίες για τους Συγγραφείς
Τα ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, έκδοση της Ελληνικής
Οφθαλμολογικής Εταιρείας, εκδίδονται ανά τρίμηνο
και έχουν στόχο τη συνεχή επιμόρφωση των Οφθαλμι-
άτρων και την προαγωγή της Οφθαλμολογίας.
Στο περιοδικό δημοσιεύονται:
1. Άρθρα Σύνταξης (Editorials)
Σύντομα άρθρα αναφερόμενα σε επίκαιρα και αμφιλε-
γόμενα θέματα.
2. Άρθρα Ανασκόπησης
Ολοκληρωμένες αναλύσεις οφθαλμολογικών θεμάτων
με ιδιαίτερη μνεία των σύγχρονων απόψεων. Σε κάθε
τεύχος οι ανασκοπήσεις μπορεί να είναι μέχρι δύο.
3. Ερευνητικές Εργασίες
Πρωτότυπες εργασίες κλινικές ή πειραματικές προο-
πτικού ή αναδρομικού, χαρακτήρα που πραγματοποι-
ήθηκαν με βάση ένα ερευνητικό πρωτόκολλο που θα
περιγράφεται αναλυτικά στη μεθοδολογία.
4. Ενδιαφέρουσες Περιπτώσεις
Σπάνιες περιπτώσεις ή σπάνιες εκδηλώσεις συνηθισμέ-
νων νοσημάτων, στις οποίες έχουν εφαρμοστεί νέα δι-
αγνωστικά κριτήρια και νέα θεραπευτική μεθόδευση.
5. Νέες Χειρουργικές Τεχνικές
6. Σεμινάρια, Συζητήσεις Στρογγύλων Τραπεζών, Διαλέξεις
7. Άρθρα ιστορίας της Οφθαλμολογίας
8. Βιβλιοκρισίες
9. Βιβλιογραφική Ενημέρωση
10. Γράμματα προς τη Σύνταξη:
Περιέχουν κρίσεις για δημοσιευμένα άρθρα, κρίσεις
για το περιοδικό κλπ., τα οποία θα δημοσιεύονται μό-
νον όταν είναι ενυπόγραφα.
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Προηγούμενη ταυτόχρονη δημοσίευση:Τα άρθρα, που
υποβάλλονται στα ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, θα
θεωρούνται για δημοσίευση με την προϋπόθεση ότι τα
αποτελέσματα ή το ίδιο κείμενο δεν έχουν δημοσιευθεί
και δεν έχουν υποβληθεί για δημοσίευση σε άλλο περι-
οδικό. Δημοσιεύει, όμως, τελικά αποτελέσματα εργασι-
ών, που δημοσιεύθηκαν ως πρόδρομες ανακοινώσεις.
Ο συγγραφέας πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρει στη
συνοδευτική του επιστολή, αν η εργασία έχει υποβλη-
θεί για δημοσίευση σε άλλο περιοδικό ή αν έχει κατά
οποιοδήποτε τρόπο δημοσιευθεί μερικά ή ολικά. Στην
τελευταία περίπτωση πρέπει να συνυποβάλλονται
αντίγραφα των δημοσιεύσεων αυτών, για να εκτιμηθεί
ορθότερα το θέμα της διπλής δημοσίευσης.
Όλα τα χειρόγραφα συνοδεύονται από επιστολή που
υπογράφεται από τον υπεύθυνο για την αλληλογραφία
συγγραφέα.
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
Ό,τι δημοσιεύεται στα ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
δεν μπορεί να αναδημοσιευθεί χωρίς γραπτή έγκριση
του Διευθυντή Σύνταξης. Τα προς δημοσίευση άρθρα
θα πρέπει να στέλνονται ηλεκτρονικά στην διεύθυνση
της ΕΟΕ: office@eyenet.gr ή info@eyenet.gr με επισυ-
ναπτόμενο αρχείο word για το κείμενο, και ξεχωριστά
αρχεία μορφής .jpg για κάθε φωτογραφία, ενώ εάν
πρόκειται για πολύ μεγάλο αρχείο φωτογραφιών, μέσω
της ιστοσελίδας www.wetransfer.com ή ταχυδρομικά
στη διεύθυνση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙ-
ΡΕΙΑ με την ένδειξη “ΓΙΑ ΤΑ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙ-
ΚΑ”, Προς τον Διευθυντή Σύνταξης, Ορμινίου 5, 115 28,
Αθήνα. Οι φωτογραφίες δεν πρέπει να περιλαμβάνο-
νται μέσα στο κείμενο της εργασίας, καθώς η ανάλυσή
τους μειώνεται με τρόπο που τις καθιστά άχρηστες για
επαγγελματική εκτύπωση.
ΕΚΤΑΣΗ ΑΡΘΡΩΝ
Οι ανασκοπήσεις δεν πρέπει να ξεπερνούν τις 6.000 λέ-
ξεις (20 δακτυλογραφημένες σελίδες). Η Σύνταξη δια-
τηρεί το δικαίωμα δημοσίευσης άρθρων ανασκόπησης
με μεγαλύτερη έκταση. Οι ερευνητικές εργασίες πρέπει
να είναι συντομότερες και γενικά να μην υπερβαίνουν
τις 3.000 λέξεις. Τα επίκαιρα θέματα και οι περιγραφές
περιπτώσεων ασθενών δεν πρέπει να ξεπερνούν τις
1.000 λέξεις και τα γράμματα προς τη Σύνταξη τις 400
λέξεις. Στους παραπάνω υπολογισμούς περιλαμβάνε-
ται και η έκταση της βιβλιογραφίας.
Σύνταξη χειρογράφων: Η γλωσσική ομοιομορφία των άρ-
θρων είναι απαραίτητη. Τα άρθρα, που υποβάλλονται
για δημοσίευση, πρέπει να είναι γραμμένα στη δημοτι-
κή και με μονοτονικό σύστημα.
Τα ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ έχουν προσχωρήσει
στο Διεθνές Πρότυπο Σύνταξης Ιατρικών Χειρογράφων
(σύστημα Vancouver). Οι παρακάτω οδηγίες έχουν δια-
μορφωθεί σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο.
Τα άρθρα θα συνοδεύονται από:
α) Πλήρη τίτλο.
β) Συγγραφέα, -φείς.
γ) Νοσοκομείο, Πανεπιστήμιο, ή άλλο φορέα από όπου
προέρχονται.
δ) Περίληψη με λέξεις ευρετηρίασης (ελληνικά και αγ-
γλικά) που θα περιλαμβάνει: 1) σκοπό, 2) υλικό, μέθο-

5. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
δο, 3) αποτελέσματα, 4) συμπέρασμα.
ε) Βραχύ τίτλο (εάν ο πλήρης ξεπερνά τις 10 λέξεις).
στ) Φωτογραφίες ξεχωριστά από το κείμενο (με τις λε-
ζάντες τους να εμφανίζονται στο κείμενο για προσδιο-
ρισμό της θέσης τους).
ζ) E-mail και τηλέφωνο επικοινωνίας υπευθύνου για
οποιαδήποτε απορία.
Σελίδα με τον τίτλο: Περιλαμβάνει: (1) τον τίτλο του άρ-
θρου ο οποίος πρέπει να είναι σύντομος (μέχρι 12 λέ-
ξεις), (2) το όνομα και τον τίτλο του συγγραφέα (-ων),
(3) το ίδρυμα ή το εργαστήριο από το οποίο προέρχε-
ται η εργασία, (4) το όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο
του συγγραφέα για αλληλογραφία και ανάτυπα, (5)
ενδεχόμενες πηγές που ενίσχυσαν και βοήθησαν στην
πραγματοποίηση της εργασίας.
Περίληψη και λέξεις ευρετηρίασης: Η περίληψη δεν πρέπει
να υπερβαίνει τις 200 λέξεις. Ανακεφαλαιώνει το στόχο
(-ους) της εργασίας, το υλικό, τη μέθοδο, τα αποτελέ-
σματα και τα συμπεράσματα. Μετά την περίληψη πα-
ρατίθενται 3-10 λέξεις (όροι ή μικρές φράσεις) ευρετη-
ρίασης, απαραίτητες για τη σύνταξη των ευρετηρίων
του περιοδικού. Οι λέξεις αυτές πρέπει να αντιστοιχούν
στους διεθνείς όρους λεξικογράφησης, που χρησιμο-
ποιεί το Index Medicus.
Τοκείμενο: Οι ερευνητικές εργασίες αποτελούνται συνή-
θως από τα κεφάλαια: Εισαγωγή, Υλικό και Μέθοδος,
Αποτελέσματα και Συζήτηση. Η εισαγωγή είναι σύντο-
μη, περιλαμβάνει μόνο τις απαραίτητες βιβλιογραφικές
παραπομπές και αναφέρει το λόγο, που πραγματοποι-
ήθηκε η εργασία.
Στη μεθοδολογία περιγράφεται το πρωτόκολλο, με
βάση το οποίο εξελίχθηκε η έρευνα. Αναφέρεται με λε-
πτομέρεια ο τρόπος επιλογής των ασθενών ή του οποι-
ουδήποτε υλικού που χρησιμοποιήθηκε, καθώς και η
μέθοδοςπουεφαρμόστηκε,ώστεηίδιαέρευναναμπο-
ρεί να αναπαραχθεί από μελλοντικούς ερευνητές. Στην
περίπτωση ερευνών, που αφορούν ανθρώπους, πρέπει
ιδιαίτερα να τονιστεί ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε
με βάση τη Διακήρυξη του Ελσίνκι (1975). Οι φαρμα-
κευτικές ουσίες, που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη,
πρέπει να αναφέρονται με την κοινόχρηστη ονομασία
τους. Περιγράφεται το υλικό, που αξιολογήθηκε κατά
τη διάρκεια της μελέτης και το κεφάλαιο ολοκληρώνε-
ται με τη στατιστική μεθοδολογία, που εφαρμόστηκε.
Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέ-
σματα ολοκληρωμένα αλλά σύντομα. Όσα αναφέρο-
νται σε πίνακες, δεν επαναλαμβάνονται στο κείμενο.
Στη συζήτηση περιγράφονται οι νέες προοπτικές, που
διανοίγονται με τα αποτελέσματα της μελέτης, καθώς
και τα τελικά συμπεράσματα. Δεν επαναλαμβάνονται
όσα έχουν αναφερθεί στα αποτελέσματα. Επίσης, μπο-
ρεί να γίνει σύγκριση με τα αποτελέσματα άλλων ομο-
ειδών εργασιών. Συνδέονται τα αποτελέσματα με τους
στόχους της μελέτης, αποφεύγονται όμως αυθαίρετα
συμπεράσματα, που δεν προκύπτουν από τα αποτελέ-
σματα της εργασίας.
Ευχαριστίες: Απευθύνονται μόνο προς τα άτομα, που
έχουν βοηθήσει ουσιαστικά. Στα υπόλοιπα είδη των
άρθρων το κείμενο διαμορφώνεται ανάλογα με τις
απαιτήσεις και τους στόχους του συγγραφέα. Στις εν-
διαφέρουσες περιπτώσεις ασθενών προηγείται η εισα-
γωγή και ακολουθεί η περιγραφή της περίπτωσης και
η συζήτηση.
Οι βιβλιογραφικές παραπομπές: Οι βιβλιογραφικές παρα-
πομπές στο κείμενο αριθμούνται με αύξοντα αριθμό
ανάλογα με τη σειρά που εμφανίζονται.
Σε περίπτωση αναφοράς σε ονόματα συγγραφέων στο
κείμενο, εφόσον είναι ξένοι, μετά το επώνυμο του πρώ-
του συγγραφέα ακολουθεί η συντομογραφία et al., ενώ
στους Έλληνες συγγραφείς “και συν”. Εφόσον οι συγ-
γραφείς είναι δύο, μεταξύ των επωνύμων τοποθετείται
“και”.
Όλες οι βιβλιογραφικές παραπομπές του κειμένου -και
μόνο αυτές- πρέπει να υπάρχουν στο βιβλιογραφικό
κατάλογο.
Ο αριθμός των βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει
να περιορίζεται στον τελείως απαραίτητο. Στα άρθρα
ανασκόπησης οι βιβλιογραφικές παραπομπές δεν πρέ-
πει να είναι περισσότερες από 100. Στα άρθρα επικαι-
ρότητας (επίκαιρα θέματα, άρθρα σύνταξης) θα πρέπει
να αναφέρονται μόνο 5-6 άρθρα ή μονογραφίες, που ο
συγγραφέας πιστεύει ότι είναι απαραίτητα για την ολο-
κληρωμένη πληροφόρηση του αναγνώστη στο θέμα.
Η σύνταξη του βιβλιογραφικού καταλόγου γίνεται
αριθμητικά με βάση τον αύξοντα αριθμό και τη σει-
ρά εμφάνισης των βιβλιογραφικών παραπομπών στο
κείμενο. Αναφέρονται τα επώνυμα και τα αρχικά των
ονομάτων όλων των συγγραφέων μέχρι έξι (όταν είναι
περισσότερα ακολουθεί η ένδειξη et al), ο τίτλος της
εργασίας, η συντομογραφία του ονόματος του περιο-
δικού, το έτος, ο τόμος, η πρώτη και η τελευταία σελίδα
της δημοσίευσης. Π.χ. Qin D, HuY,Yan J, et al: Analysis of
1379 Patients with Nasopharyngeal CarcinomaTreated
by Radiation. Cancer 1988, 61: 1117-1124.
Σε περίπτωση που δεν αναφέρεται όνομα συγγραφέα
σημειώνεται η λέξη Ανώνυμος (για ελληνική δημοσίευ-
ση)ήAnonymous.Π.χ.Anonymous.NeuralMechanisms
of the Reinforcing Action of Cocaine. Brain Res 1988,
451: 59-68.

6. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Παραπομπές που αναφέρονται σε εργασίες, που δημο-
σιεύονται σε συμπληρώματα (supplements) εκδόσεων,
πρέπει να συνοδεύονται με τον αριθμό του συμπληρώ-
ματος, που σημειώνεται σε παρένθεση μετά τον τόμο.
Π.χ. Science, 60 (Suppl 1): 40. Οι συντμήσεις των τίτλων
των περιοδικών πρέπει να γίνονται με βάση το Index
Medicus. Δεν τοποθετούνται τελείες στα αρχικώνυμα
των συγγραφέων και τις συντμήσεις των περιοδικών.
Στη βιβλιογραφία των επίκαιρων θεμάτων παραλεί-
πονται οι τίτλοι των εργασιών. Για την καταχώρηση
συγγραμμάτων ή μονογραφιών στο βιβλιογραφικό κα-
τάλογο, αναφέρονται στη σειρά τα επώνυμα και τα αρ-
χικά των συγγραφέων, ο τίτλος, ο αριθμός έκδοσης, ο
εκδότης, η πόλη της έκδοσης, το έτος και οι σελίδες της
αναφοράς. Η αναφορά σε ένα κεφάλαιο βιβλίου πρέπει
να γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο: Παπαβασιλείου Ι.Θ.
Πρωτόζωα. Στο: Παθογόνοι μύκητες και παράσιτα. 1η
έκδοση. ΒΗΤΑ, Αθήνα 1983: 67-113.
Αν η βιβλιογραφική παραπομπή αποτελεί κεφάλαιο
ενός συγγράμματος που έχει γραφεί από ιδιαίτερο
συγγραφέα, η αναφορά γίνεται ως εξής: Weinstein
L. Swartz MN. Pathogenic properties of invading
miceorganismus. In (Στο) Sodeman WA ed (ή eds ή
Συντ.) Pathologic physiology. Philadelphia, Saunders,
1974: 457-472.
Μη δημοσιευμένες εργασίες καθώς και “προσωπικές
επικοινωνίες”δεν χρησιμοποιούνται ως βιβλιογραφική
παραπομπή. Άρθρα που έχουν γίνει δεκτά για δημοσί-
ευση, μπορούν να χρησιμοποιηθούν βιβλιογραφικά.
Στην τελευταία περίπτωση μετά τη συντομογραφία του
περιοδικού σημειώνεται η ένδειξη“υπό δημοσίευση”.
Αγγλική περίληψη: Περιλαμβάνει τα ονόματα των συγ-
γραφέων με κεφαλαία και τον τίτλο της εργασίας στα
αγγλικά. Στις πρωτότυπες εργασίες και τις ανασκοπή-
σεις πρέπει να έχει έκταση 300-350 λέξεις, ενώ στα
υπόλοιπα άρθρα μέχρι 150 λέξεις και προορίζεται για
ξενόγλωσσες τεκμηριώσεις. Πρέπει να αναφέρει το
σκοπό της εργασίας, τη μέθοδο και το υλικό, τα απο-
τελέσματα και τα συμπεράσματα. Στις ανασκοπήσεις
πρέπει να αναφέρονται όλα τα κεφάλαια που θίγονται
και τα βασικά συμπεράσματα.
Αρίθμηση κεφαλαίων σε ανασκοπήσεις, επίκαιρα θέ-
ματα: Τα άρθρα αυτά κεφαλοποιούνται. Όλα τα κεφά-
λαια αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς 1, 2, 3, κλπ.
Τα υποκεφάλαια φέρουν τον αριθμό του αρχικού κε-
φαλαίου, τελεία και ακολουθεί ο αριθμός του υποκεφα-
λαίου. 1.1., 1.2. ή 1.1.1., 1.2.1. κ.ο.κ.
ΠΙΝΑΚΕΣ
Δακτυλογραφούνται με διπλό διάστημα. Αριθμούνται
με τη σειρά που εμφανίζονται στο κείμενο με αραβι-
κούς αριθμούς. Πρέπει να φέρουν περιεκτική σύντομη
λεζάντα, ώστε για την κατανόησή τους να μην είναι
απαραίτητη η αναφορά του αναγνώστη στο κείμενο.
Κάθε στήλη φέρει επεξηγηματική σύντομη επικεφαλί-
δα. Οι επεξηγήσεις των συντομογραφιών, καθώς και οι
λοιπές διευκρινήσεις γίνονται στο τέλος του πίνακα.
ΕΙΚΟΝΕΣ
Εφ’ όσον χρησιμοποιούνται φωτογραφίες ασθενών, το
πρόσωπό τους δεν πρέπει να ξεχωρίζεται. Στην αντίθε-
τη περίπτωση επιβάλλεται έγγραφη συγκατάθεση του
ασθενούς για τη δημοσίευση της φωτογραφίας. Όλες
οι εικόνες αναφέρονται στο κείμενο και αριθμούνται
με αραβικούς αριθμούς. Διαφάνειες γίνονται επίσης
δεκτές.
Ονοματολογία και μονάδες μέτρησης: Οι συγγραφείς
των ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ πρέπει να χρη-
σιμοποιούν τους παγκόσμια παραδεκτούς τίτλους και
τις μονάδες μετρήσεων του SI. Για λεπτομέρειες βλέπε
ΙΑΤΡΙΚΗ 1980, 37: 139.
Διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων: Πραγματοποιείται
μία μόνο φορά από τους συγγραφείς. Εκτεταμένες με-
ταβολές δεν γίνονται δεκτές.
ΑΝΑΤΥΠΑ
Απαγορεύεται η φωτογραφική αναπαραγωγή των
δημοσιευμένων εργασιών. Η προμήθεια από τους
συγγραφείς ανατύπων γίνεται αποκλειστικά από τον
εκδοτικό οίκο που συνεργάζεται η Ελληνική Οφθαλ-
μολογική Εταιρεία. Οι συγγραφείς επιβαρύνονται με το
κόστος τους, ενώ τα ανάτυπα παραγγέλλονται κατά το
χρόνο διόρθωσης των δοκιμίων.

8. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
(Συνεχής έκδοση από το 1964)
ΙΔΡΥΤΗΣ
Γ. ΧΕΙΛΑΡΗΣ (1964-1978)
ΕΠΙΤΙΜΟΙ ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Σ. ΛΙΑΡΙΚΟΣ (1978-1995)
Γ. ΠΑΛΗΜΕΡΗΣ (1995-2007)
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Δ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
ΑΝΑΠΛ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Ν. ΜΑΡΚΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Η. ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ (Αθήνα)
Ε. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ (Αθήνα)
Ε. ΓΚΟΤΖΑΡΙΔΗΣ (Αθήνα)
Α. ΔΑΜΑΝΑΚΙΣ (Αθήνα)
Ε. ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ (Κρήτη)
Π. ΖΑΦΕΙΡΑΚΗΣ (Αθήνα)
Α. ΚΑΝΔΑΡΑΚΗΣ (Αθήνα)
Α. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ (Αθήνα)
Β. ΚΟΖΟΜΠΟΛΗΣ (Αλεξανδρούπολη)
Κ. ΚΟΥΦΑΛΑ (Αθήνα)
Ι. ΛΑΔΑΣ (Αθήνα)
Γ. ΜΑΓΚΟΥΡΙΤΣΑΣ (Αθήνα)
Ι. ΝΤΟΥΝΤΑΣ (Αθήνα)
Τ. ΞΗΡΟΥ (Αθήνα)
Δ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ (Αθήνα)
Ι. ΠΑΛΛΗΚΑΡΗΣ (Ηράκλειο)
Ε. ΠΑΡΟΙΚΑΚΗΣ (Αθήνα)
Τ. ΡΟΤΣΟΣ (Αθήνα)
Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΩΤΟΥ (Ιωάννινα)
Χ. ΤΕΡΖΙΔΟΥ (Αθήνα)
Μ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ (Θεσσαλονίκη)
Ν. ΦΑΡΜΑΚΑΚΗΣ (Πάτρα)
Γ. ΧΡΟΥΣΣΟΥ (Αθήνα)
ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΟΜΕΩΝ
N. BECHRAKIS (Αυστρία)
E. CAMPOS (Ιταλία)
E. GRAGOUDAS (ΗΠΑ)
G. KRIEGELSTEIN (Γερμανία)
Ph. le HOANG (Γαλλία)
C. POURNARAS (Ελβετία)
P. SAVINO (ΗΠΑ)
L. ZOGRAFOS (Ελβετία)
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
ΤΟΜΟΣ 24 (51) - ΤΕΥΧΟΣ 2ο
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
Σύνδρομο morning glory: Παρουσίαση 6 ασθενών
και ανασκόπηση βιβλιογραφίας .......................................... 95
Β. Ν. Παπαστρατηγάκης, Χ. Λιναρδή, Α. Μπαχαρίου
ΙΣΤΟΡΙΑ
Συνοπτική ιστορία της οφθαλμολογίας.
Μέρος Δ2: Από τον μεσαίωνα έως το τέλος
του 19ου
αιώνα .............................................................................101
Γ. Παλημέρης
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
Profile of eye diseases in a school survey..................... 115
M. Albusifi, F. R. AL Jraiby, S. J. M. Badr, R. J. Prasad
ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
Prevalence of diabetic retinopathy and its
association with nephropathy in patients
with diabetes mellitus type 2 and chronic
renal failure ................................................................................ 118
E. Kanonidou, V. Konidaris, C. Kanonidou,
A. Papagianni, L. Papazisis
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ
Διαγνωστική προσπέλαση και αντιμετώπιση
ασθενούς με αμφοτερόπλευρο ξανθοκοκκίωμα
του οφθαλμικού κόγχου........................................................ 121
Ι. Ασπρούδης, Μ. Κανάρη, Ζ. Γιωτάκη, Ι. Ντούντας,
Α. Μπατιστάτου, Σ. Τίγκας

9. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ Ε.Ο.Ε.
Ε. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ (Πρόεδρος)
Σ. ΠΑΡΟΙΚΑΚΗΣ (Αντιπρόεδρος)
Δ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ (Γεν. Γραμματέας)
Τ. ΡΟΤΣΟΣ (Ειδ. Γραμματέας)
Π. ΖΑΦΕΙΡΑΚΗΣ (Ταμίας)
Σ. ΚΑΜΠΑΝΑΡΟΥ (Μέλος)
Γ. ΧΑΡΩΝΗΣ (Μέλος)
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΩΜΑΤΕΙΟ
ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
ΟΡΜΙΝΙΟΥ 5, 115 28 - ΑΘΗΝΑ
ΤΗΛ: 210 7257 823 - 210 7229 091
ΦΑΞ: 210 7257 823
ΕΡΓΑΣΙΕΣ - ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΕΙΣ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΠΑΠΑΔΕΔΕ ΣΤΕΛΛΑ
ΤΗΛ.: 72 57 823 - 72 29 091
KIN: 693-65.60.795
info@eyenet.gr / office@eyenet.gr
ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ
ΜΕΛΗ Ε.Ο.Ε : ΔΩΡΕΑΝ
ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΙ : 20 €
ΜΗ ΜΕΛΗ Ε.Ο.Ε : 40 €
ΙΔΡΥΜΑΤΑ – ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΕΞΩΤ.: 100 €
ΙΔΡΥΜΑΤΑ – ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΕΣΩΤ.: ΔΩΡΕΑΝ
ΙΔΙΩΤΕΣ ΕΞΩΤ.: 50 € συν έξοδα αποστολής
ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ – ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
ΕΝΤΟΠΙΑ – ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΣΙΡΟΓΛΟΥ & ΣΙΑ Ο.Ε.
Χαρ. Τρικούπη 88, 106 80 Αθήνα
ΤΗΛ.: 210 36 44 353
E-mail: entopia@hol.gr
ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ
Β. ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Λεωφ. Δημοκρατίας 274, Άγιοι Ανάργυροι
Τηλ. 210-23.20.312
FOCAL POINTS (Μηνιαία έκδοση της AAO)
Αποκλειστικά δικαιώματα
μετάφρασης για την Ελλάδα
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΥΛΙΚΟΥ FOCAL POINTS
Α. ΒΕΡΓΑΔΟΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FOCAL POINTS
Δ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ε.Ο.Ε
ΠΑΠΑΔΕΔΕ ΣΤΕΛΛΑ
ΟΡΜΙΝΙΟΥ 5, 115 28, ΑΘΗΝΑ
ΤΗΛ: 210 7257 823 - 210 7229 091
ΦΑΞ: 210 7257 823
Website : www.eyenet.gr
info@eyenet.gr / office@eyenet.gr
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014
Ασυμπτωματική παρουσία μονήρους
αστροκυττώματος αμφιβληστροειδή χωρίς
συνοδό οφθαλμική ή συστηματική παθολογία ....... 125
Ε. Κανονίδου, Η. Ζάμπρος, Δ. Μπαλατσούκας
Περίπτωση εφήβου με σύνδρομο Laurence-Moon-
Bardet-Biedl ............................................................................... 128
Ι. Ασπρούδης, Ι. Κουμπούλης, Π. Ζαφειρόπουλος,
Γ. Κίτσος, Σ. Τίγκας
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ.......133
WEB SITES ......................................................................................134
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ
Κλινική Προσέγγιση του Νυσταγμού και των
Σακκαδικών Ταλαντώσεων....................................................135
Agnes M.F. Wong
Εκτρόπιο και Εντρόπιο.............................................................155
Bobby S. Korn
Παιδιατρική Ραγοειδίτιδα ......................................................175
Careen Y. Lowder, Breno R, Lima

11. RAFARM Α.Ε.Β.Ε. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
Κορίνθου 12, 154 51, Ν. Ψυχικό, Αθήνα, Τηλ.: 210 6776550-1 • Fax: 210 6776552 • e-mail: info@rafarm.gr
www.rafarm.gr

12. GREEK ANNALS
OF OPHTHALMOLOGY
(Since 1964)
FOUNDER
G. HILLARIS (1964-1978)
HONORARY EDITORS IN CHIEF
S. LIARIKOS (1978-1995)
G. D. PALIMERIS (1995-2007)
EDITOR IN CHIEF
D. PAPAKONSTANTINOU
CO-EDITOR
N. MARKOMICHELAKIS
EDITORIAL BOARD
G. CHROUSSOU (Athens)
A. DAMANAKIS (Athens)
E. DETORAKIS (Crete)
N. FARMAKAKIS (Patra)
E. GEORGOPOULOU (Athens)
I. GEORGALAS (Athens)
E. GOTZARIDES (Athens)
A. KANDARAKIS (Athens)
A. KANELLOPOULOS (Athens)
K. KOUFALA (Athens)
B. KOZOMBOLIS (Alexandroupolis)
J. LADAS (Athens)
G. MAGOURITSAS (Athens)
I. NTOUNTAS (Athens)
D. PANAGIOTIDES (Athens)
J. PALLIKARIS (Iraklion)
E. PAROIKAKIS (Athens)
Τ. ROTSOS (Athens)
M. STEFANIOTOU (Ioannina)
C. TERZIDOU (Athens)
M. TOPOUZIS (Thessaloniki)
T. XIROU (Athens)
P. ZAFEIRAKIS (Athens)
SECTION EDITORS
N. BECHRAKIS (Austria)
E. CAMPOS (Italy)
E. GRAGOUDAS (USA)
G. KRIEGELSTEIN (Germany)
Ph. le HOANG (France)
C. POURNARAS (Switzerland)
P. SAVINO (USA)
L. ZOGRAFOS (Swistzerland)
GREEK ANNALS OF OPHTHALMOLOGY
VOLUME 24 (51) - NUMBER 2
CONTENTS
REVIEW
Μorning Glory anomaly: A Presentation of
6 patients and Literature review ..........................................95
B.N. Papastratigakis, H. Linardi. Α. Βachariou
HISTORY
A synopsis of the History of Ophthalmology
Part D2: From the Middle ages till the end of 19th
Century ...........................................................................................101
G.D. Palimeris
EPIDEMIOLOGICAL STUDIES
Profile of eye diseases in a school survey.......................115
M. Albusifi, F. R. AL Jraiby, S. J. M. Badr, R. J. Prasad
CLINICAL STUDIES
Prevalence of diabetic retinopathy and its
association with nephropathy in patients
with diabetes mellitus type 2 and chronic
renal failure ..................................................................................118
E. Kanonidou, V. Konidaris, C. Kanonidou,
A. Papagianni, L. Papazisis
CASE REPORT
Diagnosis and treatment of a patient with
bilateral periorbital xanthogranuloma ...........................121
I. Asproudis, M. Kanari, Z. Giotaki, I. Ntiuntas,
A. Mpatistatou, S. Tigkas

13. ADMINISTRATIVE BOARD OF THE HOS
E. GEORGOPOULOU (President)
E. PAROIKAKIS (Vice-President)
D. PANAGIOTIDIS (Gen. Secretary)
T. ROTSOS (Adj. Secretary)
P. ZAFIRAKIS (Treasurer)
S. KABANAROU (Member)
G. CHARONIS (Member)
OWNER - EDITION
HELLENIC OPHTHALMOLOGICAL SOCIETY
NON PROFITABLE SCIENTIFIC SOCIETY
5, Orminiou Str., 115 28 ATHENS
TEL: 210 72 57 823 - 210 72 29 091
FAX: 210 72 57 823
PAPERS - ADVERTISEMENTS - INFORMATION
Secretary : Ms. S. Papadede
TEL.: 210-72 57 823 – 210-72 29 091
FAX: 210-72 57 823
info@eyenet.gr / office@eyenet.gr
ANNUAL SUBSCRIPTIONS
H.O.S MEMBERS : FREE OF CHARGE
NON MEMBERS : 40 €
RESIDENTS : 20 €
INSTITUTIONS – LIBRARIES :
100 € + SHIPPING COSTS
INDIVIDUALS : 50 € + SHIPPING COSTS
DTP - PUBLISHING
ENTOPIA – STAVROS PASIROGLOU
88 Har. Trikoupi Str., Athens 106 80
ΤEL.: 210 36 44 353
E-mail: entopia@hol.gr
PRINTING OFFICE
B. KALOGEROPOULOS
274 Dimokratias Ave., Agioi Anargiroi
TEL: 210 23 20 312
FOCAL POINTS
(Monthly publication of the AAO)
Exclusive translation rights for Greece:
HELLENIC OPHTHALMOLOGICAL SOCIETY
TRANSLATION OF FOCAL POINTS
A. VERGADOS
SCIENTIFIC SUPERVISION OF FOCAL POINTS
D. PAPAKONSTANTINOU
H.O.S SECRETARIAT
PAPADEDE STELLA
5, Orminiou Str., 115 28 ATHENS
TEL: 210 72 57 823 - 210 72 29 091
FAX: 210 72 57 823
Website : www.eyenet.gr
info@eyenet.gr / office@eyenet.gr
PUBLISHED QUARTERLY BY THE
HELLENIC OPHTHALMOLOGICAL SOCIETY
APRIL - JUNE 2014
CONTENTS
Incidential isolated occurrence of retinal
astrocytoma without other ocular or systemic
comorbidity ..................................................................................125
E. Kanonidou, I. Zabros, D. Balatsoukas
Teenager with Laurence-Moon-Bardet-Biedl
syndrome........................................................................................128
I. Asproudis, I. Koumpoulis, P. Zafeiropoulos,
G. Kitsos, S. Tigas
OPHTHALMOLOGY CONGRESSES AROUND THE
WORLD.............................................................................................133
WEB SITES ......................................................................................134
FOCAL POINTS
A Practical Approach to Nystagmus and Saccadic
Oscillations ...................................................................................135
Agnes M.F. Wong
Ectropion and Entropion ........................................................155
Bobby S. Korn
Pediatric Uveitis ..........................................................................175
Careen Y. Lowder, Breno R. Lima

16. Λεωφ. Κηφισίας 48-50, 115 26 Αθήνα
Τηλ.: 210 7473300, Fax: 210 7473500

19. Η μη ορθή χρήση φαρμάκων
μπορεί να έχει σοβαρές
επιπτώσεις στην υγεία
Ο ΕΟΦ συμβουλεύει το κοινό:
Ο ΕΟΦ στηρίζει τον γιατρό. Στηρίξτε κι εσείς την εκστρατεία του ΕΟΦ.
Εμπιστευθείτε τα γενόσημα, χορηγήστε στους ασθενείς σας φάρμακα με χαμηλό κόστος, όπου μπορείτε, και
εξοικονομήστε πόρους για να μπορείτε να χορηγείτε καινοτόμα (υψηλού κόστους) φάρμακα, όπου είναι απαραίτητα.

21. 95ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Σύνδρομο morning glory:
Παρουσίαση 6 ασθενών και ανασκόπηση βιβλιογραφίας
Β. Ν. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗΣ1
, Χ. ΛΙΝΑΡΔΗ2
, Α. ΜΠΑΧΑΡΙΟΥ1
1
τ. Δ/ντής Οφθαλμολογικού Τμήματος, Γ. Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ»
2
Δ/ντρια Οφθαλμολογικού Τμήματος, Γ. Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ»
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
2: 95-100, 2014
Εστάλη προς δημοσίευση 27/03/2014
Σκοπός: Οι συγγραφείς παρουσιάζουν 6 ασθε-
νείς με σύνδρομο morning glory, το οποίο χα-
ρακτηρίζεται από συγγενή χωνοειδή κοίλανση
του οπισθίου τμήματος του βυθού, στην οποία
εμπλέκεται ο οπτικός δίσκος. Επιπλέον, στο άρ-
θρο αυτό γίνεται βιβλιογραφική ανασκόπηση
του σπανίου αυτού συνδρόμου.
Μέθοδος: Η εξέταση των ασθενών περιελάμβα-
νε πλήρη οφθαλμολογικό έλεγχο, οπτικό πεδίο,
φωτογράφιση βυθού και φλουοροαγγειογρα-
φία.
Συμπέρασμα: Στο σύνδρομο morning glory,
παρά τις παραλλαγές που εμφανίζει η εικόνα του
οπτικού δίσκου, η διάγνωση δεν προβληματίζει.
Στη μελέτη αυτή οι ασθενείς με οπτική οξύτητα
κάτω του 0.1 παρουσίαζαν κεντρικό σκότωμα,
και 5 στους 6 ασθενείς εμφάνιζαν εξωτροπία αντί
εσωτροπίας που είναι το σύνηθες. Οφθαλμοσκο-
πικά, 2 ασθενείς εμφάνιζαν μερική συμμετοχή
της ωχράς εντός της κοιλότητας του ενσωματω-
μένου οπτικού δίσκου. Η φλουοροαγγειογραφία
επί μιας περιπτώσεως, έδειξε μη πλήρωση των
περιφερικών αγγείων του αμφιβληστροειδούς.
Θεωρούμε ότι η συχνότητα, με την οποία απαντά
το εύρημα αυτό, δεν δύναται να εκτιμηθεί στο
σύνδρομο morning glory, επειδή η αγγειογρα-
φία, ως επί το πλείστο, εστιάζεται μόνο επί του
οπτικού δίσκου. Επίσης, στο άρθρο αυτό, αναφέ-
ρονται κύρια θέματα που άπτονται του συνδρό-
μου αυτού, όπως είναι οι συσχετιζόμενες οφθαλ-
μικές και συστηματικές συγγενείς ανωμαλίες, η
αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς οι συσπά-
σεις του οπτικού δίσκου και η παθογένεια.
Λέξεις Ευρετηρίασης: ανωμαλία οπτικού δί-
σκου morning glory, συσπάσεις οπτικού δίσκου,
αποκόλληση αμφιβληστροειδούς, κρανιοεγκε-
φαλικές ανωμαλίες, φλουοροαγγειογραφία.
Μorning Glory anomaly:
A Presentation of 6 patients and Literature
review
B.N. PAPASTRATIGAKIS1
, H. LINARDI2
. Α. ΒΑCHARIOU1
1
ex. Consultant, Ophthalmology Dpt., Gen. Hosp. of Athens
«EVANGELISMOS»
2
Consultant, Ophthalmology Dpt., Gen. Hosp. of Athens
«EVANGELISMOS»
Purpose: The author presents 6 patients with morning glory syn-
drome, characterized by a congenital funnel-shaped excavation of
the posterior fundus, in which the optic disc is incorporated. Fur-
thermore, the article provides a review of the literature regarding
this rare condition.
Methods: Patients evaluation included: full clinical ophthalmic
examination, visual fields testing, fundus photography and fluo-
rescein angiography.
Conclusion: In morning glory syndrome, although the appear-
ance of the optic disc varies, diagnosis is always made with safety.
In our study, patients with visual acuity less than 0.1 had central
scotoma and five out of six were presented with exotropia, instead
of esotropia which statistically is the common finding. Ophthal-
moscopically, in 2 patients the macula was partially incorporated
into the excavation of the disc anomaly (macular capture). Fluo-
rescein angiography performed in one patient showed peripheral
retinal vascular non perfusion. We suggest that incidence of this
finding can be evaluated, because angiography in morning glory
syndrome, nearly always, is focused on the optic disc. Moreover,
in this article we discuss some major aspects of this syndrome, in-
cluding associated ocular and non ocular congenital anomalies,
retinal detachment, contractile movements of the optic disc and
pathogenesis.
Key words: congenital optic disc anomaly morning glory, optic
disc contractions, retinal detachment, craniocerebral anomalies,
fluorescein angiography.
Aνασκόπηση

22. 96 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Β. Ν. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τ
ο σύνδρομο morning glory αποτελεί συγγενή
χωνοειδή κοίλανση του οπισθίου τμήματος του
βυθού, στην οποία εμπλέκεται ο οπτικός δίσκος.1
Η ονομασία του συνδρόμου αυτού δόθηκε από τον
Κindler το 1970,2
εξ αιτίας της ομοιότητας που παρου-
σιάζειοανώμαλοςοπτικόςδίσκοςμετοάνθοςmorning
glory, γνωστό στη χώρα μας ως «καμπανούλα». Η δυ-
σπλασία αυτή αναφέρεται και ως “ανωμαλία οπτικού
δίσκου morning glory”, εξ όσων δε γνωρίζουμε, είναι η
πρώτη αναφορά του συνδρόμου αυτού στην Ελληνική
βιβλιογραφία. Στο άρθρο αυτό παρουσιάζουμε τα λει-
τουργικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά έξι ασθε-
νών με σύνδρομο morning glory, και προβαίνουμε σε
ανασκόπηση της βιβλιογραφίας επί όλων των θεμάτων
που άπτονται του συνδρόμου αυτού.
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ
Έξι ασθενείς με σύνδρομο morning glory, άνευ κρα-
νιοεγκεφαλικών ανωμαλιών, εξετάστηκαν στο τμήμα
Φλουοροαγγειογραφίας του Οφθαλμιατρείου Αθηνών
την δεκαετία του 70΄και 80΄και στα Εξωτερικά Ιατρεία
του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ».
Άπαντες υποβλήθηκαν στον ακόλουθο οφθαλμολογι-
κό έλεγχο: οπτική οξύτητα, κινητικότητα οφθαλμών,
μελέτη και φωτογράφιση βυθού. Επιπλέον, εξ αυτών,
ο ένας σε φλουοροαγγειογραφία και οι πέντε σε αδρό
έλεγχο οπτικού πεδίου. Μετά την πρώτη αυτή εξέταση,
δεν είχαμε την ευκαιρία να εξετάσουμε εκ νέου τους
ασθενείς αυτούς.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Η ηλικία των ασθενών κυμαινόταν μεταξύ 8 και 17
ετών, με σημαντική υπεροχή του γυναικείου φύλου. Η
ανωμαλία του οπτικού δίσκου ήτο ετερόπλευρη η δε
οπτική οξύτητα κυμαινόταν μεταξύ 3/10 έως και κάτω
του 1/10 με διόρθωση από -6 έως +2 βαθμούς σφαιρώ-
ματος και ελαφρού αστιγματισμού. Εξωτροπία παρου-
σίαζαν 5 ασθενείς και εσωτροπία ένας, εις δε τον έλεγ-
χο του οπτικού πεδίου, βρέθηκε διεύρυνση της τυφλής
κηλίδας σε τρείς ασθενείς και κεντρικό σκότωμα σε δύο
(Πίνακας 1). Σε όλους τους ασθενείς, ο έτερος οφθαλ-
μός ήταν φυσιολογικός με οπτική οξύτητα 10/10, χωρίς
διόρθωση ή με μυωπική διόρθωση μικρού βαθμού.
Η οφθαλμοσκοπική εικόνα των περιστατικών μας,
καίτοι εποίκιλε, παρουσίαζε τυπικά χαρακτηριστικά ευ-
ρήματα του συνδρόμου morning glory (Εικ.1). O οπτι-
κός δίσκος ήταν διευρυμένoς και φαινόταν να εισέχει
ή και να προβάλλει εντός χωνοειδούς περιθηλαίας κοι-
λότητας, περιβαλλόμενος από χρωστικό δακτύλιο χο-
ριοαμφιβληστροειδικής αλλοίωσης. Σε μία περίπτωση,
ο οπτικός δίσκος, εντός της περιθηλαίας κοιλάνσεως
περιβαλλόταν από χοριοαμφιβληστροειδική ατρο-
φία (Εικ.1στ). Το κεντρικό τμήμα του οπτικού δίσκου
καλυπτόταν από λευκό ιστό γλοίας δίκην θυσάνου, ο
οποίος απέκρυπτε τα υποκείμενα κεντρικά αγγεία του
αμφιβληστροειδούς, ενώ μεγάλος αριθμός αγγειακών
κλάδων αναδυόταν ακτινοειδώς στο περιφερικό τμή-
μα του δίσκου. Ενίοτε, τα αγγεία κατά την ανάδυσή
τους έφεραν περιχειρίδες (Εικ.1α, 1δ και 1στ) η δε δι-
άκριση μεταξύ αρτηριών και φλεβών δεν ήτο πάντοτε
εφικτή. Σε δύο περιπτώσεις υπήρχε μερική συμμετοχή
της ωχράς εντός της περιθηλαίας κοιλότητας (Εικ.1α
και 1στ).
Φλουοροαγγειογραφία πραγματοποιήθηκε επί μίας
περιπτώσεως (Εικόνα 2 και αντίστοιχη έγχρωμη Εικόνα
1α). Από τις πρώιμες φάσεις της αγγειογραφίας (Εικ. 2α
και 2β) μέχρι και τη φλεβική, παρατηρήθηκε βαθμιαία
χρώση του οπτικού δίσκου και της περιθηλαίας αλλοί-
ωσης, καθώς και φυσιολογική πλήρωση των κεντρικών
αγγείων του αμφιβληστροειδούς. Στην όψιμη φλεβική
φάση κατεγράφη έντονος υπερφθορισμός του οπτι-
κού δίσκου (Εικ.2α), και μη πλήρωση των περιφερικών
αγγείων του αμφιβληστροειδούς (Εικ.2β). Η λήψη πε-
ραιτέρω φάσεων δεν κατέστη δυνατή.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
ΕπιδημικάκαιΛειτουργικάΧαρακτηριστικά.Τοσύν-
δρομο morning glory στο πλείστον των περιπτώσεων
παρατηρείται ετερόπλευρα1,3
και απαντά περισσότερο
συχνά στο γυναικείο φύλο και σπανίως στους Αφροα-
μερικανούς.4,5,6
Επίσης, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, το
σύνδρομο αυτό δεν εμπλέκεται σε πολυσυστηματική
γενετική πάθηση,5
ενώ, ενίοτε, συσχετίζεται με διάφο-
ρες κρανιοεγκεφαλικές ανωμαλίες.
Στους ασθενείς αυτούς η οπτική οξύτητα συνήθως
κυμαίνεται μεταξύ 1/10 και μέτρησης δακτύλων, καίτοι,
σε ορισμένες περιπτώσεις, η όραση δύναται να φθάσει
μέχρι τα 10/10 ή, αντιθέτως, και σε απώλεια αντίληψης
φωτός. Επειδή επί αμφοτεροπλεύρου εντοπίσεως της
ανωμαλίας του οπτικού δίσκου η οπτική οξύτητα τεί-
νει να είναι πλησίον του φυσιολογικού, εικάζεται ότι,
στις ετερόπλευρες περιπτώσεις, κάποιος βαθμός λει-
τουργικής αμβλυωπίας συμβάλλει στην απώλεια της
όρασης.7
Ως εκ τούτου, στην ετερόπλευρη ανωμαλία
morning glory, συνιστάται θεραπεία της αμβλυωπίας,
και εφόσον οι ασθενείς είναι παιδιά μικρής ηλικίας ή
και βρέφη.
Στραβισμός παρατηρείται στο 70% των ασθενών,
εκ των οποίων τα 3/4 παρουσιάζουν εσωτροπία και το
υπόλοιπο 1/4 εξωτροπία.4
Σε αντίθεση με τη δική μας
μελέτη, οι 4 από τους 5 ασθενείς παρουσίαζαν εξωτρο-
πία.
Ο έλεγχος του οπτικού πεδίου έδειξε ότι, στους ασθε-

23. 97ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΣΥΝΔΡΟΜΟ MORNING GLORY
νείς με κεντρικό σκότωμα η οπτική οξύτητα ήταν πολύ
χαμηλή (< 1/10), ενώ, σε όσους παρουσίαζαν διεύρυν-
ση της τυφλής κηλίδας του Mariot, η κεντρική όραση
ανερχόταν από 1/10 έως και 3/10 (Πίνακας 1).
Οφθαλμοσκοπική εικόνα. H διάγνωση του συνδρό-
μου morning glory δεν προβληματίζει και βασίζεται
στα ακόλουθα κύρια χαρακτηριστικά:1,2,4
α) διευρυμέ-
νος οπτικός δίσκος, ο οποίος φαίνεται να εισέχει ή και
να προβάλλει εντός κοιλάνσεως του οπισθίου τμήμα-
τος του βυθού,8
β) λευκός θύσανος ινογλοιακού ιστού,
εντοπιζόμενος στο κέντρο του δίσκου, γ) πολλαπλοί
αγγειακοί κλάδοι, οι οποίοι αναδύονται από το περι-
φερικό τμήμα του οπτικού δίσκου και δ) περιθηλαίος
δακτύλιος χοριοαμφιβληστροειδικής αλλοίωσης που
φέρει χρωστική (Εικ.1). Η ποικιλομορφία, την οποία
εμφανίζει ο οπτικός δίσκος εξαρτάται από την έκταση
που καταλαμβάνει η κεντρική γλοία, καθώς και από την
απόχρωση του νευρικού ιστού που την περιβάλλει. Η
μερική ή ολική συμμετοχή της ωχράς εντός της περιθη-
λαίας κοιλότητας (macular capture) δεν είναι ασυνήθης
(Εικ. 1α και 1στ). Η αδυναμία διακρίσεως των αρτηρι-
ών από τις φλέβες, ιδιαίτερα των μικρών αγγειακών
κλάδων, είναι συνήθης. Άλλα ιδιαίτερα ευρήματα του
συνδρόμου morning glory είναι η βραχεία πορεία των
περιχειρίδων που φέρουν τα αγγεία κατά την ανάδυσή
τους από τον οπτικό δίσκο (Εικ.2α, 2δ, και 2στ), καθώς
και οι αρτηριοφλεβικές αναστομώσεις πέριξ αυτού.9
Φλουοροαγγειογραφία. Στο σύνδρομο morning
glory η φλουοροαγγειογραφία είναι φυσιολογική με
εξαίρεση τον υπερφθορισμό του οπτικού δίσκου λόγω
χρώσης της κεντρικής γλοίας, καθώς και του περιθη-
λαίου χοριοαμφιβληστροειδικού δακτυλίου από την
φλουορεσεΐνη1
(Εικ.2γ). Στην περίπτωση της ασθενούς
μας, η μη πλήρωση (non perfusion) των περιφερικών
αγγείων του αμφιβληστροειδούς θεωρείται από μερι-
κούς συγγραφείς ως σπάνιο εύρημα10
(Εικ.2δ). Ωστό-
Εικόνα 1. Οφθαλμοσκοπικάχαρακτηριστικάσυνδρόμουmorningglory.
α. – στ. Διευρυμένοςοπτικόςδίσκοςεντόςκοιλάνσεως,περιβαλλόμενος
απόχρωστικόδακτύλιοχοριοαμφιβληστροειδικήςαλλοίωσης.Οοπτικός
δίσκοςκεντρικάφέρειλευκόιστόγλοίας,ενώστηπεριφέρειάτου
αναδύονται αμφιβληστροειδικοίαγγειακοίκλάδοι.α, δ, στ. Ενίοτε,κατά
τηνανάδυσήτουςτααγγείαφέρουνπεριχειρίδες.a, στ. Συμμετοχή
τμήματοςτηςωχράςεντόςτηςπεριθηλαίαςαλλοίωσης. στ. Επίμιας
περιπτώσεωςοοπτικόςδίσκος,εντόςτηςκοιλάνσεως,περιεβάλλεταιαπό
χοριοαμφιβληστροειδικήατροφία.

24. 98 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Β. Ν. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝ
σο, θεωρούμε ότι η συχνότητα με την οποία απαντά το
εύρημα αυτό δεν δύναται να εκτιμηθεί στο σύνδρομο
morning glory, επειδή η αγγειογραφία, ως επί το πλεί-
στο, εστιάζεται μόνο επί του οπτικού δίσκου και της
ωχράς.
Συσχετιζόμενες οφθαλμικές ανωμαλίες. Στο σύν-
δρομο morning glory περιγράφονται διάφορες συμπα-
ρομαρτούσες ή, μεταγενέστερα εκδηλούμενες, οφθαλ-
μικές ανωμαλίες, στις οποίες περιλαμβάνονται: ο στρα-
βισμός, ο καταρράκτης, το κολόβωμα του φακού, η
ανιριδία, ο μικρόφθαλμος, το αιμαγγείωμα βλεφάρου,
το Duane retraction syndrome, η υπαμφιβληστροει-
δική νεοαγγείωση και η αποκόλληση του αμφιβλη-
στροειδούς.11,12
H υπαμφιβληστροειδική νεοαγγείωση
αναπτύσσεται εντός της χρωστικής ζώνης πλησίον του
ανώμαλου οπτικού δίσκου,13,14
η δε αποκόλληση του
αμφιβληστροειδούς αποτελεί την πλέον συχνή και σο-
βαρή επιπλοκή του συνδρόμου morning glory.
Αποκόλληση του αμαφιβληστροειδούς. Η αποκόλ-
ληση του αμφιβληστροειδούς παρατηρείται στο 1/3
των ασθενών με σύνδρομο morning glory, η οποία
όμως, ενίοτε, αποκαθίσταται αυτόματα επί απουσίας
συμφύσεων.4,15
Η προέλευση του υπαμφιβληστροειδι-
κού υγρού δεν έχει διευκρινιστεί. Ωστόσο, θεωρείται
ότι αυτό, ενδεχομένως, προέρχεται είτε από το εγκε-
φαλονωτιαίο υγρό του υπαραχνοειδούς χώρου ή από
υγρό της υαλοειδικής κοιλότητας.4,16
Ενίοτε, παρα-
τηρούνται ρωγμές πλησίον του οπτικού δίσκου ή και
εντός των περιφερικών του ορίων, οι οποίες, όμως, δεν
καθίστανται πάντοτε ορατές όταν καλύπτονται από
συμπαγείς συμφύσεις υαλοειδούς ή ινογλοιακού ιστού
προερχομένου από τον οπτικό δίσκο.15,17
Οι αποκολλή-
σεις του αμφιβληστροειδούς στην ανωμαλία morning
glory αντιμετωπίζονται με οπισθία υαλοειδεκτομή,
λύση των συμφύσεων, εξαίρεση του ινογλοιακού ιστού
από την επιφάνεια του οπτικού δίσκου και επιπωματι-
σμό με αέριο μακράς διάρκειας.18,19
Συσπάσειςοπτικούδίσκου.Οισυσπάσεις (Contractile
movents) του οπτικού δίσκου αποτελούν ιδιάζον, αλλά
και σπάνιο κλινικό σημείο, το οποίο απαντά στο κολό-
βωμα του οπτικού δίσκου, στο περιθηλαίο σταφύλω-
μα και στο σύνδρομο morning glory. Πρόκειται περί
εναλλασσομένων κινήσεων σύσπασης και διαστολής
του οπτικού δίσκου, με βραχεία παύση μερικών δευτε-
ρολέπτων μεταξύ των.20.21,22
Οι πιθανοί μηχανισμοί των
κινήσεων αυτών κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: α)
μηχανισμός εξισορρόπησης της πιέσεως και β) μηχα-
νισμός της μυϊκής σύσπασης.23
Ο Pollock1
πιθανολογεί
την ύπαρξη ανώμαλης επικοινωνίας μεταξύ του υπα-
ραχνοειδούς και του περιβάλλοντος τον οπτικό δίσκο
υπαμφιβληστροειδικού χώρου. Ως εκ τούτου, σε περί-
πτωση στιγμιαίων μεταβολών της ισορροπίας της πιέ-
σεως μεταξύ των δύο αυτών χώρων, δημιουργείται ροή
υγρού κατά μήκος του οπτικού νεύρου. Αποτέλεσμα
του μηχανισμού αυτού είναι κινήσεις συστολής και δια-
στολής του οπτικού δίσκου, καθώς ελαφρά περιθηλαία
υπέγερση του αμφιβληστροειδούς. Στο περιστατικό
του Pollock1
οι συσπάσεις αυτές παρατηρήθηκαν κατά
τη στιγμή της ταχείας φωτογράφισης του πάσχοντος
οφθαλμού. Το παράδοξο είναι ότι κινήσεις σύσπασης
και διαστολής του οπτικού δίσκου δεν παρατηρήθη-
καν κατά την εξέταση του βυθού με το έμμεσο οφθαλ-
μοσκόπιο. Ο μηχανισμός της μυϊκής σύσπασης προ-
τάθηκε από διάφορους συγγραφείς. Οι μύες, οι οποίοι
ενοχοποιούνται για τη σύσπαση του οπτικού δίσκου
είναι: α) αταβιστικός οφθαλμικός μυς κατά μήκος του
οπτικού νεύρου23
και β) έκτοπος λείος μυϊκός ιστός του
ακτινωτού σώματος ή της ίριδος, στο οπίσθιο τοίχωμα
του σκληρού, ο οποίος συσπάται υπό την επήρεια χο-
ληνεργικών νευρώνων του παρασυμπαθητικού μετά
από έντονο φωτεινό ερέθισμα στον έτερο οφθαλμό.24
Συσχετιζόμενες κρανιοεγκεφαλικές συγγενείς ανω-
μαλίες.25
Το σύνδρομο morning glory, ενίοτε, συσχε-
τίζεται με διάφορες σπάνιες κρανιοεγκεφαλικές συγ-
γενείς ανωμαλίες, στις οποίες περιλαμβάνονται: η δι-
Εικόνα 2.Φλουοροαγγειογραφίασυνδρόμουmorningglory
(ΟφθαλμοσκοπικήΕικόνα1α).α,β. Πρώιμεςφάσειςαγγειογραφίαςμε
έναρξηφθορισμούοπτικούδίσκουκαιπεριθηλαίαςαλλοίωσης.γ,δ. Όψιμη
φλεβικήφάσηαγγειογραφίαςμευπερφθορισμόοπτικούδίσκουκαιμη
πλήρωσηπεριφερικώναγγείωναμφιβληστροειδούς.

25. 99ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΣΥΝΔΡΟΜΟ MORNING GLORY
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ασφινοειδής εγκεφαλοκοίλη, η ομόπλευρος ενδοκρά-
νιος αγγειακή δυσγενεσία (υποπλασία καρωτίδων και
κυρίων εγκεφαλικών αρτηριών με ή άνευ συνδρόμου
Moyamoya), το ομόπλευρο στοματοπροσωπικό αιμαγ-
γείωμα, η νευροϊνωμάτωση και το σύνδρομο Okihito).
Παθογένεια. Τα αίτια της ανωμαλίας morning glory
δεν έχουν εισέτι διευκρινιστεί. Μερικοί συγγραφείς
υποστηρίζουν ότι η ανωμαλία αυτή αποτελεί μορφή
κολοβώματος.26,27
Άλλοι ερευνητές, βασιζόμενοι στα
οφθαλμοσκοπικά ευρήματα, όπως είναι η παρουσία
ινογλοιακού θυσάνου στο κέντρο του οπτικού δίσκου,
και ανωμάλων αγγείων, καθώς και στα ιστολογικά απο-
τελέσματα, όπως είναι η εντόπιση πέριξ του οπτικού
δίσκου, λιπώδους ιστού και λείων μυϊκών ινών εντός
του σκληρού, εικάζουν, ότι η ανωμαλία morning glory,
ενδεχομένως, είναι το αποτέλεσμα πρωτοπαθούς δια-
ταραχής του μεσεγχύματος, ή μιας ανωμαλίας, η οποία
είναι απότοκος της σχετικής αύξησης μεταξύ μεσοδέρ-
ματος και εξωδέρματος.28,29
Τέλος, ο Pollock1
υποστη-
ρίζει ότι, κατά την εμβρυογένεση το περιφερικό άκρο
του οπτικού μίσχου σχηματίζει μία ανώμαλη χωνοειδή
διεύρυνση, με αποτέλεσμα ο αυλός εισόδου εντός της
κοιλότητας του οπτικού κυστιδίου να καθίσται και αυ-
τός ανώμαλα διευρυμένος. Η αδυναμία διευκρινίσεως
των αιτίων του συνδρόμου morning glory οφείλεται
στην απουσία φωτογραφικού υλικού από ιστοπαθολο-
γικές μελέτες που είχαν πραγματοποιηθεί παλαιότερα.
28,29,30,31,32,33
1. Pollock S. The morning glory disc
anomaly: contractile movement, clas-
sification, and embryogenesis. Docum
Ophthalmol 1987, 65:439-460.
2. Kindler P. Glory morning syndrome:
Unusual congenital optic disc anom-
aly. Am J Ophthalmol 1970, 69:376-
384.
3. Beyer WB, Quenser RM, Osher RH.
Morning glory syndrome: a functional
analysis including fluorescein angiog-
raphy, ultrasonography and compu-
terized tomography. Ophthalmology
1982, 89:1362-1364.
4. Haik BG, Greenstein SH, Smith ME, et
al. Retinal detachment in the morn-
ing glory syndrome. Ophthalmology
1984, 91:1638-1647.
5. Prats Vinas JM, Martiez Gonzales MJ,
Garcia Ribes A, et al. Callosal agen-
esis, chorioretinal lacunae, absence
of infantile spasms and normal devel-
opment. Aicardi syndrome without
epilepsy. Dev Med Child Neurol 2005,
47:419 - 420.
6. Storm RL, PeBenito R. Bilateral optic
nerve aplasia associated with hy-
droencefaly. Ann Ophthalmol 1984,
16:988-992.
7. Kushner BJ. Functional amblyopia as-
sociated with abnormalities of the
optic nerve. Arch Ophthalmol 1985,
102:683-685.
8. Jonas JB, Koniszewski G, Naumann
GO. Morning glory syndrome and
Handmann΄s anomaly in congeni-
tal macropapilla. Extreme variants of
confluent optic pits. Klin Monatsbl
Augenheilkd 1989, 195:371-374.
9. Brodsky MC, Wilson RC. Retinal arte-
riovenous communications in the-
morning glory disc anomaly. Arch
Ophthalmol 1995, 11:410-411.
10. Pojanapon D, Kaliki S, Shields CL,
Shields JA. Morning glory disc anoma-
ly with peripheral retilal non perfusion
in 4 consecutive cases. Arch Ophthal-
mol 1987, 130(10): 1327-1330.
11. Hope-Rose M, Johnston SS. The morn-
ing glory syndrome associated with
sphenoethmoidal encephalocelle.
Ophthalmic Pediatric Genet. 1990;
2(2):147- 153.
12. Debney S,Vingrys AJ. Case report: the
morning glory syndrome. Clin Exp Op-
tom. 1990; 73(1):31-35.
13. Dailey JR, Cantore WA, Gardner TW.
Peripapillary chorioretinal vascular
membrane associated with an op-
tic disc coloboma. Arch Ophthalmol
1993, 111:1833- 1836.
14. Sobol WM, Bratton AR, Rivers MB et al.
Morning glory disc syndrome associ-
ated with subretinal neovasculariza-
tion. Am J Ophthalmol 1990, 110:93-
94.
15. Chang S, Gregory-Roberts, Chen R.
Retinal detachment associated with
optic disc colobomas and morning
glory syndrome. Eye 2012, 26:494-500
16. Chang S, Haik BG, Ellsworth RM et al.
Treatment of total retinal detachment
in morning glory syndrome. Am J
Ophthalmol 1984, 97:596-600
17. Ho Cl, Wei LC. Rhegmatogenous reti-
nal detachment in morning glory syn-
drome, pathogenesis and treatment.
Int Ophthalmol 2002, 24:21-24
18. Bartz-Scsmidt KU, Heimann K. Patho-
genesis of retina detachment associ-
ated with morning glory syndrome.
Int Ophthalmol 1995, 19:35-38
19. Ho TC, Tsai PC, Chen MS, Lin LL. Optic
coherence tomography in the detec-
tion of retinal break and management
of retinal detachment in morning glo-
ry syndrome. Acta Ophthalmologica
Scandinavica 2006, 84:225-227.
20. Cennamo G, Grecchio G, Iaccarino G,
Forte R, Cennamo G. Evaluation of
morning glory syndrome with spec-
tral optical coherence tomography
and echography. Ophthalmology
2010, 117:1269-1273.
21. Lee JE, Kim KH, Park HJ, Lee SJ. Morn-
ingglorydiskanomalyacomputerized
analysis of contractile movements
with implications for pathogenesis. J
AAPOS 2009, 13:403-405.
22. Brodsky MC. Contractile morning glo-
ry disc causing transient monocular
blindness in a child. Arch Ophthalmol
124:1199-1201.
23. Wise Jb, Maclean AL, Gass DM. Con-
tractile peripapillary staphyloma. Arch
Ophthalmol 1966, 75: 626-630.
24. Sawada Y, Fujiwara T, Yoshitomy T.
Morning glory disc anomaly with
contractile movements. Graefes Arch
Clin Exp Ophthalmol 2012, 250:1693-
1695.
25. Brodsky MC. Congenital optic disc
anomalies: morning glory syndrome.
In
Pediatric Neuro-Ophtalmology, chap. 2.
Springer 2010, pp. 67-71.
26. Gardner TW, Ζaparackas ZG, Naidish

26. 100 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Β. Ν. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝ
TP. Congenital optic nerve colobo-
mas: CT demonstration. J Comp Ass
Tomog 1984; 8:95-102.
27. Mafee MF, Jampol LM, Langer BG, et al.
Computed tomography of optic nerve
colobomas, morning glory anomaly,
and colobomatous cyst. Radio Clin N
Am 1987; 25:693-699.
28. Dempster AG, Lee WR, Forrester JV,
et al. The glory morning syndrome:
a mesodermal defect ? Ophthalmo-
logica 1983; 187:222-230.
29. Traboulsi EI, O’Neil JF. The spectrum
in the morphology of the so-called
“morning glory disc anomaly”. J Pedi-
atr Ophthalmol Strabismus 1988;
25:93-98.
30. Cogan DG. Coloboma of the optic
nerve with overlay of the peripapillary
retina. Br J Ophthalmol 1978, 62:347-
50.
31. Manschot WA. Μorning glory syn-
drome: a histological study. Br J Oph-
thalmol 1990, 74: 56-8.
32. Pedler C. Unusual coloboma of the
optic nerve entrance. Br J Ophthalmol
1961, 45:803-7.
33. Rack JH, Wright GF. Coloboma of the
optic nerve entrance. Br J Ophthalmol
1966, 50:705-9.

27. 101ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Συνοπτική ιστορία της οφθαλμολογίας
Γ. Δ. ΠΑΛΗΜΕΡΗΣ MD, FRCOphth
Eπίτιμου Προέδρου της Ελληνικής Οφθαλμολογικής Εταιρείας
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
2: 101-114, 2014
Εστάλη προς δημοσίευση 30/05/2014
Ιστορία
ΜΕΡΟΣ Δ2:
ΑΠΟΤOΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΕΩΣΤΟΤΕΛΟΣΤΟΥ 19ου
ΑΙΩΝΑ
Ο Luis Emile Javal, ο στραβισμός και η Νευροοφθαλ-
μολογία.
Ο
Γαληνός εγνώριζε ότι υπάρχουν 6 μύες για την
κίνηση του οφθαλμού , 4 για την οριζόντιο
και κάθετο κίνηση και 2 για την περιστροφή,
αλλά οι μελέτες του επί των ζώων τον έκαναν να πι-
στεύει ότι υπάρχει και ο «ελκτήρας μυς του βολβού»
( Duke Elder). To δόγμα του Γαληνού παρέμεινε επί 13
αιώνες. Ο Vesalius στο έργο του «De Humanis corporis
fabrica» το 1543 και ο μαθητής του Fallopius στο έργο
του «Observaciones anatomica» το 1561 περιγράφουν
λεπτομερώς τους οφθαλμικούς μύες και τον ανελ-
κτήρα μυ των βλεφάρων και αρνούνται την ύπαρξη
του ελκτήρος μυός του βολβού, ο οποίος υπάρχει
στα ζώα. Αργότερα ο G. Zinn (1727-1759) στο έργο
του «Descriptio Anatomica Oculi Humani iconibus
illustrata» που κυκλοφόρησε το 1755 γράφει οτι οι
μύες εκφύονται εκ της κορυφής του κόγχου. Ο Pare
σαν θεραπεία του στραβισμού συνιστά την μάσκα που
είχε εφεύρει ο Παύλος ο Αιγινήτης ως και γυαλιά από
κέρατο με 2 οπές ως και έναν διαστολέα βλεφάρων
(speculum oculi)- ίσως για την εγχείρηση.
Κατά τον 19ο αιώνα το ενδιαφέρον για τον στραβι-
σμό και τις εγχειρήσεις για την διόρθωσή του, αναζω-
πυρώθηκε. Ο William Ed. Horner (1793-1853) καθηγη-
τής στο Παν. της Πενσυλβανίας ανακαλύπτει τον ομώ-
νυμο μυ στα βλέφαρα και περιγράφει και το ομώνυμο
σύνδρομο, ο E. Motais ( 1845-1913) περιγράφει στο
κλασσικό έργο του, το 1887, εγχειρήσεις στραβισμού
και ο G. Stevens απο την Ν.Υ το 1886 εισαγάγει τον όρο
«Ετεροφορία» για κάθε διαταραχή της ισορροπίας των
μυών.
Ο πρώτος ο οποίος προσπάθησε να χειρουργήσει
στραβισμό ήταν ο «απατεών» John Taylor ο οποίος
ίσως έτεμνε μόνον τον επιπεφυκότα και εκάλυπτε τον
άλλοοφθαλμό,μεσαφείςοδηγίεςναμηνανοιχθείπαρά
μετά την πάροδο 5-7 ημερών, οπότε θα είχε φύγει από
την πόλη και θα εφαίνετο το αρνητικό αποτέλεσμα
της εγχειρήσεως. Πραγματική εγχείρηση συγκλίνοντος
στραβισμού σε παιδί 7 ετών με «τενοντοτομία», εξε-
τέλεσε πρώτος ο Diffenbach (1792-1847), ο οποίος το
1844 έλαβε το βραβείο Monthyan απο την Ακαδημία
Επιστημών του Παρισιού, για την επιτυχή εγχείρηση.
Και ο A. von Graeffe εκτελούσε τενοντοτομές και μάλι-
στα είχε εφεύρει και ενα άγκιστρο στραβισμού.
Αλλά εκείνος που πρέπει να θεωρηθεί «ως ο πατήρ
των νέων ιδεών επι της παθοφυσιολογίας του στρα-
βισμού ως και της θεραπείας του» είναι ο Luis Emile
Javal.
Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 9-5-1839.Ο πατέρας του
ήταν επιτυχημένος βιομήχανος και τραπεζίτης. Εξε-
λέγη επανειλημμένως βουλευτής, η δε μητέρα του
Augusta von Laemmel κατήγετο από μια από τις πλέ-
ον διάσημες οικογένειες της Αυστρίας με οικογενεια-
A synopsis of the History of Ophthalmology
Part D2: From the Middle ages till the end of 19th
Century.
G.D. PALIMERIS MD, FRCOphth
Honorary President of Hellenic Ophthalmological Society

28. 102 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
Γ. Δ. ΠΑΛΗΜΕΡΗΣ
κές σχέσεις με τον βασιλέα της Βαυαρίας. Ο L .E. Javal
παντρεύτηκε την Mari Ellisen το 1867 και απέκτησε 5
παιδιά, η δε εγγονή του ήταν διάσημη φεμινίστρια και
γνωστή δημοσιογράφος, με άρθρα επί της ζωής του
Παρισιού.
Ο L.E. Javal είχε μια κληρονομική οικογενή ιστορία
στραβισμού. Ο παππούς, ο πατέρας , η αδελφή , η ανη-
ψιά και ο ανηψιός του είχαν στραβισμό. Ο ίδιος είχε
υψηλό αστιγματισμό και ετεροχρωμία. Ο πατέρας του
εχειρουργήθη για συγκλίνοντα στραβισμό απο τον
Desmarres, αλλά το αποτέλεσμα ήταν μια μεγάλη δευ-
τεροπαθής εξωτροπία.Η αδελφή του Σοφία , υπεβλή-
θη σε μακροχρόνια θεραπεία με πρίσματα,με κάλυψη
οφθαλμού και με το δικό του στερεοσκόπιο, αλλά τελι-
κώς εχειρουργήθη απο τον Α. von Graeffe.
O L.E. Javal εσπούδασε μεταλλειολογία αλλά το ια-
τρικό οικογενειακό ιστορικό τον έστρεψε στην Οφθαλ-
μολογία. Καθ’ον χρόνο εσπούδαζε, το χόμπυ του ήταν
να μεταφράζει στα Γαλλικά τα άρθρα του Helmholtz
και του Donders. Oφθαλμολογία μελέτησε με τον Al.
von Graeffe στο Βερολίνο και η διατριβή του είχε σαν
θέμα τον στραβισμό.Το 1878 έγινε ο πρώτος Δ/της του
εργαστηρίου Οφθαλμολογίας στο τμήμα Φυσιολογίας
της Σορβόνης όπου με τον μαθητή του Ηyalmar Schiotz
επενόησαν το Ophthalmometer δηλ. το αστιγματόμε-
τρο και με τον M. Tscherning έκανε τις μελέτες του για
τον στραβισμό. Εξελέγετο γερουσιαστής επι πολλά έτη
και έγινε ακαδημαϊκός το 1885.Το 1899 εκυκλοφόρησε
το βιβλίο του «Manual du Strabisme».
Εγνώριζε την «καταστολή» την οποία ονόμαζε
neutralization και προσπαθούσε με την κάλυψη, να
επανεισαγάγει την διπλωπία.Χρησιμοποιούσε φάρμα-
κα όπως Ατροπίνη για την στραβισμική αμβλυωπία και
μυωτικά για την θεραπεία της εσωτροπίας. Εφεύρε το
στερεοσκόπιο, πρόδρομο του Συνοπτοφόρου και θεω-
ρούσε ότι μπορούσε να αποκαταστήσει την ταύτιση, με
οπτικές ασκήσεις , πολλών ωρών και επί πολλά έτη. Τις
μεθόδους του τις δίδαξε σε πολλούς μαθητές του ως
και στον J. Priestly Smith και τις περιέγραφε στον von
Graeffe, ο οποίος του απήντησε σε μια επιστολή του ...
ο λαός δεν αξίζει πράγματι όλη αυτή την φασαρία....
Ενεφάνισε κρίσεις οξέως γλαυκώματος κατά τον ΔΟ
σε ηλικία 45 ετών, για τις οποίες εχειρουργήθη ανεπι-
τυχώς το 1885 από κάποιο άγνωστο χειρουργό( μια ιρι-
δεκτομή και τρείς σκληρεκτομές) και αργότερα επανε-
χειρουργήθη από τον J. Priestly Smith .Το αποτέλεσμα
όμως όλων αυτών των εγχειρήσεων ήταν η πλήρης
απώλεια οράσεως από τον οφθαλμό αυτό.
Δυστυχώς έχασε την όρασή του και από τον ΑΟ
μετά από μια κρίση οξέως γλαυκώματος σε ηλικία 62
ετών και μέχρι το τέλος της ζωής του – 7 χρόνια- πα-
ρέμεινε τυφλός. Τότε έγραψε το βιβλίο του «Εntre
Aveugles» -μεταξύ των τυφλών- με συμβουλές για την
βελτίωση της θέσεως των ατόμων με μειονεκτική όρα-
ση ,ως και συμβουλές για τα μέλη της οικογένειας των
τυφλών. Λόγω της γνωριμίας του με τον οφθαλμίατρο
L. Zamenhof*- εφευρέτη της Εσπεράντο- έμαθε αυτή
την γλώσσα, την οποία θεωρούσε μεγάλη βοήθεια για
την συνεννόηση της επιστημονικής κοινότητας.
* Ο Ludwig Lazarus Zamenhof(1859-1917) ,γεννή-
θηκε στο Bielstock της Ρωσσικής Πολωνίας και μετά τις
σπουδές του στο Παν. της Βαρσοβίας άρχισε να ασκεί
την Οφθαλμολογία. Ενδιαφέρθηκε να φτιάξει μια και-
νούργια γλώσσα, πολύ απλή, για να υπάρχει παγκόσμια
επικοινωνία , ιδίως στην Ιατρική. Δημοσίευσε το συντα-
κτικό και τους κανόνες αυτής το 1887 με το ψευδώνυμο
Dr. Esperanto, από το οποίο η γλώσσα πήρε το όνομά
της,
Ο L. Em. Javal πέθανε απο καρκίνο του στομάχου
στις 29-01-1907. Ζήτησε να αποτεφρωθει το σώμα του,
εκτός απο τον ένα οφθαλμό του, τον οποίο εξώρυξε
ο Tscherning και τον έστειλε στον φίλο του J. Priestly
Smith για να τον μελετήσει παθολογοανατομικώς. Δώ-
ρισε όλη την Βιβλιοθήκη του στο εργαστήριο της Σορ-
βόννης
Προσπάθειες για την θεραπεία του στραβισμού έγι-
ναν από τον Donders με πρισματικά γυαλιά και από
τον Ε. Maddox(1863- 1933), ο οποίος περιέγραψε και
το oμώνυμο τεστ. Το 1900 κυκλοφόρησε η μονογρα-
φία των G. Savage και Cl. Worth « Squint its causes and
Treatment» η οποία έμεινε κλασσική για χρόνια. Στην
6η
έκδοσή της ο Fr.B.Chavasse(1889-1941) την αναθε-
ώρησε τελείως και προσέθεσε τις νέες ιδέες για την
παθολογοφυσιολογία του στραβισμού ως και τα νέα
όργανα και τις δοκιμασίες για την διάγνωση.
Η νευροοφθαλμολογία είναι συνυφασμένη με την
μελέτη του στραβισμού, αλλά μόνον τα τελευταία χρό-
νια η μελέτη της έλαβε σημαντική ώθηση. Για πολλούς
αιώνες η καρδιά ήταν η θέση της «ψυχής» και ο εγκέ-
φαλος εθεωρείτο δευτερεύον όργανο. Στον πάπυρο
του E. Smith περιγράφονται 3 περιπτώσεις τραύματος
του εγκεφάλου που κατέληξαν σε διαταραχές της κι-
νητικότητας των κάτω άκρων. Κατά την βαλσάμωση
των πτωμάτων οι Αιγύπτιοι κρατούσαν την καρδιά, όχι
όμως και τον εγκέφαλο, διότι όπως και οι Κινέζοι, τον
θεωρούσαν όργανο μικρότερης σημασίας.
Ο Ιπποκράτης όμως συνδέει τον εγκέφαλο με τη
όραση όπως και ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, ο Αναξα-
γόρας και ο Ηρόφιλος. Ο Γαληνός ο οποίος έκανε νε-
κροτομές σε ζώα , αποδίδει στον εγκέφαλο μέρος από
τις λειτουργίες του σώματος και εντοπίζει τις αισθήσεις
στο πρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου, την δε όραση στις
πρόσθιες κοιλίες όπου νόμιζε ότι τελειώνουν τα οπτικά
νεύρα, δόγμα που επεκράτησε μέχρι τον Μεσαίωνα, ως
και σ’ όλους τους Άραβες μελετητές. Ακόμη και ο L.da
Vinci (1452-1519) ο οποίος έκανε κρυφά νεκροτομές

29. 103ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑΤόμος 24, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ
και χρησιμοποιούσε κερί με το οποίο έκαμνε ένεση
στις κοιλίες του εγκέφαλου, θεωρεί τις κοιλίες ως το
κέντρο της οράσεως. Ο Η. Boerhave ( 1668-1703) είχε
παλαιότερα συνδέσει τον φλοιό με την όραση, πράγμα
που έγινε αποδεκτό πολύ αργότερα ,με τις εργασίες του
ανατόμου P. Gratiolet(1854). To 1880 o Η. Μunk απέ-
δειξε ότι ο ινιακός λοβός, όπου καταλήγουν τα οπτικά
νεύρα, είναι η έδρα της οράσεως.
Τα ηλεκτρικά δυναμικά του οφθαλμού εμελετήθησαν
από τον E. Du Bois Reymond καθηγητή της φυσιολο-
γίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και κατά τον 20ο
αιώνα εισήχθησαν νέα μέσα (CTscan – MRI- PET scan)
που βελτίωσαν σημαντικά τις γνώσεις μας για την νευ-
ροοφθαλμολογία.
O Κερατοειδής
Η μεταμόσχευση δέρματος αναφέρεται στα Αιγυπτι-
ακά κείμενα και ο Γαληνός εφήρμοζε την επιπολής
απόξεση(abrasio) για την αφαίρεση λευκωμάτων του
κερατοειδούς. Ο Guillaume Pellier de Quengsy(1750-
1835) χειρουργός στο Μονπελιέ, δημοσίευσε το βιβλιο
του «Precis on cours d’ operations sur la chirurgie des
Yeux» το 1789, το οποίο περιλαμβάνει μέθοδο θερα-
πείας των λευκωμάτων του κερατοειδούς με κερατο-
πρόθεση, η οποία ήταν ένας υάλινος κερατοειδής με
αργυρό δακτύλιο που εσυρράπτετο στον σκληρό με
βαμβακερή κλωστή. Ο όρος «κερατίτις» αναφέρεται
για πρώτη φορά από τον J. Wardrop(1782-1869) στο
έργο του «Essays on the Morbid Anatomy of the Human
Eye» που κυκλοφόρησε το 1808.
Ο J.Wardrop από την Σκωτία, σε ηλικία 25 ετών ήταν
διάσημος ιατρός χειρουργός και οφθαλμίατρος . Μετά
την επιστροφή του από την Αυστρία οπου είχε ειδικευ-
θεί στην Οφθαλμολογία στην Κλινική του G.J Beer, διο-
ρίσθηκε ιατρός του διαδόχου, του αργότερα Βασιλέως
Γεωργίου του IV. Tαξινομούσε τα νοσήματα ανάλογα
με το προσβεβλημένο ανατομικό όργανο η χιτώνα.
Λέγεται οτι το ενδιαφέρον του δια την Οφθαλμολογία
οφείλετο στο ότι είχε αποκλίνοντα στραβισμό. Ηταν λά-
τρης των αλόγων , των ιπποδρομιών και του κυνηγιού
και το 1819 δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Essay on
the diseases of the Eye in Horse». Σ’ αυτό περιέγραφε
μια ειδική φλεγμονή την οποία σήμερα οι κτηνίατροι
ονομάζουν «υποτροπιάζουσα ραγοειδίτιδα των αλό-
γων» και η οποία οδηγεί σε ποσοστό 10-15% σε γλαύ-
κωμα και τύφλωση. Προσπάθησε να την διαχωρίσει
από την κοινή ιρίτιδα των αλόγων- εύκολα θεραπευο-
μένη- γνωρίζοντας τον οικονομικό ρόλο που είχαν τα
άλογα την εποχή εκείνη για τους κατόχους των.
Περιέγραψε επίσης τα κερατικά ιζήματα, το ρε-
τινοβλάστωμα(1809) το οποίο ονομάζει Fungus
Haematodes, την συμπαθητική οφθαλμία και το μελά-
νωμα του χοριοειδούς.
Ακολούθησε το 1833, το βιβλίο του Sir William
Laurence( 1783-1867) εξαίρετου χειρουργού , « Α
treatise on Diseases of the Eye», με τρείς εκδόσεις εξ
ων η μία στις ΗΠΑ και με μετάφραση στα αραβικά, στο
οποίο περιγράφει την φλεγμονή του κερατοειδούς ως
«corneitis» και το υπόπυον ως «σχήμα όνυχος που ευ-
ρίσκεται στον πρόσθιο θάλαμο και οχι εντός των στι-
βάδων του κερατοειδούς όπως επιστεύετο». Ο ίδιος
έκανε μελέτες για την γοννοκοκκική οφθαλμία και εξέ-
δωσε το βιβλίο του «Treatise on venereal diseases of
the eye» το 1830.
Η λεπτομερής όμως μελέτη της υφής του κερατοει-
δούς αλλά και άλλων οργάνων όπως του νεφρού, έγινε
από τον Sir. William Bowman(1816-1892), o οποίος σε
ηλικία είκοσι ετών εθεωρείτο εξαίρετος ανατόμος και
χειριστής του μικροσκοπίου. Σε ηλικία 30 ετών- φθα-
σμένος χειρουργός- αποφάσισε να ασχοληθεί με την
Οφθαλμολογία και έδωσε το 1847 σειρά διαλέξεων
στο Moorfields Eye Hospital που τυπώθηκαν αργότε-
ρα ως «The collected papers of Sir W. Bowman» (1888)
και περιέχουν λεπτομερείς μελέτες για την λεπτή υφή
του κερατοειδούς (Βωμάνειος μεμβράνη), την Ζίν-
νειο ζώνη, τον αμφ/δή και το περιφάκιο. Για να μελε-
τούν καλύτερα τους διαφόρους ιστούς, έφερε από την
Γαλλία φθηνά μικροσκόπια για τους φοιτητάς. Ο Sir W.
Bowman ίδρυσε το 1880 την Ophthalmological Society
of the United Kingdom η οποία αργοτερα ωνομάσθη-
κε Royal College of Ophthalmologists, ενω η Γερμανι-
κή Οφθαλμολογική Εταιρεία είχε ιδρυθεί το 1863 και η
Αμερικανική το 1864.
To 1837 o S.L.L.Bigger ένας Ιρλανδός ιατρός, αιχμά-
λωτος των Βεδουίνων στην Σαχάρα, περιέγραψε πως
έκανε μεταμόσχευση κερατοειδούς σε μια γαζέλα που
είχε χάσει τον ένα οφθαλμό και στον άλλο είχε φλεγμο-
νή με θόλωση του κερατοειδούς , με κερατοειδή από
μια άλλη τραυματισμένη γαζέλα. Ο νέος κερατοειδής
διετήρησε την διαφάνεια του στο άνω μέρος. Αργότε-
ρα σε διάφορες κλινικές της Βιέννης (G. Beer, J .Smith)
της Αγγλίας ( G.J Guthrie) και στο Γκαίτινγεν (Karl
Himly), γίνονται προσπάθειες δημιουργίας μιας οπής
στον σκληρό, η οποία με επικάλυψη από επιπεφυκό-
τα, θα επέτρεπε την είσοδο του φωτός στον αμφ/δή. Η
πρώτη αντικατάσταση ουλοποιημένου κερατοειδούς
με ιστό από ζώο (ζώντα) έγινε από τον Franz Reisinger
(1768-1855), ο οποίος εισήγαγε και τον όρο «κερατο-
πλαστική».
Yπήρξαν και άλλες προσπάθειες μεταμοσχεύσε-
ως, από τους Diffenbach, Stilling, Thome και R. Sharp
Kissan στην Ν.Υ. αποτυχημένες όμως. Η Ιατρική Εται-
ρεία του Μονάχου προκήρυξε βραβείο για την καλύ-
τερη εργασία επί της κερατοπλαστικής, πράγμα που
έδωσε ώθηση στις μελέτες για την κερατοπλαστική.