Beter Presteren door Gezond Leren: Presentatie van Dick Dolmans van ES-SO op het symposium "Beter Presteren door Gezond Leren" dat op 3 november 2010 plaatsvond bij ICDuBo in Rotterdam. Deze dag werd georganiseerd en mogelijk gemaakt door Stichting Living Daylights, HunterDouglas en Forbo Flooring. Op deze dag stond het creëren en onderhouden van een optimale leeromgeving voor leerlingen van basisscholen centraal.

1. 1
Beter presteren door gezond leren
3 november 2010
Dick Dolmans
Secretaris-generaal ES-SO
European Solar-Shading Organization

2. Leren over betere leerprestaties door een goed binnenklimaat:
Onderzoek toont aan dat de kwaliteit van het binnenklimaat een
grote invloed heeft op onze gezondheid.
Een matig tot slecht binnenklimaat heeft een niet te
Wat doen we vandaag?
2
Een matig tot slecht binnenklimaat heeft een niet te
verwaarlozen effect op onze (leer)prestaties.
Wat kunnen we aan het binnenklimaat doen om deze
leerprestaties te verbeteren?
Wat moeten we beslist niet doen?

3. Stichting Living Daylights (SLD) bevordert een optimale toepassing
van daglicht in de gebouwde omgeving.
Daglicht vormt een van de belangrijkste bouwstenen van architectuur en is
onontbeerlijk voor de gezondheid en productiviteit van de mens
Daglicht is bovendien gratis en de enige écht duurzame lichtbron
Wie of wat is Living Daylights?
3
Daglicht is bovendien gratis en de enige écht duurzame lichtbron
SLD vindt daglicht een essentieel en prikkelend onderdeel van architectuur,
stedenbouw en landschap
SLD wil niet alleen architecten, vormgevers en stedenbouwkundigen wijzen op de
hoge potentie van daglicht, maar ook opdrachtgevers, beleidsmakers bewust maken
van het belang van een goed gebruik van daglicht

4. Hunter Douglas is partner van deze dag en
wereldmarktleider in zonwering.
Zonwering, als passieve koelmethode, draagt
Wie is Hunter Douglas?
4
Zonwering, als passieve koelmethode, draagt
meetbaar bij tot thermisch comfort en
energiebesparing.

5. FORBO Floorings is sponsor van deze dag en
maakt speciaal voor scholen een natuurproduct
dat in belangrijke mate bijdraagt aan een goede
Wie is Forbo?
5
dat in belangrijke mate bijdraagt aan een goede
kwaliteit van het binnenmilieu.

6. Wat is ES-SO?
Europese koepelvereniging van de zonweringsector
Bewust van vele Europese initiatieven voor energie-efficiëntie
Informeert Europese instantie van de merites van zonwering
Stimuleert haar leden om nationaal actief te zijn
6
Stimuleert haar leden om nationaal actief te zijn
Is een stichting met leden uit 16 Europese landen
www.es-so.com

7. Louk Heijnders is directeur van het Servicecentrum
Scholenbouw en tevens architect:
waarom het niet eenvoudig is een goed schoolgebouw
te (her)ontwikkelen.
Wie zijn de sprekers?
7
te (her)ontwikkelen.
nadruk op goede communicatie tussen schoolbesturen,
lokale overheden en architecten

8. Frans Duijm (GGD)
stelt vast dat in meer dan 90% van de Groningse
basisscholen sprake is van een zorgwekkend binnenklimaat
wil benadrukken dat het binnenklimaat bij de
Wie zijn de sprekers?
8
wil benadrukken dat het binnenklimaat bij de
(her)ontwikkeling van schoolgebouwen hoge prioriteit
moet krijgen, zodat de leerprestaties kunnen verbeteren.

9. 1. Over binnenlucht: Atze Boerstra (BBA Binnenmilieu)
2. Over thermisch comfort: Wouter Beck (Hunter Douglas)
3. Over daglicht: Atto Harsta – SLD
4. Over kunstlicht: Hans Korbee (Agentschap NL)
Dan volgen de klassen
9
4. Over kunstlicht: Hans Korbee (Agentschap NL)
5. Over akoestiek: Renz van Luxemburg (Level Acoustics)
6. Over kleur: Marijke van Loon (Van Loon Kleuradvies)
7. Over ‘groen’: Anouk Pelzer (‘Groene longen in de klas’)
8. Over geur: Kim van der Leest (Warm with Senses)

10. 1. Synthese maken van de dag
2. Architect Jan Bakers
mentor van Onderzoekslab 12, een initiatief
van het College van Rijksadviseurs
Wat volgt daarna?
10
van het College van Rijksadviseurs
“Gezond Verstand”: onderzoek naar de
ervaring van gebruikers in nieuwe scholen.
met de scholenbouwwaaier als resultaat.

11. Het thema is erg actueel
Veel onderzoek naar gezondheid en prestaties van kinderen
Overtuigend onderzoek naar positieve resultaten van beter
binnenklimaat
De componenten van een goed binnenklimaat zijn bekend
11
De componenten van een goed binnenklimaat zijn bekend
De maatschappij heeft eindelijk interesse in duurzaamheid
Nieuwe specifieke eisen van EU voor energiezuinigheid
De scholen worden intensiever gebruikt dan vroeger,
grotere densiteit dan bv kantoren

12. . . . . maar niet nieuw
12

13. . . . . helemaal niet nieuw
“In the construction of buildings, whether for public purposes or as
dwellings, care should be taken to provide good ventilation and
plenty of sunlight… school rooms are often faulty in this respect. Neglect of
13
plenty of sunlight… school rooms are often faulty in this respect. Neglect of
proper ventilation is responsible for much of the drowsiness and dullness
that…make the teacher’s work toilsome and ineffective.”
The Health Reformer, 1871

14. Actueel: the PARMA Declaration: aandacht op topniveau
14
iii. We aim to provide each child with a healthy indoor
environment in child care facilities, kindergartens,
schools and public recreational settings, implementing
WHO’s indoor air quality guidelines . . .

15. Actueel hier: initiatieven genoeg!
15
www.gezondescholen.eu

16. Totaal verlies: ruim de helft van 2.2 mio DALY
(Disability Adjusted Life Years)
Bron: www.envie-iaq.eu - deliverable 0.1.4
16ETS= environmental tobacco smoke

17. 17
Bron: ‘Wat wilt u weten over
frisse scholen’, Senter Novem

18. Kort samengevat
Probleem al lang bekend maar oplossing vaak gezocht via
de keuze van producten, niet via het gebouwontwerp
Enkel een holistisch concept voor het gebouw kan helpen
Aandacht voor zintuiglijke omgevingsinvloeden: kleur, geur,
18
Aandacht voor zintuiglijke omgevingsinvloeden: kleur, geur,
natuurlijk groen
Pas na het concept komen de producten en installaties
Natuurlijk staat dit niet alleen: leerkrachten en leerlingen
spelen een determinerende, actieve rol

19. Wat is een duurzame en gezonde school?
Gezond en productief voor leerlingen en leerkrachten, met:
Veel natuurlijk daglicht
Een prettige temperatuur
Uitstekende luchtkwaliteit
Een veilige en rustige omgeving
19
Een veilige en rustige omgeving
Duurzaam, want ontworpen op basis van:
Een integraal concept
Optimale energie-efficiëntie
Een ‘life cycle cost’ benadering voor de totale kosten
Gebruik van materialen met aandacht voor het milieu

20. Geen gebrek aan onderzoek of ervaring
20
Uit: Greening America’s Schools, www.cap-e.com, 2006

21. Energie sparen en toch comfortabel?
Klimaatverandering nu algemene bezorgdheid
Broeikasgassen moeten omlaag
Dus minder fossiele brandstoffen
21
Dus minder fossiele brandstoffen
Waar besparen? Energie-efficiëntie staat hoog
Gebouwen houden beste potentieel in
Veel wetgevende EU initiatieven

22. 22

23. 10 december 2009:
The global average temperature could reach a record high in 2010,
according to the UK's Met Office.
Forecasters predict that the annual figure for 2010 will be 14.58°C ,
23
Forecasters predict that the annual figure for 2010 will be 14.58°C ,
which is 0.58°C above the long-term average of 14.0°C .
Science News, August 17, 2010
Warmest Year-to-Date Global Temperature on Record

24. Dramatische stijging van CO2 concentratie in atmosfeer
24

25. Fossiele brandstoffen zijn hoofdmoot
25
Bron: Eurostat 2010

26. Het gebouwenpark verbruikt veel energie
26

27. Energie sparen in het bouwvak
27

28. Geen gebrek aan onderzoek of ervaring
28
Uit: Greening America’s Schools, www.cap-e.com, 2006

29. Wat ‘Brussel’ allemaal doet
DG Energie nu afzonderlijk (G. Oettinger)
Sinds 2002: EPBD, sinds 2010 Recast EPBD: strenger
Energy Action Plan 2007 en Energy & Climate Change Package
Toepassing nieuwe wetten in lidstaten is zwak
29
Nieuw Energy Efficiency Plan in januari 2011
Bestaande gebouwen staan in de focus
Nieuwe versie van Energy Strategy Europe 2011-2020
‘Decarbonized economy by 2050’ tegen medio 2011
Europees Parlement: Energy Efficiency Initiative 2011

30. Potentiële aansprakelijkheid?
30

31. Komt het ooit zover?
31
. . . . onnodige astma-aanvallen en de
overdracht van infectieziekten via de lucht
zoals verkoudheden en griep.

32. De componenten van comfort
Goede luchtkwaliteit: genoeg
gezonde, frisse lucht
Thermisch comfort: niet te koud,
32
Thermisch comfort: niet te koud,
niet te warm
Visueel comfort: zicht en uitzicht,
geen reflecties of verblinding
Goede akoestiek: geen
lawaaihinder

33. 33
Bron: Programma van Eisen Frisse Scholen, Agentschap NL, sept 2010

34. Meetbaar?
Heschong Mahone Group meet prestaties van leerlingen
(wiskunde, lezen) in functie van daglicht
Gebouwsimulatie maakt het mogelijk vooraf te weten welke
temperatuur er zal heersen en wanneer
34
Idem voor de invloed van glas en zonwering op luminantie
(contrast) en illuminantie (lichtsterkte)
Geluid kan worden gemeten en wordt genormeerd

35. 35
Uit: Een nieuwe frisse school, Senter Novem

36. Luminantie voorspellen
36
Brussel, juli, zonnig, geen zonwering Idem, met lichtkleurige zonwering

37. Effect van zonwering op binnentemperatuur:
geen zonwering, geen koeling
37
Maximum temperatuur : 32 °C
Energievraag koeling: 0 kWh/m² glas

38. Effect van zonwering op binnentemperatuur:
met zonwering, geen koeling
38
Maximum temperatuur : 27 °C
Energievraag koeling: 0 kWh/m² glas

39. Effect van zonwering op binnentemperatuur:
geen zonwering, wél koeling
39
Maximum temperature : 25 °C
Energievraag koeling: 12 kWh/m² glas

40. Effect van zonwering op binnentemperatuur:
met zonwering én koeling
40
Maximum temperatuur : 25 °C
Energievraag koeling: 2 kWh/m² glas

41. Conclusie: comfort in eisenpakket?
Om prestaties te kunnen vragen in een eisenpakket
moeten deze meetbaar zijn
Deze eisen moeten eenvoudig en eenduidig zijn
De invloed van de verschillende componenten van een
gebouw op comfort en energieverbruik eist een integrale
41
gebouw op comfort en energieverbruik eist een integrale
benadering: ‘systeem-denken’, niet component-denken
Software programmatuur voor de simulatie van de
prestatie van het gebouw is beschikbaar en betrouwbaar

42. Samenwerking tussen HVAC
Industrie en zonweringsector:
holistisch denken en werken
42

43. Dank u voor uw aandacht
43
Dank u voor uw aandacht