ПЕРЦЕПЦИЈА НА ДЕЦАТА ЗА НИВНИТЕ ПРАВА, ДИСКРИМИНАЦИЈАТА И НАСИЛСТВОТО ВРЗ ДЕЦАТА

1. Наслов: Перцепција на правата, дискриминацијата и насилството врз децата
Издавач: Прва детска амбасада во светот Меѓаши – Република Македонија
Извршен директор и основач: м-р Драги Змијанац
Автор: Прва детска амбасада во светот Меѓаши
Ментор/уредник: Гордана Пирковска – Змијанац
Обработка на податоците од истражувањето: БРИМА Скопје, асоцијативна членка на GALLUP International
Превод на албански: Флорим Исмаиловски
Превод на англиски: Светлана Мулкуеен
Дизајн на корица, графичка подготовка и печатење: Југореклам
Тираж: 500
Адреса на издавачот:
Прва детска амбасада во светот Меѓаши - Република Македонија
ул.„Коста Новаковиќ“ бр. 22 а
1000 Скопје, Република Македонија
тел. +389 2 2465-316, факс: +389 2 2463-900
СОС - телефон за деца и млади: 0800 1 2222
E-mail: info@childrensembassy.org.mk
www.childrensembassy.org.mk
CIP – Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски“, Скопје
342.7-053.2 (497.7) (047.31)
342.724-053.2 (497.7) (047.31)
364.63-053.2 (497.7) (047.31)
ПЕРЦЕПЦИЈА на правата, дискриминацијата и насилството врз децата /
[уредник Гордана Пирковска Змијанац] . – Скопје : Прва детска амбасада
во светот-Меѓаши – Република Македонија, 2010. – 312 стр. : табели ;
20 см
ISBN 978-608-4603-00-9
а) Права на детето – Македонија – Истражувања б) Дискриминација –
Деца – Македонија – Истражувања
COBISS.MK-ID 81649674

3. ПЕРЦЕПЦИЈА НА ПРАВАТА,
ДИСКРИМИНАЦИЈАТА И НАСИЛСТВОТО
ВРЗ ДЕЦАТА
Градење култура на детско учество
- проект финансиран од Европската Унија

5. СОДРЖИНА
Перцепција на децата за нивните права, дискриминацијата и насилството врз децата.......... 7
Запознаеност на децата со нивните права и колку тие се почитуваат....................................... 8
Насилство (училиште, семејство)............................................................................................... 11
Дискриминација............................................................................................................................ 14
Perceptimi i fëmijëve për të drejtat e tyre, diskriminimi dhe dhuna mbi fëmijët
(raport nga hulumtimi në teren) ..................................................................................................... 16
Njohja e fëmijëve me të drejtat e tyre dhe sa ata të drejta rrespektohen........................................ 17
Dhuna (shkolla, familja)................................................................................................................. 20
Diskriminimi................................................................................................................................... 23
The field research report on perception of children’s rights, discrimination and
children’s exposure to violence……………………………...........................................................25
Children’s information about their rights and how much they are respected................................. 27
Violence.......................................................................................................................................... 30
Discrimination................................................................................................................................ 33
Методолошки извештај................................................................................................................ 35
Перцепција на правата, дискриминацијата и насилството врз децата
(фрекфенции).............................. ..................................... ............................................................37
Перцепција на правата, дискриминацијата и насилството врз децата
(кростабулации на одделение)..................................................................................................... 79
Перцепција на правата, дискриминацијата и насилството врз децата
(Кростабулации по град)............................................................................................................ 173
Перцепција на правата, дискриминацијата и насилството врз децата
(Кростабулации по пол)............................................................................................................. 241

7. ПЕРЦЕПЦИЈА НА ДЕЦАТА ЗА НИВНИТЕ ПРАВА,
ДИСКРИМИНАЦИЈАТА И НАСИЛСТВОТО ВРЗ ДЕЦАТА
(извештај од теренско истражување)
Првата детска амбасада во светот – Меѓаши во перидот од 1ви до 8ми Јуни 2009 година
спроведе истражување меѓу ученици од петто до осмо одделение во 41 основно училиште во
7 градови во Македонија (Куманово, Скопје, Тетово, Кичево, Кавадарци, Прилеп и
Струмица) и ученици од прва до трета година во 24 средни училишта во во 16 општини -6
града во Македонија (Куманово, Скопје, Тетово, Кавадарци, Прилеп и Струмица) .
Теренското истражување го спроведоа група од 70 деца и млади, членови на седум граѓански
организации: Антико – Кичево, Мајка – Куманово, Совет за Превентива од Малолетничка
Деликвенција – Кавадарци, Порта – Струмица, Љоја – Тетово, Центар за Граѓанска
Иницијатива – Прилеп и Детската амбасада Меѓаши - Скопје.
БРИМА Скопје, асоцијативна членка на GALLUP International,
користејќи специфични методи за статистичка обработка.
ги обработи податоците
Анкетирањето е споведено на 2234 ученици, деца од 10 до 18 години со помош на анкетен
прашалник. Децата ги подготвија прашањата кои сметаа дека треба да бидат застапени а
потоа истите беа доработени од страна на стручни лица. Примерокот од 2234 испитаници
репрезентативно ја отсликува младата популација во Македонија врз основа на неколку
демографски категории. Според етничката припадност на испитаните ученици 1282 (57.4%)
се Македонци, 659 (29.5%) се Албанци, 74 (3.3%) се Роми, 44 (2%) се Срби, 33 (1.5%) се
Бошњаци, 31 (1.4%) се Турци, 4 (0.2%) се Власи и останати се 19 (0.9%). Дел од
испитаниците односно 88 (3.9%) одбиле да одговорат на прашањето за етничката
припадност.
Истражувањето е спроведено на случаен примерок на училишта, составен од база на
средните и основни училишта во конкретните 7 општини. Тоа ја презентира перцепцијата на
децата за нивните права, за насилството и дискриминацијата, ги прикажува тие прецепции во
различни форми и нивоа на присутност, како лични доживувања или како ним познати
случувања. Според половата распределеност на испитаниците, машки се 1034 (46.3%), а 1078
(48.3%) се женски, а 122 (5.5%) испитаници одбиле да одговорат на прашањето.
Извештајот опфаќа анализа на неколку аспекти од истражувањето, поделени во 3 тематски
целини: запознаеност на децата со нивните права и детското учество, дискриминацијата и
насилството врз децата. Врз основа на податоците добиени со анализата на истражувањето
децата ќе подготват Извештај во сенка кој ќе биде доставен до Комитетот за правата на
детето при ООН. Извештајот ќе содржи и препораки до Владата и Собранието на Република
Македонија со цел подобрување на состојбата на децата во државата и нивно вклучување во
процесите на одлучувања за прашања од нивен интерес. Во согласност со наодите и
препораките од истражувањето, Детската амбасада ќе преземе лобирачки активности за
потребата од поефикасна заштита на децата во Македонија и практична примена на
Конвенцијата за правата на детето од страна на државните институции.
7

8. ЗАПОЗНАЕНОСТ НА ДЕЦАТА СО НИВНИТЕ ПРАВА
И КОЛКУ ТИЕ СЕ ПОЧИТУВААТ
Генерален заклучок е дека над 70% од децата на школска возраст не ги познаваат своите
права, а останатите знаат дека имаат права но немаат подетални информации за нив. Децата
и кога може да идентификуваат дека некои нивно право е повредено не знаат каде да се
обратат за да го заштитат тоа свое право. Интересен е податокот дека децата најмногу знаат
за детските права од училиште, а дури 65% од нив, доколку им се прекршени правата, не би
се обратиле во училиштето. Овој заклучок претставува сериозен проблем бидејки се
поставува прашањето: како децата ќе се залагаат за своите права доколку не ги познаваат и
доколку не можат да ги заштитат во институциите каде го поминуваат најголемиот дел од
денот?
Табела
Случаи
Без одговор
1058
72.6%
Право на воспитување и образование на мајчин јазик
Право на слободно мислење, слобода на говор,
вероисповест
Право на опстанок и развивање во мир и слобода
Право на љубов, заштита од злоупотреба и
малтретирање
Несоодветни одговори
Право да биде почитувано и да ги почитува другите
Право на игра, слободно време и рекреација
Право на дом, родители/семејство
Право на здравствена заштита
Друго
Приватност
Право на идентитет
Право на слободно дружење
Право на еднаквост (без дискриминација)
Слобода на избор
Право на пристап до соодветни информации
П.2. Кои права
на детето ти се
познати?
Одговори
%
627
43.0%
311
21.3%
287
19.7%
133
9.1%
88
71
60
60
42
38
38
31
28
19
18
5
1457
6.0%
4.9%
4.1%
4.1%
2.9%
2.6%
2.6%
2.1%
1.9%
1.3%
1.2%
.3%
200.0%
Вкупно
Децата најмногу биле информирани за правата на детето преку училиштата
1.Училиште
2. ТВ
3. Дома
4. Интернет
5. Весник/списание
8
1540
1039
873
646
571
68.9%
46.5%
39.1%
28.9%
25.6%

9. На прашањето ,,Дали си слушнал/а за Конвенцијата за правата на детето?’’ (КПД)
53% од децата одговориле со Да, а 38.5% со Не. Информирањето на децата во однос на
КПД се уште не е задоволително. Значајно е што за КПД децата најчесто се информираат од
училиштата и медиумите (69%), а помалку од семејствата (33%).
Со цел Децата да се запознаат со нивните права и Конвенцијата за правата на детето,
препорачуваме одржување на повеќе часови посветени на оваа тема, потоа трибини,
работилници, семинари како и изработка на едукативен материјал (постери, флаери)
поделени главно низ училиштата.
Иако 68.9 % од децата за своите права биле информирани од училиштата, тие за
прекршувања на правата не се обратиле во училиштата туку кај родителите 49,7%,
полицијата 13,5, а во училиштето се обратиле само 9,1 %. Веројатно причина за тоа се
самите наставници/професори кои децата ги навеле на прво место во однос на непочитување
на правата на децата (29,7%) надвор од семејството па потоа другарите 27,8% а соседите
22,8%
Истражувањето покажа дека 60% од испитаниците не се запознаени со СОС телефонските
броеви каде можат да се обратат за помош. Од наведените познати телефонски броеви, на
83% од испитаниците познат им е бројот на полицијата. 30% од децата се обратиле на некој
од телефонските броеви за помош, од кои 76% отпаѓа на полицијата. Од ова може да се
забележи дека децата не се доволно запознаени со телефонските броеви за помош, исклучок
од тоа е телефонскиот број на полицијата.
Истражувањето покажува дека 55-77% од децата се доволно информирани за прашања од
областа на образованието, зависности, заштита од ХИВ/СИДА и преносливи болести,
култура и здравство. Оваа статистика, сепак се однесува на деца кои одат во училиште и кои
се дел од градски семејства. Придобивка на информирање немаат деца на улица, од ранливи
групи и деца од рурални средини.
Во семејството, правата на децата најмногу се почитувани од бабите и дедовците а помалку
од нивните родители. Според добиените податоци во рамките на семејството најчесто
прекршувањето на детските права се врши од страна на брат/сестра. При прекршување на
некое право, децата најчесто се обраќаат на семејството, а помалку од 25% се обраќаат на
СОС телефоните и други институции.
На прашањето “Кои права не се почитуваат во твоето семејство” 60% од испитаниците
одговориле дека тоа е правото на приватност, 32% правото на сопствeно мислење, додека пак
7% одговориле дека тоа е правото на образование.
Непознавањето на правата на идентитет, еднаквост, слобода на избор и дружење, право на
информираност, претставува сериозен проблем бидејќи се работи за права од есенцијално
значење и права кои се важна одлика на секоја демократска држава.
На прашањето кој е должен да ги грарантира/обезбеди правата на детето тие одговориле на
прво место државата со 71,2%, семејството 68,3%, училиштето 46,8% а граѓанските
организации се на четврто место со 19,6%.
Интересно е да се нагласи дека децата за правата на децата најмногу се информирани покрај
училиштето, од телевизиите 46,5%, дома 39,1%, преку интернет 28,9%, списание 25,6%,
Граѓански организации 10,2%. Но, кога ги прашавме каде си слушнал за Конвенцијата за
правата на детето, 21,3% одговориле на вебстраната на Првата детска амбасада во светот и
21,1% од граѓанските организации. По основ ова прашање (каде си слушнал за Конвенцијата
9

10. за правата на детето ) на прво место е повторно училиштето со 61,2%, медиумите со 60,7%,
преку интернет 42,6% и дома со 33,3 %.
Истражувањето покажа дека правото на детето да биде слушнато многу ретко се практикува
во училиштата и пошироко.
На прашањето дали според тебе правата на детето ги вклучува и одговорностите со Да
одговориле дури 82,5%. На прашањето „Што според тебе претставува одговорност на
детето“ испитаниците одговориле дека одговорност е да ги извршуваат сопствените
обврски и да се однесуваат со почит кон другите (до 64%), додека пак многу мал процент
(до 1%) одговориле дека одговорност е да ги почитуваат возрасните(родителите), да учат
и да ги извршуваат обврските во училиште.
За овој податок, самите деца кои го спроведоа теренското истражување сметаат дека
зборува за тоа дека почитувањето на возрасните и родителите е од најмала важност за
децата. Според нив за да се смени ваквата ситуација неопходно е семејството да
функционира на подемократски начин, односно повеќе да се почитува и да се зема во
предвид мислењето на детето при донесувањето на одлуки за семејството, со што меѓу
другото ќе се воспостави и пријателски однос помеѓу родителите и децата и со тоа и
повеке ќе ги почитува.
Потребни се дополнителни напори да се обезбедат обуки на наставниот, здравствениот,
социјалниот и друг кадар од оваа област во контекст да се направи целосно запознавање со
одредбите на Конвенцијата за правата на детето.
Иако правата на децата станаа дел од задолжителната наставна програма во основните
училишта преку предметите Запознавање на околината и Граѓанско општество, сепак се
чини дека тоа се уште не е доволно, потребни се дополнителни чекори за децата да се
запознаат со нивните права, а уште повеќе за да се почитуваат.
10

11. НАСИЛСТВО
(УЧИЛИШТЕ, СЕМЕЈСТВО)
Генерален заклучок е дека насилството е насекаде присутно во енормно висок процент (во
семејството, училиштето, улицата, меѓу врсниците). Според децата кои го спроведоа
теренското истражување, повеќето случаи на насилство остануваат невидливи затоа што
децата се плашат да зборуваат за тоа. Нивната препорака е децата да се охрабрат да
зборуваат за овие проблеми затоа што молчењето го отежнува решението на проблемите
НАСИЛСТВО ВО УЧИЛИШТЕТО
Не не изненадува толку податокот што 57% од децата познаваат деца кои биле удрени од
страна на наставник/професор, колку податокот што 35% од децата се информирани за
постоење на насилство од страна на деца врз професорите/наставниците.
•
•
На прашањето Дали во твоето училиште се случува насилство? - дури 56% од
учениците одговориле потврдно, а 14% од нив одговориле дека тоа насилство се
случува секојдневно.
Во средните училишта насилството е за 6% позастапено отколку во основните.
Децата ги дефинирале следните облици на насилство во училиште.
1. Погрдни имиња и прекари 65,7%
2. Навредување 58,6%
3. Ширење невистини – озборувања 56,1%
4. Удирање – тепање, високи 55,6%
5. Заканување со физичко насилство 48,1%
6. Меѓу облиците на насилство кои постојат во училишните средини се вбројува и
сексуалното вознемирување за кое 9% одговориле потврдно. Сметаме дека оваа
бројка е поголема бидејќи голем дел од децата не знаат што се се подразбира под
сексуално вознемирување (најверојатно бидејќи во училиштата не постои сексуално
воспитување), а дел од нив се срамат да признаат.
На прашањето
Дали познаваш дете кое професор/професорка го удрило? - 57,4% одговориле
позитивно.
На прашањето
Дали си информиран/а за случаи на насилство на ученик врз професор/професорка? потврдно одговориле 35%
Но кога ги запрашавме на кој начин професор удрил дете:
Начин на насилство Процент
Шлаканица
63%
Стапче
34%
Креда
24%
Клоца
15%
11

12. Како најзастапени облици на психичко насилство помеѓу професор – дете се среќаваат
следниве категории:
Начин на насилство
Процент
Навредување
23,5%
Погрдни имиња и прекари
20,8%
Од овие табели, се поставува прашањето дали професорите го сметаат физичкото
насилство за поефикасна педагошка мерка, па затоа го применуваат и сметаат дека би
можело да се толерира?
Повеќето случаи на насилство во училиштето остануваат невидливи затоа што децата се
плашат да кажат. Децата треба да се охрабрат да зборуваат за насилството затоа што
молчењето го отежнува решението на проблемите
Вулгарните зборови се прв облик на насилство од страна на децата кон професорите за
разлика од професорите кон децата кога шлаканиците се на прво место.
На прашањето дали си информиран/а за случаи на насилство на ученик врз
професор/професорка потврдно одговориле 35%!
На кој начин ученик нападнал професор?
Со вулгарни
51.7%
зборови
Со шлаканица
29.3%
Со креда
18.1%
Со клоца
17.1%
Со стапче
16.9%
НАСИЛСТВО ВО СЕМЕЈСТВОТО, ПОМЕЃУ ВРСНИЦИ, НА УЛИЦА
64% од децата одговориле дека во нивните семејства нема насилство, додека пак 21%
од децата се изјасниле дека има насилство, од кои 2.3% одговориле дека тоа се случува
секојдневно. Но, иако 64% од децата одговориле дека нема насилство во нивните
семејства, на прашањето Дали биле удрени во семејството, 41,6% од децата потврдиле
дека биле удрени во семејството, што е за само 15,8% помалку од процентот на децата
кои биле удрени во училиште, како и потврдата дека 35,9% биле удирани на улица
На прашањето „Дали ти се случило ти лично да удриш-тепаш некој член од твоето
семејство?“ со да одговориле 15.5% од кои машки се 14% а женски 18%. Во однос на
психичкото насилство најизразени категории се навредување (30%) и исмејување (18%). Ова
е најизразено кај учениците од трета година (45% навредување; 24%-исмејување). Според
децата истражувачи, најверојатно тоа се должи на тоа што станува збор за повозрасни деца
кои се физички и ментално поразвиени и врз кои родителите не можат да применат физичка
сила. Слична процентуална застапеност има и во спротивна ситуација кога децата лично
навредуваат или исмејуваат некој член од семејството.
12

13. Насилство помеѓу врсници
Повеќе од половината (64,2%) од децата одговориле дека е присутно насилството помеѓу
нив. Тие одговориле дека најчесто како облик на насилство е употреба на шлаканица, на
веднаш потоа е насилството со вулгарни зборови или закани. Највисок е процентот на
децата кои одговориле дека биле навредени од соученик. Не е занемарувачка и бројката на
деца кои одговориле дека лично удриле некој врсник (21,8%) со поголема застапеност помеѓу
машките и исто така повисока е процентуалната застапеност помеѓу среденошколците
отколку кај основците.
Според резултатите од анкетета дури 65% деца одговориле дека постои насилство на
улиците од кои 22% се изјасниле дека тоа се случува секојдневно.
На прашање каде може да се обратиш за помош, децата ги навеле итните служби и
информации (192,193,194 и 188) а потоа СОС линиите, од кои СОС телефонот за деца и
млади го знаат само 25% од децата.
На кои од овие броеви некогаш си се обратил/а?
Полиција 192
СОС телефон за деца и млади - Меѓаши
76.3%
20.1%
Доверба – советувалиште за дроги
13.0%
СОС линија за помош од трговија со луѓе
12.6%
СОС телефон за помош од дрога
СОС телефон за информирање и превенција на
ХИВ-СИДА
12.3%
12.0%
Може да се забележи дека телефонскиот број 192 на Полицијата е најфрекфентен каде децата
се јавуваат и бараат помош со 76,2, потоа следува СОС телефонот за деца и млади 0800
12222 со 20,1 СОС за помош со дрога 13.0% и СОС за помош со трговија со луге 12.6%
13

14. ДИСКРИМИНАЦИЈА
Генерален заклучок е дека основниот принцип и право да не се биде дискриминиран/а е
најмалку познат кај децата, што воедно укажува и на опасноста дека тие и во ситуации кога
се дискриминирани не го забележуваат тоа како дискриминација, затоа што и немат доволно
познавање за истото. Нужно е во поцесот на образование да се посвети поголемо внимание
на подигање на свеста на педагошкиот кадар и учениците за прашања од областа на
(не)дискриминацијата.
Само на 1,3% од децата им е познато правото на еднаквост (без дискриминација)!
39% од децата анкетирани во ова истражување сметаат дека некогаш во некоја
ситуација биле дискриминирани а 40% чувствуваат дека во некоја ситуација биле
обесправени и тоа поради: возраста (44%), социјалното потекло 23%, етничката група
на која и припаѓаат (17%), полот (16%), вероисповест (15%). Дискриминацијата по пол
повеќе ја чувствуваат девојчињата (19,1%) отколку момчињата (12,2%)
Како најчеста основа за дискриминација децата ја навеле возраста што според нас укажува на
фактот дека децата не се третираат доволно рамноправно со возрасните и не се постапува
кон нив како кон субјекти. Следува дискриминацијата врз основа на социјално потекло,
јазик, потоа етничка припадност, пол и вероисповед.
Дискриминацијата врз основа на возраст најзастапена е во градовите Кавадарци и Кичево (со
60%), а најмалку во Тетово и Куманово. (40%). Возраста како причина за дискриминација
најмногу ја чувствуваат учениците/чките од 7 одд.,(секој/а втор/а се чувствува за
дискриминиран/а) а најмалку учениците/чките од 8 одд. (секој/а трет/а се чувствува за
дискриминиран/а)
23% од децата одговориле дека нивното социјално потекло е основа за дискриминација
односно тоа создава поинаков однос врз нив од страна на другите. Половина од нив
изјавиле дека се чувствуваат дискриминирани врз основа на социјално потекло од
страна на другарите, а 44 % од страна на професорите,
Една четвртина (23%) од децата одговориле дека нивното социјално потекло е основа за
дискриминација односно тоа создава поинаков однос врз нив од страна на другите и тоа,
половина од нив рекле дека се чувствуваат дискриминирани врз основа на социјално потекло
од страна на другарите, а 44 % од страна на професорите.
Социјалните разлики и јазови кои постојат во општеството се одразуваат во односот на
професорите кон децата и се рефлектираат и меѓу самите деца.
П.44. Кај кого си забележал/а дека има
влијание на односот врз тебе заради твоето
социјално потекло?
Другар/ка
49.4%
Професор/ка
Соученици
Лекар/ка
44.1%
33.6%
20.0%
Околу 20% од децата одговориле дека се чувствуваат дискриминирани поради своето
етничко потекло. Од нив момчињата (27%) се чувствуваат подискриминирани од
девојчињата (16%). Истражувањето покажува дека овој вид на дискриминација е најзастапен
14

15. меѓу самите деца. Нееднаквиот однос по оваа основа, децата го доживуваат од своите
другари/ки (46%), соученици (30,8%).
Дискриминацијата врз етничко потекло е најзастапена во градовите Тетово (31%) и Кичево
(32%), соодветно на дискриминацијата по јазик, што укажува на потребата од преземање
мерки со кои би се делувало во правец на намалување на појавата, особено преку соодветни
училишни програми.
Момчињата се чувствуваат подискриминирани (22%) по оваа основа од девојчињата (12%).
Овој вид дискриминација доминира во прва год. средно училиште (23%), најмалку е
застапена во трета год. средно (10%).
Дискриминацијата врз основа на пол повеќе ја чувствуваат девојчињата од момчињата
(разлика од 8%). Како и претходните две основи на дискриминација и оваа основа е
најзастапена во Тетово (20%) и во Кичево (21%).
Дискриминацијата врз основа на пол повеќе ја чувствуваат девојчињата од момчињата
(разлика од 8%). Како и претходните две основи на дискриминација и оваа основа е
најзастапена во Тетово (20%) и во Кичево (21%). Најмногу се случува кај учениците од прва
год. средно (23%), а најмалку во трета год. средно. (11%).
Јазикот како основа за дискриминација е најизразен во Тетово (29%), а најмал е во
Кавадарци. (6%). Најчесто се појавува во 6 одд., а најмалку во 3-та гоодина средно училиште.
Вероисповедта како основ за дискриминација е најзастапена кај децата од 5то од. (31%), а
најмалку во трета год. средно (5,7%) и најчесто се случува во Тетово (25%) и Кичево (32%).
Повеќе информации за истражувањето види на www.childrensembassy.org.mk
Благодарност до:
-
сите деца (70) кои го спроведоа теренското истражување и координаторите
сите 65 основни и средни училишта кои дозволија ова истражување да биде
спроведено
локалната самоуправа (16 општини): Струмица, Кавадарци, Тетово, Куманово,
Прилеп, Скопје и Кичево.
финансиерите на истражувањето како една од активностите предвидени со
проектот „Градење култура на детско учество“, финансиран од Европската
Комисија, како дел од програмата за европски инструмент за демократија и човечки
права – (ЕIDHR) и кофинансиран од УНИЦЕФ.
15

16. PERCEPTIMI I FËMIJËVE PËR TË DREJTAT E TYRE,
DISKRIMINIMI DHE DHUNA MBI FËMIJËT
(raport nga hulumtimi në teren)
Ambasada e Parë në botë - Megjashi nga data 1 Qershor e deri në datën 8 Qershor të vitit 2009 bëri
një hulumtim tek nxënësit prej klasës së pestë deri në klasën e tetë në 41 shkolla fillore në 7 qytete
të Maqedonisë (Kumanovë, Shkup, Tetovë, Kavadar, Kërçovë, Prilep dhe Strumicë) dhe nxënës
prej vitit të parë deri në vitin e tretë në 24 shkolla të mesme në 16 Komuna - 6 qytete (Kumanovë,
Shkup, Tetovë, Kavadar, Prilep dhe Strumicë).
Hulumtimin në teren e bënë një grup prej 70 fëmijësh dhe të rinj, anëtarë të shtatë organizatave
qytetare: Antiko - Kërçovë, Nëna - Kumanovë, Këshilli për preventivë nga delikuenca për të mitur Kavadar, Porta - Strumicë, Loja - Tetovë, Qendra për Inicijativa Qytetare - Prilep dhe Ambasada
për fëmijë Megjashi - Shkup.
BRIMA Shkup, anëtare asociuese e GALLUP International, i përpunoi të dhënat duke përdorur
metoda specifike për përpunim statistik të të dhënave.
Anketimi është bërë mbi 2234 nxënës, fëmijë prej moshës 10 - 18 vjeçare me ndihmën e një
pyetësori anketues. Fëmijët i pregaditën pyetjet të cilat konsideronin se duhet që të jenë të
parashtruara, ndërsa më vonë të njejtat ishin të përpunuara nga ana e personave profesionistë.
Shembulli i marrë nga 2234 të anketuar në mënyrë reprezentative e pasqyron popullatën rinore në
Maqedoni në bazë të disa kategorive demografike. Sipas përkatësisë etnike të të anketuarve 1282
(57.4%) janë Maqedonas, 659 (29.5%) janë Shqiptarë, 74 (3.3%) janë Romë, 44 (2%) janë Serbë 33
(1.5%) janë Boshnjak 31 (1.4%) janë Turq 4 (0.2%) janë Vllehë dhe të tjerë janë 19 (0.9%). Një
pjesë e të anketuarve përkatësisht 88 (3.9%) kanë refuzuar që të përgjigjen në pyetjen mbi
përkatësinë e tyre etnike.
Hulumtimi është bërë sipas shembujve të rastit nëpër shkolla, i përbërë nga shkollat e mesme dhe
fillore në 7 komunat konkrete. Kjo paraqet perceptimin e fëmijëve për të drejtat e tyre, për dhunën
dhe diskriminimin, i shfaq ato perceptime në forma të ndryshme dhe nivele të pranishmërisë së tyre,
si përjetime personale ose si ndodhi të njohura për ta. Sipas përfaqësimit gjinor të të anketuarve,
meshkuj janë 1034 (46.3%), ndërsa 1078 (48.3%) janë femra, ndërsa 122 (5.5%) e të anketuarve
kanë refuzuar që të përgjigjen në këtë pyetje.
Raporti përfshin analizën nga disa aspekte të hulumtimit, të ndara në 3 tërësi tematike: njohja e
fëmijëve me të drejtat e tyre dhe participimi i fëmijëve, diskriminimin dhe dhunën mbi fëmijët. Në
bazë të të dhënave të fituara me analizën e hulumtimit, fëmijët do të pregadisin Raport nën hije i cili
do të dorëzohet deri tek Komiteti për të drejtat e fëmiut pranë OKB-së. Raporti do të përmbajë edhe
rekomandime deri te Qeveria dhe Kuvendi i Republikës së Maqedonisë me qëllim të përmirësimit të
fëmijëve në shtet dhe kyçjen e tyre në proceset e vendimmarrjes në interes të tyre. Në pajtim me
rezultatet dhe rekomandimet nga hulumtimi, Ambasada për Fëmijë do të ndermerr aktivitete
lobuese për nevojën e mbrojtjes sa më efikase të fëmijëve në Maqedoni dhe implementimin praktik
të Konventës për të drejtat e fëmiut nga ana e institucioneve shtetërore.
16

17. NJOHJA E FËMIJËVE ME TË DREJTAT E TYRE DHE SA ATA TË
DREJTA RRESPEKTOHEN
Konkluzion gjeneral është se mbi 70 % e fëmijëve në moshën shkollore nuk i njohin të drejtat e
tyre, ndërsa të tjerët e dijnë se kanë të drejta por nuk kanë informata mbi ta. Fëmijët edhe kur
munden të identifikojnë se ndonjë e drejtë e tyre është e cenuar nuk dijnë se ku të drejtohen që ta
mbrojnë atë të drejtë të tyre. Është interesante e dhëna se fëmijët më së tepërmi dijnë për të drejtat e
fëmijëve nga shkollat, ndërsa 65% e tyre, nëse u thyhen të drejtat, nuk do t’u kishin drejtuar në
shkollë. Ky konkluzion paraqet një problem serioz pasiqë parashtrohet pyetja: si fëmijët do të
kujdesen për të drejtat e tyre nëse nuk i njohin dhe nëse nuk mund që ti mbrojnë në institucionet ku
e kalojnë pjesën më të madhe të ditës?
Tabela
Raste
Pa përgjigje
1058
72.6%
E drejta në arsimim dhe edukim në gjuhën amëtare
E drejta në mendimin e lirë, lirinë e fjalës, konfesionit
627
311
43.0%
21.3%
E drejta në mbijetesë dhe zhvillim në paqe dhe liri
E drejta në dashuri, mbrojtja nga keqpërdorimi dhe
mallretimi
Përgjigje joadekuate
E drejta që të jetë i rrespektuar dhe ti rrespektojë të tjerët
E drejta në lojë, kohë të lirë dhe relaksim
E drejta në shtëpi, prindër/familje
E drejta e mbrojtjes shëndetësore
Të tjera
Privatësia
E drejta e identitetit
E drejta në shoqërimin e lirshëm
E drejta e barazimit (pa diskriminim)
Liria e zgjedhjes
E drejta e qasjes deri tek informatat adekuate
P.2. Cilat të
drejta të fëmijut
i njeh?
Përgjigje
%
287
19.7%
133
9.1%
88
71
60
60
42
38
38
31
28
19
18
5
1457
6.0%
4.9%
4.1%
4.1%
2.9%
2.6%
2.6%
2.1%
1.9%
1.3%
1.2%
.3%
200.0%
Gjithsej
Fëmijët më së tepërmi kanë qenë të informuar për të drejtat e fëmiut nëpërmjet të shkollave
1.Shkolla
2. TV
3. Shtëpi
4. Internet
5. Gazetë/ revistë
1540
1039
873
646
571
68.9%
46.5%
39.1%
28.9%
25.6%
Në pyetjen “ A keni ndëgjuar për Konventën mbi të drejtat e fëmiut?” (KDF)
53% nga fëmijët janë përgjigjur me PO, ndërsa 38.5% me JO. Informimi i fëmijëve në lidhje
me KDF ende nuk është në nivelin e kënaqshëm. E rëndësishme është ajo se fëmijët për KDF më së
shpeshti informohen nga shkollat dhe mediumet (69%), ndërsa më pak nga familjet e tyre (33%).
17

18. Me qëllim që fëmijët të njoftohen me të drejtat e tyre dhe Konventën për të drejtat e fëmiut,
rekomandojmë që të mbahen më tepër orë të dedikuara kësaj teme, më tej tribina, punëtori,
seminare si edhe hartimi i materialit edukativ (postere, fletushka) që do të ndahen kryesisht nëpër
shkolla.
Edhepse 68.9 % nga fëmijët për të drejtat e tyre kanë qenë të informuara nga shkollat, ata për
cenimin e këtyre të drejtave nuk janë drejtuar në shkollë por tek prindërit e tyre 49,7%, në polici
13,5, ndërsa në shkollë janë drejtuar vetëm 9,1 %. Si duket si shkak për këtë janë vetë profesorët të
cilët fëmijët i përmendur në vendin e parë në lidhje me mosrrespektimin e të drejtave të fëmijëve
(29,7%) jashta familjes e më pas edhe shokët 27,8% ndërsa fqinjët me 22,8%.
Hulumtimi tregoi se 60% e të anketuarve nuk janë të njoftuar me SOS linjat telefonike ku munden
të drejtohen për ndihmë. Nga numrat e njohur të përmendur, në 83% e të anketuarve e njohin
numrin e policisë. 30% e fëmijëve janë paraqitur në ndonjërin prej numrave për ndihmë, nga të cilat
76% i përket numrit të policisë. Nga kjo mund që të vërehet se fëmijët nuk janë të njoftuar
mjaftueshëm me numrat e telefonave për ndihmë, si përjashtim nga kjo është numri i policisë.
Hulumtimi tregon se 55-77% e fëmijëve janë mjaft të informuara për çështjet nga lëmia e arsimimit,
sëmundjeve varëse, mbrojtja nga HIV?SIDA dhe sëmundjeve bartëse, kultura dhe shëndetësia. Kjo
statistikë, kryesisht ka të bëje me fëmijët të cilët shkojnë nëpër shkolla dhe të cilët janë pjesë e
familjeve qytetare. Përfitim të informimit nuk kanë fëmijët e rrugëve, nga grupet vulnerabile, dhe
fëmijët e viseve rurale.
Në familje, të drejtat e fëmijëve më së tepërmi rrespektohen nga gjyshet dhe gjyshit, ndërsa më pak
nga prindërit e tyre. Sipas të dhënave të fituara në suza të familjes më së shpeshti thyerja e të
drejtave të fëmiut bëhet nga ana e vëllaut/motrës. Gjatë thyerjes së ndonjë të drejte, fëmijët më së
shpeshti u drejtohen familjeve, ndërsa më pak se 25% drejtohen në SOS telefonat ose në
institucione tjera.
Në pyetjen “Cilat të drejta nuk rrespektohen në familjen tënde” 60% nga të anketuarit janë
përgjigjur se ajo është e drejta e privatësisë, 32% e drejta e mendimit personal, ndërsa 7% janë
përgjigjur se ajo është e drejta në arsimim.
Mosnjohja e të drejtave të identitetit, barazisë, lirisë së zgjedhjes dhe shoqërimit, të drejtës në
informim, paraqet një problem serioz pasiqë bëhet fjalë për të drejta me domethënie esenciale dhe të
drejta që paraqesin pasqyrën kryesore për secilin shtet demokratik.
Në pyetjen se kush është i detyruar që ti garantojë/sigurojë të drejtat e fëmiut ata janë përgjigjur në
vend të parë Shteti me 71,2%, familja 68,3%, shkolla 46,8% ndërsa organizatat qytetare janë në
vendin e katërt me 19,6%.
Është interesante të përmendet se fëmijët për të drejtat e fëmiut më së tepërmi informohen përveç
shkollave edhe nga televizioni 46,5%, në shtëpi 39,1%, nëpërmjet të internetit 28,9%, nga gazetat
25,6%, Organizatat qytetare 10,2%. Por, kur i pyetëm se ku kanë ndëgjuar për Konventën mbi të
drejtat e fëmiut, 21,3% janë përgjigjur nga web-faqja e Ambasadës së parë në botë Megjashi dhe
21,1% nga organizatat qytetare. Sipas kësaj pyetje (Ku ke ndëgjuar për Konventën mbi të drejtat e
fëmiut) në vend të parë përsëri është shkolla me 61,2%, mediumet me 60,7%, nëpërmjet të internetit
42,6% dhe në shtëpi me 33,3 %.
Hulumtimi tregoi se e drejta e fëmiut që të jetë i ndëgjuar shumë rrallë praktikohet nëpër shkolla
dhe më gjerë.
18

19. Në pyetjen se a thua sipas jush të drejtat e fëmiut i inkuadrojnë edhe përgjegjësitë, me PO janë
përgjigjur pothuajse 82,5%. Në pyetjen „Çka sipas teje paraqet përgjegjësia e fëmiut” të anketuarit
janë përgjigjur se përgjegjësi është që ti kryejnë obligimet e tyre dhe të sillen me rrespekt ndaj
tjerëve (deri 64%), ndërsa një përqindje shumë e vogël (deri 1%) janë përgjigjur se përgjegjësi
është që ti rrespektojnë të rriturit (prindërit), të mësojnë dhe ti kryejnë obligimet në shkollë.
Për këtë të dhënë, vëtë fëmijët të cilët e realizuan këtë hulumtim në teren konsiderojnë se bëhet fjalë
për atë se rrespektimi ndaj më të rriturve dhe prindërve është i rëndësisë më të vogël për fëmijët.
Sipas tyre për tu ndryshuar situata e këtillë është e nevojshme që familja të funksionojë në mënyrë
më demokratike, përkatësisht më tepër të rrespektohet dhe të merret parasysh mendimi i fëmiut
gjatë sjelljes së vendimeve për familjen, me çka mes tjerash do të vendoset edhe raporti miqësor
ndërmjet prindërve dhe fëmijëve e me atë edhe më tepër do ti rrespektojë.
Nevoiten përpjekje plotësuese për tu siguruar trajnime kuadrove arsimuese, shëndetësore, sociale
etj, nga kjo lëmi në kontekstin që të bëhet njoftimi i tërësishëm me rregullat e Konventës për të
drejtat e fëmiut.
Edhe pse të drejtat e fëmijëve u bënë pjesë e programit mësimor të obliguar në shkollat fillore
nëpërmjet të lëndëve Njohje me mjedisin jetësor dhe Shoqëri civile, prapë duket se ajo ende nuk
është e mjaftueshme, nevoiten hapa plotësuese për fëmijët që të njihen me të drejtat e tyre, e edhe
më tepër që të rrespektohen.
19

20. DHUNA
(SHKOLLA, FAMILJA)
Konkluzion gjeneral është se dhuna është gjithkund prezente në një përqindje tepër të lartë (në
familje, në shkollë, në rrugë, ndërmjet bashkëmoshatarëve). Sipas fëmijëve të cilët e bënë
hulumtimin në teren, shumica e rasteve të dhunës mbeten të padukshëm pasiqë fëmijët frigohen që
të flasin për atë. Rekomandimi i tyre është që fëmijët duhet që të inkurajohen që të flasin për këto
probleme pasiqë heshtja e vështirëson zgjidhjen e problemeve.
DHUNË NË SHKOLLË
Nuk na befason aq fakti që 57% e fëmijëve njohin fëmijë tjerë të cilët janë rrahur nga ana e
mësuesit/profesorit, sesa fakti që 35% nga fëmijët janë të informuar për egzistimin e dhunës nga ana
e fëmijëve ndaj profesorëve/arsimtarëve.
•
•
Në pyetjen A ka dhunë në shkollën e juaj? - gati 56% e nxënësve janë përgjigjur duke
pohuar, ndërsa 14% e tyre janë përgjigjur se dhuna ndodh çdo ditë.
Në shkollat e mesme dhuna është më e pranishme për 6% më tepër sesa në shkollat
fillore.
Fëmijët i kanë definuar këta forma të dhunës në shkollë:
7. Emra fyes dhe nofka 65,7%
8. Fyerje 58,6%
9. Shpërndarjen e të pavërtetave - thashethemeve 56,1%
10. Rrahje, sulm fizik 55,6%
11. Kanosje me dhunë fizike 48,1%
12. Ndërmjet formave të dhunës të cilat egzistojnë në mjediset shkollore numërohet edhe
shqetësimi seksual për të cilin 9% e të anketuarve janë përgjigjur pozitivisht. Konsiderojmë
se ky numër është më i madh pasiqë një pjesë më e madhe e fëmijëve nuk e dijnë se çka
nënkuptohet me termin shqetësim seksual (si duket kjo është ashtu pasiqë nëpër shkolla
ende nuk egziston edukimi seksual), ndërsa një pjesë e tyre turpërohen që ta pranojnë atë.
Në pyetjen
A njeh fëmijë të cilin profesori/profesoresha e ka rrahur? - 57,4% janë përgjigjur pozitivisht.
Në pyetjen
A je i/e informuar për raste të dhunës së nxënësit ndaj profesorit/profesoreshës? - pozitivisht
janë përgjigjur 35%
Por kur i pyetëm se në cilën mënyrë profesori ka rrahur fëmiun:
Mënyra e dhunës
Përqindja
Shuplakë
63%
Shkop
34%
Shkumës
24%
Shkelm
15%
20

21. Si forma më të pranishme të dhunës psiqike ndërmjet profesorit - fëmiut vërehen këta kategori
vijuese:
Mënyra e dhunës
Përqindja
Fyerje
23,5%
Emra dhe nofka nënçmuese
20,8%
Nga këto tabela, parashtrohet pyetja se a thua vallë profesorët rrahjen e konsiderojnë si masë
më efikase pedagogjike, e mu për atë edhe e praktikojnë dhe konsiderojnë se do të mund që të
tolerohet e njejta?
Rastet e shumta të dhunës në shkolla ngelen të padukshme pasiqë fëmijët frigohen që të tregojnë.
Fëmijët duhet që të inkurajohen që të flasin për dhunën pasiqë heshtja e tyre e rëndëson zgjidhjen e
problemeve.
Fjalët vullgare janë forma e parë e dhunës nga ana e fëmijëve ndaj profesorëve për dallim nga
profesorët ndaj fëmijëve kur shuplakat janë në vend të parë.
Në pyetjen se a je i/e informuar për rastet e dhunës së nxënësit ndaj profesorit/profesoreshës
pozitivisht janë përgjigjur 35%!
Në cilën mënyrë nxënësi ka sulmuar profesorin?
Me fjalë vullgare
51.7%
Me shuplakë
29.3%
Me shkumës
18.1%
Me shkelm
17.1%
Me shkop
16.9%
DHUNA NË FAMILJE, NDËRMJET BASHKËMOSHATRËVE, NË RRUGË
64% e fëmijëve janë përgjigjur me atë se në familjet e tyre nuk ka dhunë familjare, ndërsa
21% e fëmijëve kanë deklaruar se ka dhunë, nga të cilat 2.3% janë përgjigjur se ajo ndodh
për çdo ditë. Por, edhepse 64% nga fëmijët janë përgjigjur se nuk ka dhunë në familjet e tyre,
në pyetjen se a është ushtruar ndaj tyre dhunë në familje, 41,6% e fëmijëve kanë pohuar se
ato i ka mshuar dikush me shuplakë në familje, që është për 15,8% më pak sesa përqindja e
fëmijëve që kanë qenë të rrahura në shkollë, si edhe vërtetimi se 35,9% kanë qenë të rrahur
në rrugë.
Në pyetjen “A të ka ndodhur që ti personalisht të rrahish ndonjë anëtarë në familjen tënde?” me PO
janë përgjigjut 15.5% nga të cilët meshkuj janë 14% ndërsa femra 18%. Në lidhje me dhunën
psiqike kategori më të shprehura janë fyerje (30%) dhe përqeshje (18%). Kjo më së tepërmi është e
shprehur tek nxënësit e vitit të tretë (45% fyerje; 24%-përqeshje). Sipas fëmijëve që e kanë brew
hulumtimin, si duket kjo është ashtu pasiqë bëhet fjalë për fëmijë më të rritur të cilët fizikisht dhe
mentalisht janë më të zhvilluar dhe ndaj të cilëve prindërit nuk munden që të ushtrojnë dhunë fizike.
Përfaqësim procentual të ngjajshëm ka edhe në sitautën e kundërt kur fëmijët personalisht fyejnë
ose përqeshin ndonjë anëtarë të familjes.
21

22. Dhuna ndërmjet bashkëmoshatarëve
Më tepër se gjysma (64,2%) e fëmijëve janë përgjigjur se është e pranishme dhuna ndërmjet tyre.
Ata janë përgjigjur se më së shpeshti si formë e dhunës është përdorimi i shuplakave, por
menjëherë pas saj vjen dhuna me fjaëi vullgare ose kanosje. Më e lartë është përqindja e fëmijëve të
cilët janë përgjigjur se kanë qenë të fyer nga bashkënxënës. Nuk është i vogël edhe numri i fëmijëve
të cilët janë përgjigjur se personalisht kanë rrahur ndonjë bashkëmoshatarë (21,8%) me përqindje
prej 8% më e lartë e personave të tilla nëpër shkollat e mesme sesa në ato fillore.
Sipas rezultateve nga anketa pothuajse 65% e fëmijëve janë përgjigjur se egziston dhuna në rrugë
nga të cilat 22% kanë deklaruar se ajo ndodh për çdo ditë.
Në pyetjen se ku mund të drejtohesh për ndihmë, fëmijët i kanë numëruar shërbimet urgjente
dhe numrin e informatave (192,193,194 dhe 188) e më pas edhe SOS linjat, nga të cilat SOS
telefonin për fëmijë dhe të rinj e njohin vetëm 25% nga fëmijët.
Në cilat nga kato numra ndonjëherë je paraqitur?
Policia 192
SOS telefoni për fëmijë dhe të rinj - Megjashi
76.3%
20.1%
Doverba – këshillimore për droga
13.0%
SOS linja për ndihmë nga tregtia me njerëz
12.6%
SOS telefoni për ndihmë nga droga
SOS telefoni për informim dhe parandalim të HIVSIDA
12.3%
12.0%
Mund që të vërehet se numri i telefonit 192 i policisë është më frekuent ku fëmijët lajmërohen dhe
kërkojnë ndihmë 76,2%, më tej vijon SOS telefoni për fëmijë dhe të rinj 0800 12222 me 20,1%,
SOS telefoni për ndihmë nga droga 13.0% dhe SOS telefoni për ndihmë nga tregtia me njerëz
12.6%.
22

23. DISKRIMINIMI
Konkluzion gjeneral është se parimi dhe e drejta themelore që të mos jetë i/e diskriminuar është më
së paku i njohur tek fëmijët, që njëherit tregon edhe në rrezikun se ata edhe në situata kur
diskriminohen nuk e vërejnë atë si diskriminim, pasiqë edhe nuk kanë njohuri të mjaftueshme për të
njejtën. Është e nevojshme që në procesin e edukimit ti përkushtohet rëndësi më e madhe ngritjes së
vetëdijes së kuadrit pedagogjik dhe nxënësve për çështje nga lëmia e (mos)diskriminimt.
Vetëm 1,3% e fëmijëve e njohin të drejtën e barazisë (pa diskriminim)!
39% nga fëmijët e anketuar në këtë hulumtim konsiderojnë se ndonjëherë në ndonjë situatë
kanë qenë të diskriminuara ndërsa 40% pohojnë se në ndonjë situatë kanë qenë të
diskriminuar edhe atë përshkak të: moshës (44%), gjendjes sociale 23%, grupit etnik të cilit i
përkasin (17%), gjinisë (16%), konfesionit (15%). Diskriminimin sipas gjinisë më së tepërmi e
ndjejnë femrat (19,1%) sesa meshkujt (12,2%).
Si bazë më e shpeshtë për diskriminim fëmijët e kanë përmendur moshën që sipas nesh tregon në
faktin se fëmijët nuk trajtohen mjaftueshëm në mënyrë të barabartë me të rriturit dhe nuk veprohet
ndaj tyre sikur ndaj subjekteve. Vijon diskriminimi në bazë të statusit social, gjuhës, pastaj
përkatësisë etnike, gjinisë dhe konfesionit.
Diskriminimi në bazë të moshës është më e pranishme në qytetet e Kavadarit dhe Kërçovës (me
60%), ndërsa më pak në Tetovë dhe Kumanovë (40%). Mosha si shkak për diskriminim më së
tepërmi e ndiejnë nxënësit/nxënëset nga klasa e 7-të, (secili/a i/e dytë ndjehet i/e diskriminuar)
ndërsa më pak nxënësit/nxënëset e klasës së 8-të (sesili/a i/e tretë ndjehet i/e diskriminuar).
23% e fëmijëve janë përgjigjur se prejardhja e tyre sociale është bazë për diskriminim
përkatësisht se ajo krijon një trajtim më të ndryshëm ndaj tyre nga ana e të tjerëve. Gjysma e
tyre kanë deklaruar se ndjehen të diskriminuar në bazë të prejardhjes sociale nga ana e
shokëve/qeve, ndërsa 44 % nga ana e profesorëve.
Një e katërta (23%) e fëmijëve janë përgjigjur se prejardhja e tyre sociale është bazë për
diskriminim përkatësisht ajo krijon një raport më të ndryshëm ndaj tyre nga ana e të tjerëve edhe
atë, gjysma e tyre kanë thënë se ndjehen të diskriminuar në bazë të prejardhjes sociale nga ana e
shokëve, ndërsa 44 % nga ana e profesorëve.
Dallimet sociale dhe “urat” që egzistojnë në shoqëri reflektohen në raportin e profesorëve ndaj
fëmijëve dhe reflektohen edhe ndërmjet vetë fëmijëve.
P.44. Tek cili/a keni vërejtur se ka ndikim ndaj
raportit mbi ju përshkak të prejardhjes tënde
sociale?
Shok/qe
49.4%
Profesor/eshë
Bashkënxënë
s
Mjek/e
44.1%
33.6%
20.0%
Rreth 20% e fëmijëve janë përgjigjur se ndjehen të diskriminuar përshkak të prejardhjes së
tyre etnike. Nga këto meshkujt me (27%) ndjehen më të diskriminuar sesa femrat (16%).
Hulumtimi tregon se ky lloj i diskriminimit është më i përfaqësuar ndërmjet vetë fëmijëve. Raportin
jo të barabartë sipas kësaj baze, fëmijët e ndjejnë nga ana e shokëve/qeve të tyre (46%),
bashkënxënësve (30,8%).
23

24. Diskriminimi në bazë të prejardhjes etnike është më i pranishëm në qytetet e Tetovës (31%) dhe
Kërçovës (32%), në pajtim me diskriminimin sipas gjuhës, që tregon në nevojën nga marrja e
masave me të cilat do të mund të veprohet në drejtim të zvoglimit të kësaj dukurie, veçanërisht
nëpërmjet të programeve adekuate shkollore.
Meshkujt ndjehen më të diskriminuar (22%) sipas kësaj baze nga femrat (12%). Ky lloj i
diskriminimt dominon në vitin e parë në shkollat e mesme (23%), ndërsa më së paku është e
pranishme në vitin e tretë në shkollat e mesme (10%).
Diskriminimin në bazë të gjinisë më së tepërmi e ndjejnë femrat sesa meshkujt (dallim prej
8%). Ashtu sikurse edhe dy bazat e mëparshme të diskriminimit edhe kjo bazë më e pranishme
është në Tetovë (20%) dhe Kërçovë (21%).
Diskriminimin në bazë të gjinisë më së tepërmi e ndjejnë femrat sesa meshkujt (dallim prej 8%).
Ashtu sikurse edhe dy bazat paraprake të diskriminimit edhe kjo është më e pranishme në Tetovë
(20%) dhe në Kërçovë (21%). Më së tepërmi ndjehet tek nxënësit e vitit të parë në shkollat e mesme
(23%), ndërsa më pak në vitin e tretë në shkollat e mesme (11%).
Gjuha si bazë për diskriminim është më e theksuar në Tetovë me (29%), ndërsa më e vogël në
Kavadar (6%). Më së shpeshti paraqitet në klasën e 6-të, ndërsa më pak në vitin e tretë në shkollën e
mesme.
Konfesioni si bazë për diskriminim është më e pranishme tek fëmijët e klasës së 5-të (31%),
ndërsa më pak në vitin e tretë në shkollat e mesme (5,7%) dhe më së shpeshti ndodh në Tetovë
(25%) dhe Kërçovë me (32%).
Më tepër informata për hulumtimin shikoni në veb faqen: www.childrensembassy.org.mk
Faleminderim deri te:
-
24
të gjithë fëmijët (70) të cilët e realizuan hulumtimin në teren dhe koordinatorët
Të gjithë 65 shkollat fillore dhe të mesme të cilët lejuan që ky hulumtim të realizohet
vetqeverisja lokale (16 komuna): Strumicë, Kavadar, Tetovë, Kumanovë, Prilep, Shkup dhe
Kërçovë.
financuesit e hulumtimit si një nga aktivitetet e parapara me projektin “ Krijimi i kulturës të
participimit fëmijërorë”, i finansuar nga Komisioni Evropian si pjesë e programit për
instrumentet evropiane për demokraci dhe të drejtat e njeriut - (ЕIDHR) dhe i kofinansuar
naga UNICEF-i.

25. The field research report on perception of children’s rights, discrimination and
children’s exposure to violence
The field research was conducted by the First Children’s Embassy in the world-Megjashi, among
students from 5th to 8th grade in 41 primary schools in 7 towns in Macedonia and among high
school students from 1st to 3rd year in 24 high schools in 6 towns in Macedonia.
The research was conducted among 2.234 students and data was processed by Brima Galup Skopje,
which used specific methodology for processing and analyzing the data.
Тhe report contains a description of the methodology and the procedures used in conducting the
field research on the perception of rights and violence against children. From 1st to 8th of June
2009, the First Children’s Embassy in the World - Megjashi, Skopje, conducted field research
among students from fifth to eighth grade in 41 elementary schools in 7 cities in Macedonia
(Kumanovo, Skopje, Tetovo, Kicevo, Kavadarci, Prilep and Strumica) and students from first to
third year in 24 high schools in 6 cities in Macedonia (Kumanovo, Skopje, Tetovo, Kavadarci,
Prilep and Strumica).
The survey was conducted with 2234 students. The division according to their level of education is:
According to the ethnicity of the participants-students, 1282 or 57.4% are ethnic Macedonians,
29.5% or 659 respondents, members of Albanian nationality, 205 or 9.3% members of other
nationalities, all between 10 and 18 years of age. About 88 or 3.9% of the respondents refused to
answer the question.
According to the gender distribution of respondents, male respondents were in 1034 or 1078 and
46.3% or 48.3% are female respondents. About 122 or 5.5% of respondents refused to answer the
question.
For the needs of the research, a random sample of schools was used drawn from the base of
secondary and primary schools in the specific 7 municipalities where the survey took place
(delivered by Megjashi in cooperation with the local government). From the available relevant data
on students from those schools BRIMA Skopje, an associate member of GALLUP International,
designed the sample which represented the students according to its location (urban-rural),
according to the division of the classes and the nationality as a demographic characteristic.
For the data processing Brima used specific methods from SPSS - a software program for statistical
data processing, which allowed quality summarizing of the results using statistical methods.
The survey shows that the range of the children that are familiar with the rights of the child is still
not high. Namely, although Macedonia has ratified the Convention on the Rights of the Child in
1993 and assumed responsibility for its wide dissemination (distribution), although in the 3rd grade
curriculum a learning unit is taught on the Rights of the Child, the object Introducing the
environment and children's rights, became a part of the compulsory curriculum in the primary
schools and in the seventh grade through the subject Civil Society, the percentage of students who
are not familiar with the rights of the child is high (31.21%), this is confirmed with the question of
whether you heard about the Convention on the Rights of the Child, when 53% said yes, and 38.5%
said no.
It is important to emphasize that only 68.0% of the respondents first got their information about the
rights of the child in schools. But when we asked them when one of their rights was violated /
broken did they turn to their school for help, even 65% of students responded negatively. When
some of their rights had been broken, the students believed and turned to their parents 49.7%,
13.5% to the police and the ones that told the schools were only 9.1%.
25

26. On the question who is obliged to guarantee / ensure the rights of the child, their first answer was
the state with 71.2%, family 68.3%, school 46.8%, and civil organizations are at the fourth place
with 19.6%.
It is interesting to note that the children are mostly informed about the children's rights besides the
school, 46.5% from television, home 39.1%, 28.9% via the Internet, magazine 25.6%, 10.2% Civil
organizations. But when we asked them where did you hear about the Convention on the Rights of
the Child, 21.3% said the webpage of the First Children's Embassy in the world and 21.1% of
CSOs. In relation to this (where did you hear about the Convention on the Rights of the Child) the
first place is again the school with 61.2%, 60.7% the media, via the Internet 42.6%, and at home
33.3%.
When asked whether they think that the rights of the child includes the responsibilities too, even
82.5% answered with the interpretation that the responsibility for a child is to carry out its own
duties 63.9%, to behave with respect towards the others 61.8%, to respect the rights of the others
46.8%, and to support respect for the rights of the others 20.2%.
26

27. Children’s information about their rights and how much they are respected
General conclusion is that over 70 % of the children at school age are not familiar with their rights,
and the rest of them are familiar but they don’t have detailed information about them. Even when
they know that some of their rights are violated they don’t know where to turn to in order to protect
them. An interesting fact is that most of the children heard about children's rights in school, and
only 65% of them, would not ask protection in school if their rights are violated. This conclusion is
a serious problem because the question is: how children will fight for their rights if they do not
know them and if they can not protect them in the institution where they spent most of the day?
Cases
Q.2. Which
rights of the
child do you
know?
1058
No answer
The right for upbringing and education on mother
tongue
The right to free opinion, freedom of speech and
religion
The right to survival and development in freedom and
peace
The right to love, protection from maltreatment and
abuse
Inappropriate answers
The right to be respected and to respect the others
The right to play, free time and recreation
The right to home, parents/family
The right to health insurance
Other
Privacy
The right to identity
The right to free socialization
The right to equality (no discrimination)
Freedom of choice
The right to access appropriate information
Total
Answers
%
72.6%
627
43.0%
311
21.3%
287
19.7%
133
9.1%
88
71
60
60
42
38
38
31
28
19
18
5
1457
6.0%
4.9%
4.1%
4.1%
2.9%
2.6%
2.6%
2.1%
1.9%
1.3%
1.2%
.3%
200.0%
Most children were informed about the children’s rights through school
1.School
2. TV
3. Home
4. Internet
5. Newspaper/magazine
1540
1039
873
646
571
68.9%
46.5%
39.1%
28.9%
25.6%
On the question “Have you ever heard about the Convention on the Rights of the Child?”
(CRC) 53% of children answered positive, while 38.5% negative. Information of the children for
the CRC is still not satisfactory. It is significant that the children are informed for the CRC at most
from the schools and the media (69%) and less from the families (33%).
27

28. In order to familiarize the children with their rights and the Convention on the Rights of the child,
we recommend holding more hours devoted to this subject, also debates, workshops, seminars and
preparation of educational material (posters, flyers) distributed mainly through schools.
Although 68.9% of the children have been informed for their rights by the school, they didn’t turn
to the schools for the violations of these rights, but to the parents 49.7%, police 13.5 and school
are addressed only 9.1%.
Perhaps the reason for that are the teachers / professors, who are put on first place by the children
for the violation of the children’s rights (29.7%) out of the family, then friends 27.8 % and
neighbors 22.8%
The survey showed that 60% of respondents are not familiar with the SOS telephone numbers
where they can call for help. From the above mention known numbers, the 83% of the respondents
are familiar with the police number. 30% of children called on the phone numbers for help, from
which 76% to the police. From this it is evident that children are not sufficiently familiar with the
phone numbers for help, exclusion from that is the telephone number of the police.
The survey shows that 55-77% of children are sufficiently informed about the issues of education,
addiction, prevention of HIV / AIDS and transmitted diseases, culture and health. This statistic,
however, refers to children who attend school and are part of urban families. Benefits of
information do not have children who are on the street, who are coming from vulnerable groups and
children from rural areas.
In the family, children's rights are most respected by grandparents and less than their parents.
According to data obtained within the family often violations of children's rights are made by the
brother / sister. In case of violation of same right, children often refer to the family, and less than
25% reefer to the SOS phones and other institutions.
On the question "Which rights are not respected in your family" 60% of respondents answered that
it is the right of privacy, 32% right of own opinion, while 7% said it was right to education.
Not knowing the rights of identity, equality, freedom of choice and friendship, the right to be
informed, is serious problem because it is right with an essential meaning and rights which are an
important feature of any democratic state.
On the question of who is obliged to protect/ ensure their rights, at first place they put the state with
71.2%, than the family 68.3%, the school 46.8% and NGO’s are on fourth place with 19.6%.
It is interesting to note that the children for the children 's rights at most are informed besides the
school, 46.5% from television, home 39.1%, 28.9% via the Internet, magazine, 25.6%, 10.2%
NGO’s. But when we asked them where have you heard about the Convention on the Children’s
Rights, 21.3% of respondents answered from the website of the First Children's Embassy in the
world and 21.1% of NGO’s. Regarding the question (where have you heard about the Convention
on the Rights of the Child) in the first place is again the school with 61.2%, 60.7% the media, via
the Internet 42.6% and home 33.3%.
Investigation showed that the right of the child to be heard is very rarely practiced in schools and
other places.
28

29. Asked whether the rights of the child include also the responsibilities with YES answers 82.5%. On
the question "What according to you is the responsibility of the child” respondents said that
responsibility is to carry out their duties and to behave with respect towards others (up to 64%),
while very small percentage (1%) responded that the responsibility is to respect adults (parents) to
learn and perform duties in school.
For this information, the children themselves who conducted field research believe that talking
about respect for adults and parents is of least importance to children. According to them, to
change this situation it is necessary the family to function on more democratic way, or more to be
respected and taken into consideration the opinion of the child when making decisions in the family,
with which among other thinks friendly relations will be established between the parents and
children and with that will be more respected.
Additional efforts are needed to provide training in teaching, health, social and other personnel from
this area in the context to make a full introduction to the provisions of the Convention on the Rights
of the Child.
Although the children's rights became part of the compulsory curriculum in elementary schools
through the subjects Introduction of environment and civil society, it seems that it is still not
enough, additional steps are needed for children to be introduced with their rights, and even more to
be respected.
29

30. VIOLENCE
(SCHOOL, FAMILLY)
General conclusion is that violence is everywhere present in extremely high percentage (family,
school, street, among peers). According to children who have conducted field research, most cases
of violence remain invisible because children are afraid to talk about it. Their recommendation is to
encourage children to talk about these problems because silence complicates the solution of
problems.
VIOLENCE IN THE SCHOOL
We are not surprised by the fact that 57% of children know children who have been hit by the
teacher / professor, as the fact that 35% of children are informed of the existence of violence by
children against professors / teachers.
•
On the question whether in your school violence happens? - 56% of students answered
affirmative, while 14% of them said that violence happens every day.
•
In high school violence is 6% more present than in the primary.
The children defined the following forms of violence in school:
1. Abusive names and nicknames 65.7%
2. Assaults 58.6%
3. Spreading lies - gossip 56.1%
4. Hitting - beatings, 55.6%
5. Threatening with physical violence, 48.1%
6. Among the forms of violence that exist in school environments sexual harassment is
calculated for which 9% answered affirmative. We believe that this figure is higher because
many children do not know what is meaning of the sexual harassment (probably because in
the school there is not sexual education), and one part of them are ashamed to admit.
Asked
Do they know child who have been hit by the teacher/professor? - 57.4% answered positively.
Asked
Are you informed about cases of violence conducted by the student upon teacher / professor? 35% affirmative answers
But when we asked them how teacher hit a child:
Type of violence
A slap on the face
Stick
Chalk
Kick
30
Percentage
63%
34%
24%
15%

31. Like most frequent forms of psychological violence among teacher - child are the following
categories:
Type of violence
Insult
Bad names and nicknames
Percentage
23,5%
20,8%
From these tables, the question arise whether teachers considered physical abuse as more
effective pedagogical measure, so they applied and think it could be tolerated?
Most cases of school violence remain invisible because children are afraid to speak. Children
should be encouraged to speak about violence because silence complicates the solution of problems.
Vulgar words are the first form of violence by children to teachers, unlike teachers to children
when the slap the first place.
On the question are you informed about cases of violence of student upon teacher / professor,
affirmative answers 35%!
In which way did a student attack a teacher?
With vulgar words
51.7%
With a slap
29.3%
With chalk
18.1%
With a kick
17.1%
With a stick
16.9%
VIOLENCE IN THE FAMILY, BETWEEN CHILDREN ON SAME AGE ON STREET
64% of the children answered that in their families there is no violence, while 21% of the
children reported that there is violence, of which 2.3% responded that it happens every day.
But although 64% of children said that there is no violence in their families, on the question
whether they have been hit, 41.6% of them confirmed that have been hit in the family, which
is only 15.8% less than the percentage of children who were hit in school, as well as
confirmation that 35.9% were hit in the street.
On the question "Whether happen to you to strike a member of your family?" With YES answer
15.5% of respondents, form which 14% are male and 18% female. Regarding the physical assault
most expressed categories are assaulting (30%) and mockery (18%). This is very expressed at
students of third year (45% assaulting; 24 % despise). According to the children researchers,
probably that is due to the fact that it comes to older children who are physically and mentally
developed and on which parents can not apply physical force. A similar percentage representation
there is in the opposite situation, when children personally insult or despise any family member.
Violence between peers
More than half (64.2%) of children answered that the violence is present between them. They said
that slap is usually use as a form of violence, then the violence with vulgar words or threats. The
highest is the percentage of children who answered that were offended by classmate. The number of
children who said that they personally hit classmate (21.8%) is not to neglect, is more present
among males and also more present among high schools than pupils from basic school.
31

32. According to the results of survey even 65% of children answered that there is violence on the
streets of which 22% reported that it happens every day.
On the question where can I go for help, the children cited emergency services and
information (192,193,194 and 188) and then SOS lines, of which only 25% of the children
know the SOS telephone.
Which of these numbers have you ever called?
Police 192
76.3%
SOS phone for children and youth - Megjashi
20.1%
Confidence – drug counseling
13.0%
SOS phone line for human trafficking assistance
12.6%
SOS phone line for help from drugs
12.3%
SOS phone line for information and prevention from HIV - AIDS
12.0%
It may be noted that the telephone number 192 of The Police is the most frequent where children
call and request assistance with 76.2, than is SOS telephone for children and youth 0800 12222 with
20.1 SOS for help with drug and 13.0% SOS for help with human trafficking 12.6%
32

33. DISCRIMINATION
General conclusion is that the basic principle and the right not to be discriminated is at least known
among children, which also indicates the danger that they in situations when are discriminated not
notice this as discrimination, because they don’t have enough knowledge about it. It is necessarily
in the process of education to pay more attention to raising awareness of the pedagogical staff and
students on issues of (non) discrimination.
Only 1.3% of children are familiar with the right of equality (no discrimination)?
39% of children surveyed in this research believe that once in a situation were discriminated,
while 40% feel that in some situations have been oppressed and that due to age (44%), 23%
social origin, ethnic group to which they belong (17% ), gender (16%), religion (15%). Girls
feel more discrimination by sex (19.1%) than boys (12.2%).
As the most common grounds for discrimination, the children named age which according to us
indicates that children are not sufficiently treated equally with adults and not act on them as the
subjects. Follows discrimination on grounds of social origin, language, ethnicity, gender and
religion.
The discrimination based on age is very present in cities and Kavadarci and Kicevo (60%) and least
in Tetovo and Kumanovo. (40%). Age as a reason for discrimination is more present between
students from grade 7 (every second feels discriminating) and less between students from grade 8.
(each third feels of discriminating)
23% of children answered that their social background is the basis for discrimination, that it
creates a different relationship to them by others. Half of them answered that they felt
discriminated on the basis of social background by friends and 44% by teachers.
One quarter (23%) of the children answered that their social background is the basis for
discrimination, that it creates a different relationship to them by others and that half of them said
they feel discriminated on the basis of social background by friends and 44% by teachers.
Social differences and gaps that exist in the society are reflecting in the attitude of the teachers
towards children and also reflected between children themselves.
Q.44. Who have you noticed that may have treated you
differently due to your family social status?
Friend
49.4%
Professor
Classmates
Doctor
44.1%
33.6%
20.0%
Approximately 20% of the children answered that they feel discriminated because of their
ethnic origin. From these, the boys (27%) feel more discriminated than the girls (16%). The
research shows that this kind of discrimination is more present among children. Unequal
relationship on this basis, the children perceive from their friends (46%), classmates (30.8%).
The discrimination on ethnic origin is more present in the cities of Tetovo (31%) and Kicevo (32%)
respectively on the discrimination based on the language, which indicates the necessity of taking
measures that would have acted in the direction of reducing the occurrence, especially through
appropriate training programs.
33

34. Boys feel more discriminated (22%) on this basis than girls (12%). This kind of discrimination
dominates in the first year of high school (23%), is less present in the third year of high school
(10%).
Discrimination based on gender is more felt by the girls than boys (a difference of 8%). Like
the previous two grounds of discrimination, this ground for discrimination is more present in
Tetovo (20%) and Kicevo (21%).
Discrimination based on gender is more felt by girls than boys (a difference of 8%). Like the
previous two grounds of discrimination, this ground for discrimination is more present in Tetovo
(20%) and Kicevo (21%). It occurs most among students of first year high school (23%) and at least
a third year high school (11%).
The language as a basis for discrimination is more present in Tetovo (29%) and less in
Kavadarci. (6%). Often occurs in 6 grades, and at least the 3rd year high school.
The religion as a basis for discrimination is more present among children from 5th grade (31%),
and at least in third year school high school (5.7%) and usually occurs in Tetovo (25%) and Kicevo
(32%).
More information about the survey see on www.childrensembassy.org.mk
Thanks to:
- All children (70) who conducted field research and coordinators
- All 65 primary and secondary schools that allowed this research to be conducted
- Local Self Government (16 municipalities): Strumica, Kavadarci, Tetovo, Kumanovo, Prilep,
Skopje and Kicevo.
- Financiers of the survey as one of the activities provided by the project "Building a Culture of
Children's Participation", funded by the European Commission as part of the European Instrument
for Democracy and Human Rights - (EIDHR) and co-financed by UNICEF.
34

35. Методолошки извештај
-Теренска анкета-
Јуни 2009

36. Извештајот содржи опис на методологијата и процедурата користена во
спроведувањето на теренското истражување за перцепцијата на правата и
насилството врз децата.
Од 1ви до 8ми Јуни 2009 година, Првата Детска Амбасада во Светот Меѓаши, Скопје, спроведе теренското истражување меѓу ученици од петто до осмо
одделение во 41 основно училиште во 7 градови во РМ (Куманово, Скопје, Тетово,
Кичево, Кавадарци, Прилеп и Струмица) и ученици од прва до трета година во 24
средни училишта во 6 градови во РМ (Куманово, Скопје, Тетово, Кавадарци, Прилеп
и Струмица) .
Истражувањето беше спроведено со 2234 ученици. Поделеноста според
нивното ниво на образование е следната:
Петто одделение
Шесто одделение
Седмо одделение
Осмо одделение
Прва година средно
Втора година средно
Трета година средно
Вкупно
270
284
556
266
330
218
310
2234
Според етничката припадност на испитаниците-учениците, 1282 или 57.4% се
етнички Македонци, 659 или 29.5% испитаници, припадници на Албанската
националност, 205 или 9.3 % припадници на останатите националности, сите на
возраст од 10 до 18 години. Околу 88 или 3.9% испитаници одбиле да одговорат на
прашањето.
Според половата распределеност на испитаниците, машки испитаници се
1034 или 46.3% и 1078 или 48.3% се женски испитанички. Околу 122 или 5.5%
испитаници одбиле да одговорат на прашањето.
За истражувањето беше користен случаен примерок на училиштата составен
од база на средните и основни училишта во конкретните 7 општини каде се
одвиваше истражувањето (доставена од Меѓаши во соработка со локалната
самоуправа). Од расположивите релевантни податоци за учениците од тие
училишта, БРИМА Скопје, асоцијативна членка на GALLUP International, дизајнираше
примерок кој ги репрезентира учениците според просторната локација (урбан-рурал),
според поделеноста на одделенија и класови и според националноста како
демографска карактеристика.
На тренинг одржан во просториите на Меѓаши, пред почетокот на
истражувањето, раководителката на проектот од Брима обучи дел од анкетарите
како се одвива теренската работа. Испитаниците-ученици самостојно го пополнуваа
прашалникот.
Сите анкетари кои учествуваа во истражувањето се волонтери во Првата
Детска Амбасада во Светот – Меѓаши. Нивната работа ја надгледува координатори
ангажирани исто така од Меѓаши.
За обработка на податоците Брима користеше специфични методи од SPSS софтверска програма за статистичка обработка на податоци, која возможи
квалитетно сумирање на резултатите со помош на статистички методи.
Вкупниот број на одбивања за учество во истражувањето е 66.
36

37. ПЕРЦЕПЦИЈАТА НА ПРАВАТА,
ДИСКРИМИНАЦИЈАТА И НАСИЛСТВОТО
ВРЗ ДЕЦАТА
-Теренска анкета-
фрекфенции
Јуни 2009

38. M2 Mesec na sproveduvawe na intervjuto
Frekfencija
Valid
%
Validen
%
Kumulati
ven %
2234
100.0
100.0
100.0
Juni
M3 Datum na intervjuto
Frekfenc
ija
Valid
%
Validen
%
Kumulati
ven %
108
737
743
517
14
105
10
2234
4.8
33.0
33.3
23.1
.6
4.7
.4
100.0
4.8
33.0
33.3
23.1
.6
4.7
.4
100.0
4.8
37.8
71.1
94.2
94.9
99.6
100.0
1
2
3
4
5
8
Bez odgovor
Vkupno
M4 Denot vo nedelata koga intervjuto e zavr{eno
Frekfenc
ija
Valid
%
Validen
%
Kumulati
ven %
213
737
744
518
14
8
2234
9.5
33.0
33.3
23.2
.6
.4
100.0
9.5
33.0
33.3
23.2
.6
.4
100.0
9.5
42.5
75.8
99.0
99.6
100.0
Ponedelnik
Vtornik
Sreda
^etvrtok
Petok
Bez odgovor
Vkupno
M5 [ifra na anketarot
Frekfenc
ija
Valid
38
1
3
4
5
6
7
8
9
11
12
13
99
110
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
255
141
71
211
130
185
135
174
417
82
1
363
69
2234
11.4
6.3
3.2
9.4
5.8
8.3
6.0
7.8
18.7
3.7
.0
16.2
3.1
100.0
11.4
6.3
3.2
9.4
5.8
8.3
6.0
7.8
18.7
3.7
.0
16.2
3.1
100.0
11.4
17.7
20.9
30.3
36.2
44.4
50.5
58.3
76.9
80.6
80.7
96.9
100.0

39. M7 Oddelenie/klas
Frekfenc
ija
Valid
Petto oddelenie
[esto oddelenie
Sedmo oddelenie
Osmo oddelenie
Prva godina sredno
Vtora godina sredno
Treta godina sredno
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
270
284
556
266
330
218
310
2234
12.1
12.7
24.9
11.9
14.8
9.8
13.9
100.0
12.1
12.7
24.9
11.9
14.8
9.8
13.9
100.0
12.1
24.8
49.7
61.6
76.4
86.1
100.0
M8 U~ili{te
Frekfenc
ija
Valid
Osnovno
Sredno
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
1376
858
2234
61.6
38.4
100.0
61.6
38.4
100.0
61.6
100.0
M9 Ime na u~ili{teto
Frekfenc
ija
Validen
%
Kumulati
ven %
25 Maj
26 Koriku
5 Privatna gimnazija
8 Septemvri
Bajram [abani
bez odgovor
Bla`e Koneski
Boro Petru{evski
Bra}a Miladinovci
Braka Ramiz
Bratstvo-Migeni
Cvetan Dimov
Valid
%
30
31
11
49
56
2
23
49
89
30
27
68
1.3
1.4
.5
2.2
2.5
.1
1.0
2.2
4.0
1.3
1.2
3.0
1.3
1.4
.5
2.2
2.5
.1
1.0
2.2
4.0
1.3
1.2
3.0
1.3
2.7
3.2
5.4
7.9
8.0
9.0
11.2
15.2
16.6
17.8
20.8
Dimkata A.Gaberot
S.Vata{a
24
1.1
1.1
21.9
Dituria
Dobri Daskalov
Drita
Georgi Dimitrov
Goce Del~ev
Goce Petrov
or|ija Pulevski
Istikbal
Jane Sandanski
Josip Broz Tito
Kiril Pej~inovi}
Ko~o Racin
Krste Misirkov
61
34
40
65
130
20
25
26
55
15
69
64
84
2.7
1.5
1.8
2.9
5.8
.9
1.1
1.2
2.5
.7
3.1
2.9
3.8
2.7
1.5
1.8
2.9
5.8
.9
1.1
1.2
2.5
.7
3.1
2.9
3.8
24.6
26.1
27.9
30.8
36.7
37.6
38.7
39.8
42.3
43.0
46.1
48.9
52.7
39

40. Kuzman Josifovski Pitu
Lirija
Quben Lape
Mir~e Acev
Mo{a Pijade
Nace Bu|oni
Naum Naumovski Bor~e
Nikola Karev
Nikola [tejn
Nikolina Nikolovska
Orce Nikolov
Orde Copela
OU Aco [opov
45
37
22
64
30
79
24
48
32
1
28
28
24
2.0
1.7
1.0
2.9
1.3
3.5
1.1
2.1
1.4
.0
1.3
1.3
1.1
2.0
1.7
1.0
2.9
1.3
3.5
1.1
2.1
1.4
.0
1.3
1.3
1.1
54.7
56.4
57.3
60.2
61.5
65.1
66.2
68.3
69.7
69.8
71.0
72.3
73.4
OU Dr.Vladimir
Pole`inoski
24
1.1
1.1
74.4
OU Johan HajnrihPestaloci
33
1.5
1.5
75.9
OU Kire Gavriloski
OU Mar{al Tito
OU Nikola Vapcarov
OU Partenija Zografski
OU Sande Sterioski
OU Vera Joci}
OU Vidoe Podgorec
P.P.Arsov
25
18
23
40
19
24
25
29
1.1
.8
1.0
1.8
.9
1.1
1.1
1.3
1.1
.8
1.0
1.8
.9
1.1
1.1
1.3
77.0
77.8
78.9
80.7
81.5
82.6
83.7
85.0
Petar Zdravkoski-Penko
28
1.3
1.3
86.3
81
36
20
2
7
31
27
30
30
13
30
2234
3.6
1.6
.9
.1
.3
1.4
1.2
1.3
1.3
.6
1.3
100.0
3.6
1.6
.9
.1
.3
1.4
1.2
1.3
1.3
.6
1.3
100.0
89.9
91.5
92.4
92.5
92.8
94.2
95.4
96.7
98.1
98.7
100.0
Rajko @inzifov
Rampo Pevkata
Sami Fla{eri
[totori
Stra{o Pinxur
Sv.Kliment Ohridski
V.C.Trena
Vasil Antevski Dren
Vlado Tasevski
Zdravko Cvetkovski
Zef Qu{ Marku
Vkupno
M10 Grad
Frekfenc
ija
Valid
40
Kumanovo
Skopje
Tetovo
Ki~evo
Kavadarci
Prilep
Strumica
Total
%
Validen
%
Kumulati
ven %
296
1171
316
69
71
174
137
2234
13.2
52.4
14.1
3.1
3.2
7.8
6.1
100.0
13.2
52.4
14.1
3.1
3.2
7.8
6.1
100.0
13.2
65.7
79.8
82.9
86.1
93.9
100.0

41. P.1 Dali si zapoznaen/a so pravata na deteto?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
1457
694
83
2234
65.2
31.1
3.7
100.0
65.2
31.1
3.7
100.0
65.2
96.3
100.0
Slu~ai
Bez odgovor
72.6%
627
43.0%
pravo na slobodno
mislewe, sloboda na
govor, veroispovest
311
21.3%
pravo na opstanok i
razvivawe vo mir i
sloboda
287
19.7%
pravo na qubov, za{tita
od zloupotreba i
maltretirawe
133
9.1%
nesoodvetni odgovori
88
6.0%
pravo da bide po~tuvano
i da gi po~ituva drugite
71
4.9%
pravo na igra, slobodno
vreme i rekreacija
60
4.1%
pravo na dom,
roditeli/semejstvo
60
4.1%
pravo na zdravstvena
za{tita
42
2.9%
drugo
privatnost
pravo na identitet
38
38
31
2.6%
2.6%
2.1%
pravo na slobodno
dru`ewe
28
1.9%
pravo na ednakvost (bez
diskriminacija)
19
1.3%
sloboda na izbor
18
1.2%
pravo na pristap do
soodvetni informacii
Vkupno
1058
pravo na vospituvawe i
obrazovanie na maj~in
jazik
P.2 Koi
prava na
deteto ti
se
poznati?
Odgovori
%
5
.3%
1457
200.0%
41

42. P.3 Dali spored tebe, pravata na deteto gi vklu~uva i negovite odgovornosti?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
1843
192
199
2234
82.5
8.6
8.9
100.0
82.5
8.6
8.9
100.0
82.5
91.1
100.0
Slu~ai
Da gi izvr{uva
sopstvenite obvrski
1428
63.9%
Da se odnesuva so po~it
kon drugite
1381
61.8%
Da gi po~ituva pravata
na drugite
1046
46.8%
Da se zalaga za
po~ituvawe na pravata
na drugite
451
20.2%
drugo
nesoodveten odgovor
143
143
6.4%
6.4%
da u~i i da gi izvr{uva
obvrskite vo u~ili{te
23
1.0%
da gi po~ituva
vozrasnite (roditelite)
P.4 [to
spored tebe
prestavuva
odgovornost
na deteto?
Odgovori
%
13
.6%
2234
207.2%
Vkupno
Slu~ai
P.5 Od kade
si dobil/a
informacii
za pravata na
deteto?
Odgovori
%
U~ili{te
TV
Doma
Internet
Vesnik/spisanie
Rodnini/prijateli
1540
1039
873
646
571
421
68.9%
46.5%
39.1%
28.9%
25.6%
18.8%
Nevladina
organizacija
227
10.2%
178
116
70
3
2234
8.0%
5.2%
3.1%
.1%
254.4%
Radio
Drugo
Bez odgovor
Roditelite
Vkupno
42

43. Q.6 Kolku smeta{ deka se po~ituvaat detskite prava vo tvoeto mesto na `iveewe?
Frekfenc
ija
Validen
%
Kumulati
ven %
Celosno
Delumno
921
1140
41.2
51.0
41.2
51.0
41.2
92.3
Voop{to ne
se po~ituvaat
108
4.8
4.8
97.1
Bez odgovor
Total
Valid
%
65
2234
2.9
100.0
2.9
100.0
100.0
P.7.1 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojata majka da ne gi po~ituva tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
338
1267
629
2234
15.1
56.7
28.2
100.0
15.1
56.7
28.2
100.0
15.1
71.8
100.0
P.7.2 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojot tatko da ne gi po~ituva tvoite prava
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
350
1210
674
2234
15.7
54.2
30.2
100.0
15.7
54.2
30.2
100.0
15.7
69.8
100.0
P.7.3 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojot brat/sestra da ne gi po~ituva tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
451
1032
751
2234
20.2
46.2
33.6
100.0
20.2
46.2
33.6
100.0
20.2
66.4
100.0
P.7.4 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvoite dedo/baba da ne gi po~ituvaat tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
234
1187
813
2234
10.5
53.1
36.4
100.0
10.5
53.1
36.4
100.0
10.5
63.6
100.0
43

44. P.7.5 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojot staratel da ne gi po~ituva tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
165
925
1144
2234
7.4
41.4
51.2
100.0
7.4
41.4
51.2
100.0
7.4
48.8
100.0
P.7.6 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojot sosed da ne gi po~ituva tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Odgovor
%
Validen
%
Kumulati
ven %
509
905
820
2234
22.8
40.5
36.7
100.0
22.8
40.5
36.7
100.0
22.8
63.3
100.0
P.7.7 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvoite drugari da ne gi po~ituvaat tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
622
891
721
2234
27.8
39.9
32.3
100.0
27.8
39.9
32.3
100.0
27.8
67.7
100.0
P.7.8 Dali tebe li~no ti se slu~ilo tvojot profesor/ka da ne gi po~ituva tvoite prava?
Frekfenc
ija
Valid
44
Da
Ne
Bez odgovor
Vkupno
%
Validen
%
Kumulati
ven %
663
843
728
2234
29.7
37.7
32.6
100.0
29.7
37.7
32.6
100.0
29.7
67.4
100.0