โดย อาจารย์ วิบูลย์ ตั้งกิตติภาภรณ์ ประธานกรรมการบริหาร บริษัทฟาร์อีสต์ โปรเฟสชั่นแนล กรุ๊ป ถอดความและเรียบเรียงโดย นางสาว อนันญลักษณ์ อุทัยพิพัฒนากุล ภายใต้การสนับสนุนของโครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต สนใจติดตามคลิปวีดีได้ที่ : https://www.youtube.com/watch?v=tmueyedeLgs สนใจรายละเอียดโครงการฯเพิ่มเติมได้ที่ Wepsite : http://www.rsu-brain.com Facebook Fanpage : https://www.facebook.com/thinktankrsu?ref=hl

1. 1. เสรีภาพ
แนวความคิดแบบตะวันตก เสรีภาพเป็นสิ่งที่สวยงาม ที่มนุษย์พึงแสวงหาและใครจะมาจากัด
เสรีภาพของเราไม่ได้ แต่แนวความคิดแบบตะวันออกกลับมองเสรีภาพเป็นกิเลสตัณหาของมนุษย์ที่เชื่อ
ว่าธรรมชาติสร้างให้มนุษย์มีเสรีภาพอย่างมหาศาลและมากกว่าสัตว์ชนิดอื่น ยกตัวอย่าง เสรีภาพในการ
ผสมและสืบพันธุ์ของมนุษย์และสัตว์ กล่าวคือมนุษย์มีเสรีภาพในการผสมและสืบพันธุ์ตลอดเวลา หาก
เปรียบเทียบกับสัตว์ที่สามารถผสมและสืบพันธุ์แค่ในฤดูผสมพันธุ์เท่านั้น ดังนั้น ในแนวความคิดแบบ
ตะวันออก หากต่างคนต่างใช้เสรีภาพเต็มที่ จนเกินขอบเขตของเสรีภาพที่ธรรมชาติให้ไว้ก็จะเกิดความ
วุ่นวายในสังคม อาทิ การผสมพันธุ์ที่เกินขอบเขตของเสรีภาพ คือการข่มขืน ยกตัวอย่างกรณีข่มขืน
เด็กหญิงอายุ 13 ปีบนรถไฟ กรณีนี้แสดงให้เห็นว่ามนุษย์กาลังใช้เสรีภาพเกินขอบเขตที่ธรรมชาติให้
โดยการไปละเมิดบุคคลอื่น เป็นต้น
2. เสมอภาค
แนวความคิดแบบตะวันตก ความเสมอภาคจะถูกมองในแนวราบ มีลักษณะเป็นโครงสร้างที่
แข็งทื่อ ยกตัวอย่าง การแบ่งเค้กหนึ่งก้อนให้เสมอภาคกันภายในครอบครัว ตะวันตกจะแบ่งเค้ก
ออกเป็น 3 ชิ้นให้แก่พ่อ แม่ และลูก ในทางกลับกัน แนวความคิดแบบตะวันออกจะมองทั้งในแนวราบ
กับระบอบประชาธิปไตย
การนาลัทธิขงจื๊อมาอธิบายระบอบประชาธิปไตย ในที่นี้จะใช้ฐานความคิดแบบทวินิยม ซึ่งจะขอ
กาหนดให้ลัทธิขงจื๊อเป็นตัวแทนแนวความคิดแบบตะวันออก และระบอบประชาธิปไตยเป็นตัวแทน
แนวความคิดแบบตะวันตก โดยจะอธิบายในประเด็นดังต่อไปนี้
ถอดความจากการนาเสนอในที่ประชุมเวทีวิชาการ เรื่อง "แนวคิดของลัทธิขงจื๊อกับระบอบประชาธิปไตย"จัดโดยโครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัฒน์ประเทศ
ไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต เมื่อวันจันทร์ที่ 25 สิงหาคม 2557 เวลา 13.00 – 16.30 น. ณ ห้องประชุม ชั้น 4 อาคารพร้อมพันธุ์ 1
ลาดพร้าว กรุงเทพฯ ภายใต้การสนับสนุนของสานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และมูลนิธิสถาบันสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ (สปส.)
1
อาจารย์ วิบูลย์ ตั้งกิตติภาภรณ์
ประธานกรรมการบริหาร บริษัท ฟาร์อีสต์ โปรเฟสชั่นแนล กรุ๊ป
แนวคิดของ
ลัทธิขงจื๊อ
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ฉบับที่ 1 / 2557
เอกสารวิชาการฉบับย่อ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

2. และในแนวดิ่ง ซึ่งเป็นโครงสร้างที่มีลักษณะนิ่มนวลกว่า มีสายใยที่โอบรัดโครงสร้างนั้นๆ ยกตัวอย่างใน
เรื่องเดียวกัน ตะวันออกจะอธิบายว่า ต้องแบ่งเค้กให้ลูกเยอะกว่า เพราะลูกกาลังโต ส่วนลูกก็บอกว่า
ต้องแบ่งให้พ่อกับแม่เยอะกว่า เพราะพ่อแม่มีอายุแล้วต้องบารุงร่างกายให้แข็งแรง เป็นต้น ซึ่งในที่นี้จะ
เห็นได้ว่าตะวันออกจะมีสายใยที่โอบรัดโครงสร้างในส่วนนี้ในรูปแบบที่ว่าครอบครัวควรรักกันอย่างไร
เพื่อนฝูงควรรักกันอย่างไร และมนุษย์กับธรรมชาติควรรักกันอย่างไร ซึ่งตัวนี้เองที่ทาให้ตะวันออก มีอีก
หนึ่งคาที่มีความหมายและใช้ควบคู่ไปกับคาว่าเสมอภาค นั่นคือคาว่า “ความเหมาะสม”
3. รูปแบบเสียงข้างมาก
กระบวนการคัดเลือกบุคคลมาเป็นผู้แทนของประชาชนในระบอบประชาธิปไตย ปัจจุบันใช้
วิธีการคัดเลือกผู้แทนโดยรูปแบบเสียงข้างมาก ซึ่งเสียงข้างมากในที่นี้ หมายถึง เสียงข้างมากของ
ประชาชนที่ออกมาใช้สิทธิเลือกตั้ง ทั้งนี้ย่อมคาดหวังว่าจะได้ตัวแทนของประชาชนที่ดี มีคุณภาพจาก
กระบวนการคัดเลือก ในขณะเดียวกัน หากเรานาแนวความคิดของลัทธิขงจื๊อมาใช้อธิบาย ก็จะเกิด
คาถามที่ว่าเราจะรู้ได้อย่างไรว่าบุคคลที่ถูกเลือกจากเสียงข้างมากนั้น จะเป็นบุคคลที่ดีและมีคุณภาพ
เหมาะสมต่อการเป็นตัวแทนของประชาชนอย่างแท้จริง
ยกตัวอย่าง เหตุการณ์ที่ลูกศิษย์ถามขงจื๊อเกี่ยวกับเรื่องคนดีและคนเลว มีลูกศิษย์คนหนึ่งถาม
ขงจื๊อว่า “ถ้าคนในหมู่บ้านทั้งหมดว่าบุคคลนี้เป็นคนดี เขาเป็นคนดีไหม?” ขงจื๊อตอบว่า “ ไม่แน่เสมอ
ไป” ลูกศิษย์จึงถามต่อว่า “และถ้าคนในหมู่บ้านทั้งหมดว่าคนนี้เป็นคนเลว เขาเป็นคนเลวไหม?” ขงจื๊อ
ตอบว่า “ก็ไม่แน่” ลูกศิษย์ก็เลยถามขงจื๊อต่อไปอีกว่า “คนดีและคนเลวเป็นอย่างไร?” ขงจื๊อตอบว่า
“คนดี คือคนดีในหมู่บ้านว่าเขาดี ส่วนคนเลวในหมู่บ้านว่าเขาเลว และคนเลว คือคนดีในหมู่บ้านว่าเขา
เลว แต่คนเลวในหมู่บ้านว่าเขาดี” หากเรามองกระบวนการคัดเลือกในระบอบประชาธิปไตยที่ใช้เสียง
ข้างมากเป็นตัวตัดสินผ่านทางแนวความคิดของลัทธิขงจื๊อ จะเห็นได้ว่าขงจื๊อไม่ได้ดูเพียงแค่คนที่ถูก
เลือกมาเป็นตัวแทนแต่เพียงอย่างเดียว แต่ขงจื๊อดูไปถึงกลุ่มคนที่เป็นคนเลือกตัวแทนอีกด้วย ดัง
คาตอบที่ขงจื๊อตอบลูกศิษย์ว่า “คนดี คือคนดีในหมู่บ้านว่าเขาดี และคนเลว คือคนดีในหมู่บ้านว่าเขา
เลว” เป็นต้น
มากไปกว่านั้นหากมองกันดีๆ เสียงข้างมากที่ประชาธิปไตยหมายถึง แท้จริงแล้ว คือ เสียงข้าง
น้อย เพราะเป็นเสียงจากประชาชนเพียงบางส่วนที่ออกมาใช้สิทธิในการเลือกตั้ง ดังนั้นเสียงข้างมาก
เหล่านี้ จึงไม่ใช่เสียงข้างมากอย่างที่เราเข้าใจกัน และวิธีการนี้ก็ไม่สามารถ กลั่นกรองคนดีที่มีคุณภาพ
ได้จากการเอาเสียงข้างมากมาเป็นตัวชี้ขาด เนื่องจากเสียงทั้งหมดนั้น มีทั้งเสียงที่ดีและเลว ดังนั้น
คาถามคือเราจะได้ตัวแทนที่เป็นคนดีและมีคุณภาพจากเสียงที่ถูกผสมปนเปในรูปแบบนี้ได้อย่างไร
เพราะฉะนั้น ความแตกต่างของทั้งสองแนวคิดนี้ คือแนวคิดของระบอบประชาธิปไตยจะไม่
สนใจคุณภาพเท่าที่ควร แต่จะสนใจที่ตัวปริมาณและระบบในการคัดเลือกมากกว่า ในขณะที่ ลัทธิขงจื๊อ
จะสนใจที่คุณภาพและตัวบุคคลมากกว่า โดยมีเหตุผลที่ว่าคนดีหากไปอยู่ในระบบไหนก็ยังคงเป็นคนดี
2
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

3. 4. โปร่งใสตรวจสอบได้
คาว่า โปร่งใสตรวจสอบได้ เป็นคาที่ได้รับอิทธิพลมาจากตะวันตกในยุคสมัยใหม่ ในภาษาจีน
ใช้คาว่า โถ้วหมิง (tou ming : 透明) ซึ่งแต่ก่อนคนโบราณจะใช้คาว่า ฉุนเจี๋ย (chun jie: 纯洁) ที่
แปลว่า บริสุทธิ์ยกตัวอย่าง เปาปุ้นจิ้น เขาไม่ได้ใช้คาว่า “โปร่งใส” แต่ใช้คาว่า “บริสุทธิ์” ซึ่งหากเรา
เทียบดูระหว่าง 2 คานี้ คาว่า “โปร่งใส” ในแนวทางของตะวันตก จะเน้นไปที่กระบวนการ (Process)
แต่คาว่า “บริสุทธิ์” ในแนวทางตะวันออก จะเน้นไปภายในจิตใจมากกว่า ดังนั้นเราจึงไม่ควรมองเพียงที่
กายภาพภายนอก แต่ควรคานึงถึงเจตนารมณ์หรือจิตใจที่แท้จริงภายใน ยกตัวอย่าง การเก็บภาษีใน
ยุคสมัยปัจจุบันนี้ มีกระบวนการตรวจสอบความโปร่งใสอย่างจริงจัง แต่ในขณะเดียวกัน ก็มีการตบแต่ง
บัญชีทางการเงินที่กระบวนการตรวจสอบความโปร่งใสนี้ไม่สามารถวัดได้ ฉะนั้นถ้าหากเรามุ่งเน้นไปที่
ความบริสุทธิ์ภายในตัวบุคคล ปัญหาเหล่านี้ก็จะเกิดขึ้นน้อยลง
5. ประเด็นแลกเปลี่ยนความคิดเห็นในที่ประชุม
ในทัศนคติของศาสตราจารย์ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ ได้แสดงความคิดเห็นต่อการนาเสนอ
ของอาจารย์วิบูลย์ว่า ระบอบประชาธิปไตย ไม่ได้เป็นระบบที่ต้องการคนดี แต่ต้องการตัวแทนที่ถูก
เลือกโดยเสียงส่วนมาก ดังนั้น จึงมีความเป็นไปได้ว่าอาจจะไม่ได้คนดีจากระบอบประชาธิปไตยนี้เลย
แต่ทั้งนี้ในหลายประเด็นที่ อ.วิบูลย์ นาเสนอ ศ.ดร.เอนก เห็นว่าเป็นแง่มุมด้านบวกเพียงด้านเดียว
เนื่องจากประเด็นเรื่อง ความโปร่งใส เสรีภาพ เสมอภาค มีที่มาจากความคิดดั้งเดิมที่เป็นความคิดใน
ด้านลบ ยกตัวอย่าง คนบางคนดูภายนอกแล้วเป็นคนมีธรรมะ แต่แท้จริงแล้วซ่อนความไม่ดีของตัวเอง
ไว้ข้างใน ในกรณีจะไม่สามารถรู้ได้เลยว่าเขาเป็นคนดีมีธรรมมะจริงหรือไม่ เพราะความดีเหล่านั้นเป็น
เรื่องที่อยู่ภายใน ฉะนั้นจึงเกิดกระบวนการที่ทาให้โปร่งใสขึ้นมาเพื่อตรวจสอบความเป็นไปในเบื้องต้น
ทั้งนี้ประเด็นที่ควรให้ความสาคัญจึงอยู่ที่ว่าควรวัดคุณภาพความดีจากภายในอย่างไร
ทั้งนี้ อาจารย์ วิบูลย์ ตั้งกิตติภาภรณ์ ได้เสนอตอบกลับไปว่า การวัดคุณภาพความดีจาก
ภายใน ในสังคมทุกวันนี้เป็นเรื่องที่ทาได้ยาก เพราะขนาดของสังคมที่ใหญ่และสลับซับซ้อน ไม่สามารถ
เห็นผลงานของทุกคนได้เหมือนในสมัยก่อน ดังนั้น จึงไม่ได้ขึ้นอยู่กับว่าแนวความคิดใดหรือวิธีการใด
ถูกต้อง แต่ขึ้นอยู่กับว่าสามารถสร้างความความสอดคล้องกับบริบทต่างๆในสังคมที่เปลี่ยนไปได้
หรือไม่ บริบทในที่นี้ คือ คน สถานที่ และยุคสมัย ซึ่งในแนวความคิดของขงจื๊อมีมาตรฐานที่กาหนดไว้
ชัดเจนตั้งแต่ในอดีตจนถึงปัจจุบัน ได้แก่ ถูกต้องตามกาลเวลา (tian shi : 天时) ถูกต้องตามสถานที่
(di li : 地利) ถูกต้องกับคน (ren he : 人和) ถ้าหาก 3 คานี้สอดคล้องสมดุลย์กัน ก็จะเหมาะสมที่สุด
ยกตัวอย่าง การสร้างความชอบธรรมให้กับการใช้เสรีภาพที่เกินขอบเขต โดยไม่คานึงถึงเวลา สถานที่
และคน ผ่านหลักการเสียงข้างมากในระบอบประชาธิปไตย กล่าวคือ เรายึดมั่นในหลักการเสียงข้าง
มากที่มาจากประชาธิปไตยของตะวันตก โดยไม่ได้คานึงถึงความถูกต้องทางสถานที่ (di li : 地利)
หมายถึง หลักการนี้เหมาะสมกับการนามาใช้ในประเทศไทยหรือไม่ โดยไม่ได้คานึงถึงความถูกต้อง
3
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

4. ตามกาลเวลา (tian shi : 天时) หมายถึง หลักการนี้เหมาะสมกับ ณ เวลาในขณะนี้หรือไม่ และสุดท้าย
โดยไม่ได้คานึงถึงความถูกต้องกับคน (ren he : 人和) หมายถึง หลักการนี้เหมาะสมกับคนไทยหรือไม่
6. สรุปและข้อเสนอแนะ
ปัญหาของสังคมไทยในปัจจุบัน คือการรับเอาวัฒนธรรมและรูปแบบการปฏิบัติต่างๆ จาก
ตะวันตกมาใช้เพียงบางส่วน เช่น การรับเอาแนวทางการปกครองในรูปแบบประชาธิปไตยเข้ามาใช้ แต่
ไม่รับเอาวัฒนธรรมในด้านของจิตสานึกความเป็นพลเมืองที่เกี่ยวข้องกับหน้าที่และความรับผิดชอบมา
ด้วย จึงกลายเป็นปัญหาของสังคมไทยในทุกวันนี้ ทั้งนี้ขงจื๊อได้อธิบายไว้โดยใช้คาว่า นาม (เจิ้งหมิง :
正名) หมายถึง ความเที่ยงแห่งนาม หากนามาอธิบายความหมายในบริบททางการเมืองไทยจะได้ว่า
รัฐบาลไม่เป็นรัฐบาล ข้าราชการไม่เป็นข้าราชการ พ่อแม่ไม่เป็นพ่อแม่ ลูกไม่เป็นลูก เพื่อนไม่เป็นเพื่อน
ยกตัวอย่าง นามหรือความเที่ยงของรัฐบาล คือต้องไม่คอร์รัปชั่น เพราะถ้าหากรัฐบาลคอร์รัปชั่นสังคมก็
จะเกิดปัญหา ดังนั้น จึงต้องไปแก้ให้นามมีความเที่ยงมากขึ้นสังคมจึงจะอยู่ได้
ในการสร้างความเที่ยงของนามนั้น สังคมไทยจะต้องทบทวน สร้าง และกาหนดจริยธรรมทาง
สังคม(Moral Capital) กับบทบาทหน้าที่(Role) ของแต่ละสิ่งในสังคมให้ชัดเจน ซึ่งมีได้หลายวิธี อาทิ
กระบวนการขัดเกลาปลูกฝัง (Socialization) ให้คนรู้จักละอายต่อการกระทาความผิดของตนเอง เป็นต้น
********************************************
4
ผู้เข้าร่วมประชุมแลกเปลี่ยน:
ศาสตราจารย์ ดร. เอนก เหล่าธรรมทัศน์ อาจารย์ วิบูลย์ ตั้งกิตติภาภรณ์
ศาสตราจารย์ ดร. ชลธิรา สัตยาวัฒนา รองศาสตราจารย์ ดร.จานง สรพิพัฒน์
อาจารย์ พิรุณ ฉัตรวนิชกุล อาจารย์ วรศักดิ์มหัทธโนบล นาย อุกฤษฏ์ เฉลิม
แสน อาจารย์ ศิวพล ละอองสกุล นาย ธนพิชญ์ ภู่สว่าง
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

5. 5
ผู้อานวยการสถาบันคลังปัญญาฯ : ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
บรรณาธิการ : น.ส.ยุวดี คาดการณ์ไกล
ถอดความและเรียบเรียง : น.ส.อนันญลักษณ์ อุทัยพิพัฒนากุล
บันทึกเทปการประชุม : นาย ฮากีม ผูหาดา
ผู้ประสานงาน : อ.อารณีย์ วิวัฒนาภรณ์ นางพัชร์พิชา เคียงธนสมบัติ
ปีที่พิมพ์ : พฤศจิกายน 2557
สานักพิมพ์: มูลนิธิสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ
เพิ่มเติมได้ที่ www.rsu-brain.com
ที่อยู่ติดต่อ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4/2 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร กทม. 10900
โทรศัพท์ 02-930-0026 โทรสาร 02-930-0064
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต