1. Ռոմանտիզմը ֆրանսերեն` <<ռոմանտիկ>> արտասովոր, ֆանտաստիկ, առաջանում
է XVIII դարում Գերմանիայում: Ռոմանտիզմի գեղագիտական իդեալը հիմնվում է
ազատ մարդու իդեալի վրա և հակադրվում կլասիցիզմի կարգուկանոնին անտրտունջ
ենթարկվող հերոսական մարդու իդեալին:
Ազատ մարդու իդեալը ենթադրում է ազատություն թե տարածական , թե
ժամանակային կապանքներից: Ելնելով դրանից` ռոմանտիկները պատկերում էին
հեռավոր աշխարհներ , իդեալականացնում էին անցյալը : Ռոմանտիզմի ազատ
մարդը սահմանապակված չէ ոչ մի բանով , գուցե թե միայն սեփական
երևակայությամբ. նա կարող է անել ինչ ուզում է , ապրել ինչպես ուզում է:
Կարգուկանոնից հրաժարումը բերում է քաոսայնության, փոթորկի, անորոշության,
անվերջության պաշտամունքի: Ռոմանտիզմի գեղագիտական իդեալի համար
կարևորը անհատականն է, անկրկնելին,արտասովորը:
2. Թեոդոր Ժերիկոն ծնվել է Ռուանում 1791-ին և մահացել է 1824-ին:Նա
ֆրանսիական գեղանկարչության մեջ հաղափոխական ռոմանտիզմի
հիմնադիրն էր: Բուն <<ռոմանտիզմ>> տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է
նրա արվեստի վերաբերմամբ, որը ներթափանցված է
դրամատիզմով,Բուրբոնների միապետության և կապիտալիստական
իրականության դեմ բողոքի ոգով: Հրաժարվելով անտիկ աշխարի թեմատիկայից
և ստեղծագործական կամքը կաշկանդող դասականության կաննոներից`
Ժերիկոն ոգևորվում էր շրջապատի աշխարհի կերպարներով:Ժերիկոյին
գրավում էր Անտուան Գրոյի ` նապոլեոնական արշավանքների կենցաղագրի
տաղանդը: Բայց Գրոյի ոչ թե նշանավոր մարտանկարչական կտավների սառը
շքեղությունը, այլ կենասական դիտարկումների սրությունը ,կոլորիտի
հուզական հագեցվածությունը ,բուռն դինամիկան էին որոշում հանդիսատեսի
վրա Ժերիկոյի առաջին` <<Կայսերական հեծելազորային սպան գրոհի ժամին>>
ինքնուրույն նկարի ներգործության ուժը: Նկարը ստեղծեց այն ժամանակ,երբ
ֆրանսիական բանակն արշավանք էր սկսել Ռուսաստանի դեմ: Նկարում
տիրում է խանդավառություն, տիրական եռանդ,սպայի կերպարի պաթոս: Այս
ամենի հետ մեկտեղ նկարում հնչում են ուժերի ողբերգական
գերլարման նոտաներ` որպես վերահաս պարտության նախազգացում:
Ավելի դրամատիկ բնույթ ունի <<Վիրավոր զրահակիր զինվոր>> նկարը (1814թ.)
,որը մտահաղացված էր նախորդի զույգ, ուր հաղթանակի ձգտող հերոսի
փոխարեն պատկերված է ճակատամարտի դաշտը թողնող սպա:
3. Էժեն Դելակրուայի (1798-1863) ստեղծագործության մեջ, որը համակված էր
ազատության համար պայքարի բուռն ոգևորությամբ, ճնշվածների նկատմամբ
խոր կարեկցանքով, լույսի և բարո հաղթանակի նկատմամբ հավատով,
մարմնավորում գտան ֆրանսիական գեղանկարչության հեղափոխական
ռոմանտիզմի առավել բեղմնավոր միտումները: Նա դարձավ ոչ միայն
բազմաթիվ նկարների և գրաֆիկական ստեղծագործությունների հեղինակ, այլև
մոնումենտալ – դեկորատիվ որմնանկարների համակառույցների ստեղծող: Նա
մեծ կոլորիստ էր, առանձնակի ուշարություն էր նվիրում գույնի պրոլեմին և նրա
գիտական հիմնավորմանը: Նրա գրական ժառանգությունը, մասնավորապես
նրա <<Օրագիրը>>,ուր նա գրառումներ էր կատարում իր ամբողջ կյանքի
ընթացքում, ամփոփում է մտքեր արվեստի , նրա զարգացման խնդիրների և
օրենքների մասին :
Դելակրուան ծնվել է Շարանտոնում , ոստիկանապետի ընտանիքում: Նրա
ուսուցիչն էր Պ.Ն.Գ երենը , որի սառը վարպետությունն անհամեմատ ավելի քիչ
ազդեցություն ունեցավ, քան նրա ավագ ընկերոջ` Ժերիկոյի կրքոտ արվեստը:
Դելակրուայի իսկական ուսուցիչներն էին անցյալի մեծ վարպետները`
Ռուբենսը, Վելասկեսը, Միքելանջելոն:
<<Պետք է տեսնել Ռուբենսին, պետք է ոգևորվել Ռուբենսով, պետքէ
ընդօրինակել նրան, քանզի նա է գեղանկարչության աստվածը>>,- ասում էր
նկարիչը:
4. Դելակրուայի առաջին բուռն ելույթը թվագրվում է 1822-թ. Սալոնով, ուր
ցուցադրվեց նրա <<Դանթե և Վերգիլիոս>> նկարը: <<Աստվածային
կատակերգության>> թեմայով նկարված լինելով` այն առանձնանում էր
բախումների դրամատիզմով, պատկերների հուժկու պլատիկայով, գույնի
կտրուկ հակադրություններով: Ժամանակակիցների վրա մեծ
տպավորություն թողեց Դելակրուայի հաջորդ նկարը` <<Քիոսի
կոտորածը>>, որը հանդիսացավ այն ժամանակվա հատապ
իրադարձությունների` թուրքական զավթիչների դեմ հունական ժողովրդի
հերոսական պայքարի կենդանի և ջերմ արձագանքը: Առանձնահատուկ
ողբերգականությամբ ծավալվեցին դեպքերը Քիոսում, որտեղ թուրքական
հրոսակները ոչնչացրին իրենց ազգայի անկախության կողմնակիցներ
հայտարարած կղզու գրեթե բոլոր բնակիչներին: Հենց այդ արյունոտ
հաշվեհարդարն է Դելակրուան պատկերել նկարում, որ տեղծել է
զարմանալի ավյունով ու եռանդով: Արտասովոր համարձակ է նկարի
կառուցվածքը: Առջևի պլան է դուրս բերված տանջահար արված հույների մի
մեծ խումբ` մի ծերունի , որի պաշտպանությունն են աղերսում երեխաները,
ամուսնական մի զույգ, խոշտանգված երիտասարդ մի մայր` երեխայի հետ,
կիսախելագար մի ծեր կին: Եվ նրանց գլխավերևում` որպես հաղթական
կողոպուտի ու բռնության խորհրդանիշ, բարձրացված է ձիու վրա նստած
թուրքական սպայի պատկերը: Նրա մռայլ ստվերանկարը հստակորեն
առանձնանում է լուսավոր երկնքի և լայն հարթավայրի ֆոնում, որտեղ մինչև
բուն հորիզոն երևում է հրդեհների բոցն ու ծուխը: <<Քիոսի կոտորածը>>
նկրով Դելակրուան շարունակեց Ժերիկոյի ձեռնարկումները
արդիականության` հասարակականորեն նշանակալի մեծ թեմաներով
աշխատանքների բնագավառում
5. Ազատասեր Հունաստանի եռանդալից , անվեհեր
մարտիկները դարձան արվեստի հերոսներ: Դելակրուայի
առանձնահատուկ վաստակն այն է , որ նա իր ջերմ
համակրանքն արտահայտեց տառապյալ, բայց հոգով ոչ
ուժասպառ հույն ժողովրդի նկատմամբ: Նկարի
ստեղծամանը նախորդեց հսկայական աշխատանք,
բազմաթիվ էտյուդներ ստեղծվեցին բնօրինակից: Երբ ամեն
իչ արդեն ավարտված էր համարվում, Դելակրուան
առաջին անգամ նկատեց Կոնստեբլի բնանկարները:
Անգլիացի վարպետի թարմ գեղանկարչության նուրբ
ներդաշնակության ազդեցությամն նա գրեթե վերակերտեց
նկարը սալոնի բացումից առաջ:Հագեցած, հակադիր
գույների փայլով, զարմանք առաջացնելով զգացմունքների
դրամատիզմով, <<Քիոսի կոտորածը>> առաջ բերեց բուռն
վեճեր, հանդիսացավ հեղափոխական ռոմանտիզմի
իսկական մանիֆեստ:
6. Նրա ստեղծագործության գագաթնակետ հանդիսացավ
<<Ժողովրդին առաջնորդող ազատություն>> նկարը
(1830)թ., որը Դելակրուային վերջնականապես կապեց
1830թ. հեղափոխական շարժման հետ: Դա XIX դարի
եվրոպական արվեստի առավել նշանակալի
ստեղծագործություն էր, որը նվիրված էր կեղեքողների
դեմ պայքարի ելած ժողովրդի զինված ելույթին:
Դելակրուան գտնում է հեղափոխական թեմայի
առաձնահատուկ և հուժկու լուծումը: Բարիկադի
պաշտպանների թվում,նկարի կենտրոնական մասում,
նա պատկերում է Ազատությունը` բաց կրծքով,
երիտասարդ գեղեցիկ կնոջ տեսքով` կարմիր
փռուգիական գլխարկով, ծածանվող մազերով:
Վստահորեն մերկ ոտքերով քայլելով հեծանների և
քարերի վրա` նա առաջ է ընթանում` ապստամբներին
տանելով իր հետևից: Նրա ձեռքում է եռագույն
հանրապետական դրոշը, որ ծածանվում է
գլխավերևում որպես գալիք հաղթանակների
խորհրդանիշ: Նրա առկայությունը էլ ավելի է ոգևորում
նրանց, զենքն ավելի վստահորեն են նրանք սեղմում
իրենց ձեռքերում և խիզախորեն մարտի նետվում:
7. Դրոշի կողքին մի պոքրիկ տղա է` <<հիվանդոտ մարմնով և դեղնած
դեմքով, ինչպես մաշված սու>>, իսկական փարիզյան գամեն:Նրա
աչքերը փայլում – վառվում են խիզախ կրակով: Աներկյուղ նա
քայլում է մահվան դեմհանդիման:Անսխալ, ճշգրտորեն է
Դելակրուան կերտել այդ կերպարը` երեսուն տարի առաջ
կանխագուշակելով Գավրոշի` Վիկտոր Հյուգոյի <<Թշվառները>>
վեպի անմահ հերոսի հայտնվելը:
Հանուն ազատության դեպի առաջ քայլող ապստամբների առաջին
շարքերում է վճռական մի երիտասարդ` ձեռքին հին հրացան: Որոշ
հետազոտողներ այդ կերպարում նշմարում են նկարչի ինքնանկարը:
Նա առավելապես նման է Դելակրուայի ընկերներից մեկին`
բարիկադային մարտերի մասնակցին:Բայց դա չէ գլխավորը, որ իրեն
կամ ընկերոջը նկարիչը պատկերել է մարտնչողների շարքերում:
Կարևորն այն է , որ նա իր մտքերով ու սրտով
ամբողջովին ապստամբների հետ էր, նրանց էր նվիրաբերում իր
ոգեշունչ արվեստը: Նկարում Դելակրուային հաջողվել է պատկերել
այն համաժողովրդական ոգևորությունը, ազատության համար այն
պայքարը, որը հավասարապես ոգևորում էր և
Փարիզի արվարձանների բանվորներին, և քաղաքային
չքավորությանը, և ֆրանսիական մտավորականությանը:
8. Ստեղծելով իրադարձությունների ամենաթեժ օրերին` նկարն ընդունվեց
որպես ֆրանսիական գեղարվեստական կյանքի նշանավոր երևույթ:
Սակայն մի քանի տարի անց, 1830թ. հեղափոխական
իրադարձությունների ճրերին իշխանության գլուխն անցած Լուի
Ֆիլիպի կառավարությունը, վախենալով հեղափոխական շարժման
աճից, հրամայեց հանել նկարը Լյուքսեմբուրգի թանգարանի
ցուցասրահից:
Այդ տարիներին <<Ազատության>> հեղինակը ինքը նույնպես հեռանում
է արդիականության սոցիալական մեծ թեմաներից, թեև շրջապատի
իրականության կերպարները շարունակում են աչքի ընկնող տեղ
գրավել նրա արվեստում: Ամենից առաջ դրանք հրապուրեցին նրան
դեպի Արևելք` Ալժիր և Մարոկկո, ուղևորության ժամանակ:Այստեղ նրա
առջև էր արտակարգ գունեղության ,ազգային ինքնօրինակության,
էկզոտիկայի աշխարհը:Բուռն ցանկությամբ էր Դելակրուան
ստեղծում բնանկարներ, որոնք ներթափանցված էին պայծառ արևի
լույսով, տղամարդկանց` քամուց ծածանվող լայն թիկնոցներով,որոնք
հիշեցնում են անտիկ ժամանակների հագուստ, արևելյան գեղեցիկ
կանանց:Նկարչի եռանդուն դիտողականությունը երևան եկավ
առյուծների և վագրերի որսի տեսարաններում, որոնք հագեցած են
լարված գործողություններով ու կրքոտությամբ:Տեղական կոլորիտի
բնորոշ հատկանիշները, կենցաղի, տիպերի,իրավիճակի
առանձնահատկությունն է պատկերված <<Ալժիրցի կանայք հանգստի
ժամին>> (1834)թ.` նկարչի լավագույն գեղանկարչական
ստեղծագործություններից մեկում, <<Եղբայրական հարսանիք
Մարոկկոյում>> նկարում( մոտ 1841)թ. :
9. Դեպի Արևելք կատարած կարճատև ուղևորությունն իր հետքը թողեց Դելակրուայի հետագա
ամբողջ ստեղծագործության վրա, այն մեծացրեց արտասովորի, տարաշխարիկի նկատմամբ նրա
ձգտումը, ուժեղացրեց նրա հետաքրքրությունը կոլորիտի հիմնախնդիրների նկատմամբ:
Դելակրուան կարևոր դեր կատարեց պատմական նկարի զարգացման գործում` ձգտելով
վերստեղծել անցած ժամանակների բուն ոգին` պատմության գործող ուժ դարձնելով ժողովրդին:
ՈՒշ շրջանում նրա արվեստում գերիշխում է պատմական թեման, խոր կիրառություն գտնելով
այնպիսի նկարներում, ինչպես <<Տրայանոսի արդարադատությունը>> (1840) կամ
<<Կոստանդնուպոլսի գրավումը խաչակիրների կողմից>>(1840): Նկարիչը հաղորդում է
մարդկանց բազմապիսի զգացմունքները, բնավորությունները, բացահայտում պատմանկան
իրադարձությունների իմաստը: Նվաճված Կոստանդնուպոլիս են մտնում ծանր մտորումներով
խաչակիրների առաջնորդները: Նրանց առջև տարածվում է սպիտակ մարմարով
կառուցապատված շենքերով արևելյան մայրաքաղաքը: Բայց նվաճողների շրջապատում միայն
պարտված և ստորացված, գթություն աղերսող մարդիկ են, սարսափահար ապաստան փնտրող
խաղաղ բնակիչներին կողոպտող զինվորներ: Զրահավորված անկոչ օտարականների
չարագուշակ պատկերները, ծածանվող փետուրներով նրանց տարօրինակ և սաղավարտները`
խորամանկամիտ ստվերները ուրվագծվում են բաց կապտավուն երկնքի և ծխի մեջ
աներևույթացող գեղեցիկ քաղաքի ֆոնում: Կոլորիստի ամբողջ վարպետությունը, որ նա ձեռք
բերեց գործնականում և ուսումնասիրեց գույնի օրենքները ,բնութագրում է նկարչին ` ստիպելով
հուժկու, գունեղ, խոր ներդաշնակություններով արտահայտել իրեն հուզող զգացմունքներն ու
գաղափարները:
Դելակրուան շատ ուժ ու եռանդ նվիրաբերեց Պատգամավորների պալատի (Բուրբոնների
պալատի, Գահադահլիճի և գրադարանի ) վեհասքանչ դեկորատիվ համակառույցների
ստեղծման գործին, Սենատում,Լուվրում Ապոլլոնի վերնասրահի, Փարիզում Սեն Սյուլպիս
եկեղեցու աղոթարանի աշխատանքներին:Վերջինիս որմնանկարները ,երեևի թե, առավել մեծ
ուժով են բացահայտում Դելակրուայ մոնումենտալիստի և կոլորիստի սքանչելի ձիրքը, որը մեծ
մարդասիրական կերպարներով հագեցնում էր դրամատիզմով և դինամաիկայով
ներթափանցված իր դեկորատիվ ստեղծագործությունները:
Դելակրուա գծանկարչի ստեղծագործության մեջ նշանակալի տեղ են գրավում Գյոթեի, Բայրոնի,
Շեքսպիրի ստեղծագործությունների նկարազարդումները:Գյոթեի ամենաբարձր
գնահատականին արժանացան նկարչի` <<Ֆաուստի>> պատկերազարդումները: Չնայած այն
բանին, որ կյանքի վերջում նկարիչը հեռացավ իր ժամանակի առաջադիմական ազատագրական
գաղափարներից, նրան խորապես խորթ մնաց հետադիմության ճամբարը,մինչև վերջ
պահպանեց իր մարդասիրական համոզմունքները: