We bewegen steeds meer van een democratische rechtsstaat richting een politiestaat. Een democratische rechtsstaat gaat niet alleen over het recht om te stemmen wie jou mag vertegenwoordigen in de politiek, maar ook over de machtsverhoudingen tussen overheden en burgers.

1. Geef de macht terug aan het volk
Matthijs Pontier matthijspon@gmail.com @Matthijs85
We bewegen steeds meer van een rechtsstaat richting een politiestaat. Dit is een schadelijke
ontwikkeling. 1984 was not supposed to be an instruction manual.
De afgelopen jaren zijn er veel maatregelen ingevoerd waarmee de staat zichzelf steeds meer macht
toe-eigent en vrijheden en rechten van burgers inperkt. Met name sinds 9/11 is deze beweging in een
stroomversnelling geraakt. Dat de kans op een terroristische aanslag klein blijft is voor de politiek geen
reden om ingevoerde maatregelen terug te draaien. Terrorisme moet immers kost wat het kost
voorkomen worden. We zijn immers allemaal potentiele terroristen, toch?
Aftappen
De Nederlandse wet verplicht internet en telefonie-aanbieders een jaar lang alle verkeers- en
locatiegegevens van al hun klanten te bewaren. Hierdoor kan ons internetverkeer gecontroleerd
worden op 'afwijkend gedrag'. Verder speurt de politie sociale media af naar ‘verdachte info’. De
bescherming van gebruikers is hierbij onduidelijk.
Reisgedrag
Ons reisgedrag wordt in het OV vastgelegd door de OV-chipkaart, en in de auto door cameratoezicht
met automatische nummerplaatherkenning (ANPR). Oorspronkelijk werd dit ingezet voor
trajectcontrole, maar inmiddels heeft hier - zoals wel vaker - function creep plaatsgevonden en wordt
het ook ingezet voor opsporingsdoeleinden. De inzittenden van auto’s blijken vaak ook herkend te
kunnen worden. 10-14 miljoen gegevens worden er dagelijks opgeslagen. Justitie bewaarde deze
gegevens op onrechtmatige wijze al langer dan toegestaan, maar Opstelten heeft nu zelfs een
wetsvoorstel ingediend om de lokatiegegevens vier weken te gaan bewaren. Instanties als de
belastingdienst, de politie en de AIVD willen deze maar al te graag in zien.
Cameratoezicht en Preventief fouilleren
Op straat worden we in de gaten gehouden door cameratoezicht en kunnen we preventief gefouilleerd
worden om te kijken of we geen zwitsers zakmes of zakje wiet bij ons hebben. Ook wordt via onze
telefoon onze lokatie bewaard, zodat bekeken en nauwkeurig voorspeld kan worden waar we ons op
een willekeurig moment zullen bevinden.
DNA-databank
Gebeurtenissen worden in de media aangegrepen om nog verder te gaan met het doorvoeren van
maatregelen waarmee burgerrechten worden teruggedrongen en de macht van de staat versterkt. Een

2. recent goed voorbeeld hiervan is de oproep tot een DNA-databank na het oplossen van de moord op
Marianne Vaatstra. Hier kleven echter bijzonder zware nadelen aan, terwijl het aantal extra zaken dat
opgelost kan worden miniem zal zijn.
Vingerafdrukken
Als burgerrechten via het recht teruggewonnen worden, lijken de overheid en bedrijven zich daar
echter wel maar zo weinig mogelijk van aan te trekken. Zo zouden we bijvoorbeeld stoppen met het
opslaan van vingerafdrukken, maar voorlopig staan ze nog steeds in databases opgeslagen. Ook
moeten we nog steeds onze vingerafdrukken afgeven bij het aanvragen van een paspoort of ID-
bewijs. Het proces om dat stop te zetten wordt keer op keer vertraagd.
Niets te verbergen?
Maar is dit werkelijk zo erg? Sommige mensen denken niets te verbergen te hebben, maar als je
doorvraagt blijkt 90% van de Nederlanders toch liever geen medische gegevens, locatiegegevens of
sociale gegevens te delen, en al helemaal niet met hun werkgever, bank of verzekeraar.
En terecht, zo blijkt. Zo verloor een vrouw bijvoorbeeld haar verzekering omdat ze lachend op een
facebook foto stond, wat zou ‘bewijzen’ dat ze niet depressief was. Verder kunnen hackers je
persoonlijke gegevens stelen om identiteitsfraude te plegen, om bijvoorbeeld met je credit card te
kunnen betalen
Profiling
De kans bestaat ook dat de functie van deze dataverzameling uitgebreid wordt, zoals dat wel vaker
gebeurt. De politie zal bijvoorbeeld dergelijke gegevens 'preventief' willen inzetten in de vorm van
profiling of typecasting. Dit gebeurt al in veel andere vormen. In toenemende mate wordt je gedrag in
kaart gebracht om er voorspellende risico- of klantprofielen van te maken. Op basis daarvan kan
bepaald worden in welke mate je extra in de gaten gehouden zal worden, of dat je ergens wel of niet
mag komen of om je preventief op te pakken. En er wordt opgeroepen tot nog meer profilering. Er
gaan zelfs al stemmen op om profilering als bewijs in te zetten.
Zoeken naar afwijkend gedrag is schadelijk voor de maatschappij
Bij dergelijke vormen van opsporing is men vaak op zoek naar 'afwijkend gedrag'. Dit is in mijn ogen
bizar. Waarom niet gewoon op zoek naar crimineel, of desnoods criminogeen gedrag? In feite is dit
een vorm van discriminatie van mensen die durven af te wijken van de middenmoot. Zeker wanneer
mensen kennis hebben van technieken die gebruikt worden voor profilering merk ik in mijn omgeving
een neiging om zelfcensuur toe te passen wanneer men zich in de openbare ruimte bevindt; of dit nou
in de digitale of fysieke openbare ruimte is.
Innovatieve ideeen ontstaan vaak uit ideeen die afwijken van de norm. Een maatschappij is creatiever
en vooruitstrevender wanneer er ruimte is voor afwijkende ideeen. Een gebrek aan privacy stokt dus
de ontwikkeling van nieuwe ideeen. Bovendien kunnen deze ideeen slechts waar nodig bijgeschaaft
worden als ze openbaar zijn. Wanneer dit niet het geval is zouden ze zich wellicht op een negatieve
manier kunnen ontwikkelen en kunnen leiden tot crimineel gedrag en overlast.
Ook moet goed gekeken worden naar de vorm waarin sociale controle toegepast wordt. Sociale
controle kan positief uitwerken en kan in goede vormen veel overlast voorkomen. Het moet echter niet
teveel op de stasi gaan lijken. Met een systeem als burgernet worden al eerste stappen in deze
richting gezet. Een angstcultuur waarin men bang is 'afwijkend gedrag' te vertonen lijdt tot onveilige
gevoelens en is op lange termijn zelfs gevaarlijk. De uitspraak '1984 was not supposed to be an
instruction manual' wordt na de grote hoeveelheid geldslurpende privacy-inperkingen die de laatste
jaren zijn ingevoerd als uitspraak steeds relevanter.
De rechtsstaat wordt ingeperkt
Ondertussen wordt de rechtsstaat steeds verder ingeperkt. Het principe dat de iedere burger in
beginsel onschuldig is wordt steeds verder afgebroken. Politici als Teeven en Opstelten respecteren
de scheiding der machen niet en gaan gaan regelmatig op de stoel van de rechter zitten door zich
publiekelijk te bemoeien met lopende rechtszaken.

3. Opstelten wil verder de computers van burgers gaan hacken om spionagesoftware te installeren,
gegevens te doorzoeken, ontoegankelijk te maken of te verwijderen. Hiermee kan de politie zomaar in
het virtuele huis van burgers binnendringen. Ook wanneer deze onschuldig zijn. Iedereen is bij
voorbaat verdacht. We verliezen hiermee het recht om ons tegen een al te nieuwsgierige overheid te
beschermen.
Wanneer een agent een ongewapende tiener doodschiet leidt dit niet direct tot een schorsing en een
kritische ondervraging als verdachte van doodslag. Wel wordt er een onderzoek door de rijksrecherge
ingesteld; oftewel, de politie controleert de politie. Zelden leidt een dergelijk onderzoek tot vervolging.
Een recent voorbeeld hiervan is de zaak van Michael Koomen, die door een agent met de bijnaam
‘Fred Verzet’ werd doodgeschoten toen hij de gemoederen wilde sussen. De verklaringen van de
politieman, waar het OM zich op baseerde in de beslissing om niet te vervolgen, kwamen niet overeen
met beelden van beveiligingscamera’s. De politie wordt maatschappelijk steeds meer bevestigd in hun
onaantastbare positie. Mede hierdoor stijgt het geweld door de politie, waaronder ook het aantal
schietincidenten, en stijgt ook het aantal doden en gewonden door toedoen van de politie.
Al met al kan gesteld worden dat het bij politie en justitie totaal ontbreekt aan zelfkritiek, terwijl burgers
volledig gewantrouwd worden en alleen het feit dat je in leven bent al genoeg is om verdacht te
worden van een misdrijf.
Is Nederland nog wel een democratische rechtsstaat?
Als je bovenstaande bij elkaar optelt lijkt het erop dat we al aardig op weg zijn in de richting van een
politiestaat in Nederland. Privacy wordt ingeperkt. Burgerrechten en vrijheden worden afgenomen.
Mensen worden preventief opgepakt. Er worden tal van controlerende maatregelen ingevoerd. De
mogelijkheden voor de politie om geweld te gebruiken worden uitgebreid en de politie maakt ook vaker
gebruik van geweld.
Een democratische rechtsstaat gaat niet alleen over het recht om te stemmen wie jou mag
vertegenwoordigen in de politiek. Een democratische rechtsstaat gaat ook over de
machtsverhoudingen tussen overheden en burgers. Wanneer er een burger een conflict heeft met een
overheid, zijn er onafhankelijke rechters om dit conflict op te lossen. Doordat de staat steeds meer
macht naar zich toe trekt, in toenemende mate op de stoel van de rechter gaat zitten en burgerrechten
worden ingeperkt, is de democratische rechtsstaat in Nederland de afgelopen decennia verzwakt.
Gelukkig lijkt de verzwakking van de rechtsstaat te stagneren. In het regeerakkoord zijn onder andere
de voorstellen voor minimumstraffen en een forse verhoging van de griffierechten geschrapt. Nu
moeten verdere stappen genomen worden om de democratische rechtsstaat in Nederland te gaan
herstellen. Beperk de macht van overheden en geef burgers hun rechten terug.
Natuurlijk betekent dit niet dat we nieuwe technieken volledig achterwege moeten laten voor
opsporing, maar maak dan wel goede regels over hoe we hier mee om gaan. Bedenk van tevoren of
monitoring en surveillering wel proportioneel is voordat we eraan beginnen. Bedenk dat discriminatie
de enige manier is om met grote hoeveelheden gegevens om te gaan en vraag je als maatschappij af
of je dit wilt. Wanneer je dit wilt, bedenk dan goed waarop je wilt discrimineren en waarop juist niet, en
leg dit vast in wetgeving.