Presentatie gegeven op 31 oktober 2011 in het Architectencafe Utrecht verzorgd door Herard Roelevink van Bureau Dolte en Ton Baetens van Politiek Online
Architectencafe Utrecht 31 oktober 2011: presentatie Dynamisch Stedelijk Masterplan Utrecht
1. stedenbouw?
De afgelopen vijftien jaar was de Nederlandse ruimtelijke ordening
bezig met het vinden van ‘de beste oplossing’. Om greep te houden
op elk detail deden stedenbouwkundigen – via de overheid – liefst
zaken met een beperkt aantal ontwikkelende partijen. Zo raakte
stedenbouw grootschalig en gecontroleerd tot in het kleinste detail,
met de VINEX-wijk als product.
2. Crisis in de bouw opent nieuwe deuren
Nu waait er een nieuwe wind. Aangewakkerd door het geldgebrek van
projectontwikkelaars, overheden en banken, ontstaat een ruimtelijke
ordening van onderaf. Duizenden bewoners, ondernemers en
verenigingen willen zich inzetten voor verbetering van de eigen
leefomgeving. Dit kleinschalige initiatief is de aanjager waardoor een
verouderd bedrijventerrein, stadsrand of krachtwijk zich alsnog
ontwikkelt.
39. welke kwaliteiten
moet het gebied over
25 jaar hebben ?
richting geven
aan planontwikkeling
gebiedsparticipatie
40. Toekomstmarkt Veemarktterrein
Denk mee over de nieuwe woonwijk op het Veemarktterrein:
Zaterdag 28 november 2009,14.00 tot 17.00 uur
Voordorphal, Sartreweg 1- 3
Wat is er te doen?
– Om 15.00 uur de officiële aftrap voor de toekomstplannen door wethouder Bosch
– U kunt zich aanmelden om mee te doen aan de focusgroep Veemarktterrein
– Bezoek de ‘Themakamers’ met informatie over het project
– Bespreek uw ideeën over de nieuwe woonwijk met projectmedewerkers
– Kinderen kunnen hun sprookjeshuis tekenen
– Denk mee over een nieuw stukje Utrecht!
Bel voor informatie met Fabian Mol, telefoonnummer 030 - 286 00 00
Toekomst Veemarktterrein: dat doen we samen!
De gemeente Utrecht wil op de plek van het huidige Veemarktterrein een unieke woonwijk maken. Een toonaangevend
duurzame wijk met het centrum op fietsafstand en sportvoorzieningen binnen handbereik. Een woongebied met ruimte
voor bijzondere woonvormen. Waar bestaande en nieuwe kwaliteiten stevig verbonden zijn. De gemeente wil de toekomst-
plannen voor het Veemarktterrein samen met bewoners, belanghebbenden en andere belangstellenden vormgeven.
www.utrecht.nl/veemarktterrein toekomstmarkt
44. delen van kennis, inspiratie en opvattingen
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
45. Flexibiliteit kan
bijdragen aan het
woongenot. Welke
vorm van flexibili-
teit voor een woning
heeft voor u een toe-
gevoegde waarde?
a. Vrij indeelbare plat- b. Uitbreiden met op- of c. Vrijheid om een deel
tegrond aanbouw van de woning een an-
dere functie te geven
44% 31% 25%
VRAAG 2
Hoeveel invloed zou
u willen hebben op
het realiseren van uw
eigen woning?
a. Casco woning - be- b. Zelfbouwkavels/par- c. Collectief opdrachtge-
perkte invloed u kunt ticulier opdrachtgever- verschap - gezamenlijke
kiezen uit verschillende schap - veel invloed. Zelf invloed. Met een groep
gevels, indelingen, plat- een woning laten bouwen mensen samen een
tegronden, afwerking en naar een zelfgekozen woonblok of woonge-
installaties ontwerp bouw laten ontwerpen en
bouwen
61% 21% 18%
VRAAG 3
Welk type buiten-
ruimte vindt u het
belangrijkst?
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
E-participatie
a. Een eigen privé-tuin b. Een collectieve tuin c. Openbaar groen met
samen met medebewo- verblijfskwaliteit
46. IDEALE MIX VAN RUIMTE VOOR
VOORZIENINGEN INITIATIEF
vernieuwende
werken in de wijk
sport plus ambitie/attitude
aandacht voor
horeca in de wijk
maatschappelijke functies individuele expressie
toekomstwaarde en
flexibiliteit
dubbelgebruik / mix ontmoeten / betrokken en sociaal duurzaam
/ multifunctionaliteit buurthuis voldoende voorzieningen,
collectief
hondenuitlaatplek,
greenwheels initiatief en beheer veilige openbare
cultuur levensmiddelen winkel innovatief
gemeenschappelijke tuin ruimte
proces
school plus aandacht voor kinderen autoʼ’s uit het zicht
bereikbaarheid via de snelweg
goed verkeersonderzoek
voor jongeren ruimte voor ontmoeten AANTREKKELIJKE
openbaar vervoer in de wijk voldoende parkeercapaciteit
ecologische extrarecreatieve verbindingen
/ drukte BUITENRUIMTE
groene uitstraling v/d wijk
geen sluipverkeer en
meerdere toegangswegen / verkeersveilig
goed ontsloten kwalitatieve Sartreweg natuur en ecologie
AANSLUITING OP geen geluidsoverlast autoluw / autovrij
stadsentree
aandacht voor overgang en randen schone lucht voldoende leefruimte
DE OMGEVING aanwezigheid water
sociale cohesie
aansluitingen/stimuleren fiets voor senioren
A27 uit het zicht
geluidswal + compacte wijk / beperkte hoogbouw en veiligheid
slimme energie
smart/techniek
weinig apartementen, grondgebonden voor
eenpersoonshuishoudens
biizondere architectuur
diversiteit bewoners diversiteit /
hergebruik en duurzame materialen
milieuvriendelijk / wijksamenstelling variatie
bouwen / wonen herkenbaar met eigen karakter
meergeneratiewonen met historie en cultuur
voor starter, allochtoon, mensen
RICHTEN OP DE TOEKOMST met een beperking, mensen met
een ideaal HERKENBARE
WOONIDENTITEIT
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
verzamelen & bundelen
48. P P
P P
ld
balve
P P
voet
P P
P P
1-2
P P
1:1
I
P P
P P
P P
P P
1:2
P P
P P
E
68PP
2-4
P P
A
P P
P P
4-5
P P
P P
1:2
P P
P P
P P
e ld
PI balv
voet
P P
J 68
P P
S
P -B U
vo
P P
P
P P
1:1 P
P P Sp
P P
P P
3-4 P P
P P
P
P
P P P
P P P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P SP
P
11-18m P
P
50
B
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
4-5 3-4
P
P
P
P
P
P
50PP P
1:1 P
P
P
P
1:2 P
P
P
P
K
BB
18
G 3-4
1:1
8-18m
X 1:1
4-5
1:2
VT
12
L 1:1
3-4
C
1:1
3-4
Y 4-5
1:2
1:2
4-5 1:1 spelregels uitgeefbare bouwvelden
11-18m M 1:1
algemeen 3-4
contour plangrens
D bouwveldcode
1:1
doorvertalen naar een plan
4-5 3-4
1:2
spelregels bouwveld
kavelgrens
dolte stedenbouw bv / oktober 2011 kavelgrens f l xibel
e
bouwgrens (verplicht)
51. Intro Politiek Online
Politiek Online
Prinses Mariestraat 36
2514 KG Den Haag
Enkele voorbeelden van strategische
T: 070 362 97 97
F: 070 345 45 41
communicatie
E: info@politiekonline.nl
www.politiekonline.nl
1
52. de veranderende wereld van overheid,
burger en middenveld
"Changes are taking the pace I’m going through"
[David Bowie]
- terugtredende overheid, krimpend middenveld
- toverwoorden: 'responsief' en 'regie‘
- op zoek naar sociale cohesie (Joep de Hart)
- de mondige (en postmoderne) burger staat op
53. Anno nu: de netwerksamenleving
Make sure you're connected
[Stereo MC's]
• Policy networks, governance networks en implementation networks (Klijn)
• Belangrijk: brokers, makelaars, bricoleurs en sterspelers (Mosse, Levi Straus)
• (nieuwe) gebouwen, issues, nota's en beleid ook sturende actor (Latour, Law)
• burgers "are just one click away"
54. Lokaal protest: ai!amsterdam
- Quincy James (art director) en Rogier van Kralingen (communicatiebureau)
- mix van e-mail, fysieke bijeenkomsten, een website
- Twitter (571 followers), Hyves (3.943 vrienden), Facebook (7.443 friends) en LinkedIn.
- inmiddels een netwerk met meer dan 20.000 Amsterdammers
55. Leiderschap en authenticiteit
“Ruim 70 procent van veranderingsprocessen in Nederlandse organisaties loopt
vroegtijdig vast of bereikt niet het beoogde resultaat”
(Jaap Boonstra (2000) in: ‘Lopen over Water’, oratie UvA)
Bestuurders, wethouders, politici: "bezig met credit claiming of blame avoiding”
(Liu et all, 2009)
58. De burger weet ‘ons’ te vinden
• Gemeenschapszin: community lite & one-issue
(Duyvendak/Hurenkamp (2005) in: Kiezen voor de kudde)
• Drama-democratie & symbolische samenleving
(Mark Elchardus in: ‘We lopen een culturele revolutie achter’)
• Interventiefuik & dubbele moraal
(Mirko Noordegraaf in: ‘Management in het publieke domein’ en Willem Schinkel
in: ‘gedroomde samenleving’)
62. En: Buren verlicht bewust
- Welke straatlantaarn zetten we aan en uit?
- Bewust energie besparen
63. vijf vuistregels
1. Communiceren is maatwerk: eigen ‘gatekeepers’, netwerken en ‘code of conduct’
2. Altijd: slim luisteren, slim zenden en slim in dialoog
3. Essentieel: breng je netwerk
4. Ons advies: eerst brengen, dan halen
5. Er is altijd wel een netwerk
64. DSM
Opgave en gebieden
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
65. WONINGBOUW OPGAVE tot 2030
13% Leidsche Rijn
12% Herstructurering
Programma Stedelijke Ontwikkeling
5% 30.000 Particulier initiatief
5% Stationsgebied
44% Rijnenburg
8% DSM
6.000
15%
36.000 woningen = totale opgave tot 2030
woonvisie + NV Utrecht tot 2030
66. DENK MEE
dynamisch stedelijk masterplan
op www.stadsdebatutrecht.nl
Utrecht groeit: er zijn steeds meer mensen die in Utrecht willen wonen. De laatste
jaren zijn er, vooral in Leidsche Rijn, al vele duizenden woningen gebouwd.
Maar op de lange termijn is dat niet voldoende. We zijn daarom op op zoek naar plekken in de stad, waar we
nog kunnen bouwen. Voor studenten, voor starters, maar ook voor gezinnen die graag midden in de stad willen
wonen. Wat nu nog een oud spoorwegterrein is, een bedrijventerrein dat in onbruik is geraakt, of een leeg-
staand kantoor, kan straks een prachtplek zijn om te wonen.
U/jij woont waarschijnlijk in de omgeving van één van de onderstaande terreinen of gebouwen:
1 Rotsoord 7 Kruisvaartkwartier
2 Cartesiusdriehoek 8 Belastingkantoor
3 Spoorzone Tweede Daalsedijk 9 Jaarbeurskwartier
4 Leeuwensteyn Zuid 10 Rioolwaterzuivering aan de Vecht
5 Welgelegen 11 KPN-terrein Rubenslaan
6 Veemarkt 12 Merwedekanaalzone
Al deze 'herontwikkelingsgebieden' zijn heel verschillend. Soms zijn er al plannen gemaakt, maar vaak liggen
er nog open kansen. Belemmeringen zijn er meestal ook; voor elk gebied moet er dan ook een apart toekomst-
plan worden gemaakt. Ook voor het tijdelijke gebruik van een gebouw of terrein is dat nodig. Als je actief mee
wilt doen aan het voorbereiden van de plannen, kan dat. Op een bijzondere manier:
Tussen 1 maart en 31 maart 2011 kijk je op de website: www.stadsdebatutrecht.nl.
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
Daar vind je alle informatie die je nodig hebt. Ook vind je er de mening van vele andere Utrechters, zowel
87. digitaal stadsdebat / Cartesiusdriehoek
“bedrijvigheid en rust”
“aantrekkelijk om te wonen en werken”
“Wonen, winkelen en kleinschalige bedrijvigheid”
88. digitaal stadsdebat / Cartesiusdriehoek
“prachtig duurzaam”
“plek voor de stad”
“ondernemersplek”
“Cartesius Duurzaam”
89. digitaal stadsdebat / Cartesiusdriehoek
“cultureel centrum en flexkantoren in het CAB”
“grootstedelijk en multifunctioneel”
“Grootstedelijke bouw op schaal van het CAB”
94. METHODIEK
Diversiteit door sturen op stedelijke thema’s
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
95. STEDELIJKE THEMA’S wonen
context:
- programmatische opgave / kwantitatief
- kwalitatieve opgave:
- bouwen voor de toekomst / kwaliteit
- meer aandacht voor woonomgeving / locatie specifieke kwaliteiten
- nieuwe woonconcepten naast de traditionele egw en appartementen
- veranderde markt en rollen; vraaggericht ontwikkelen
- bepaalde doelgroepen binden aan de stad / sturen [inkomens / doelgroepen]
leidende principes:
- realiseren stedelijke woonmilieu’s [wonen en aanvullende functies]
- investeren in concurrerende woonmilieu’s / differentiatie
sturing / differentiatie:
- hanteren van onderscheidende woonmilieus:
- leefstijlen / woonbelevingsgroepen
- dichtheden
- mate van functiemenging
- woningtypes
- bereikbaarheidsprofiel
96. STEDELIJKE THEMA’S wonen
Specifieke woonmilieus: PO
Stedelijke woonmilieus Studentenwoningen
97. STEDELIJKE THEMA’S bereikbaarheid
context:
- aantrekkelijk en bereikbaar blijven / kwaliteit leefomgeving
- integrale benadering verstedelijking, infrastructuur en mobiliteit
- terugdringen automobiliteit in de stad
leidende principes:
- voorsorteren op uitbreiden / verbeteren netwerk ov [tram, trein, bus en fiets]
- kwaliteitsslag openbare ruimte
sturing / differentiatie:
- hanteren van bereikbaarheidsprofielen:
- zonering ondersteunt de differentiatie in woonmilieus
- woonmilieus afstemmen op ligging tov netwerk
- variëren in parkeernormen en fiscaliteit
- ruimtelijke inrichting die gewenst gedrag ondersteunt
kans:
- ruimte voor specifieke woonmilieu’s autovrij / autorijk
98. STEDELIJKE THEMA’S bereikbaarheid
Tram als basis voor het OV-systeem Autoluw
Kwaliteitsslag openbare ruimte
99. STEDELIJKE THEMA’S openbare ruimte / groen en water
context:
- kwaliteit ipv kwantiteit; openbare ruimte moet vooral functioneel zijn
- ontmoeten als centraal thema
- aanwezigheid van groen en water scoort hoog bij stedelijke woonmilieus
- stadsparken vormen een aanvulling op prive buitenruimte
leidende principes:
- vergroten van toegankelijkheid / mate van openbaarheid
- voortbouwen op bestaande kwaliteit / kenmerken
- grotere rol van water als bijdrage voor de leefomgeving
sturing / differentiatie:
- aansluiten op locatie specifieke eigenschappen:
- verbinden met kwaliteiten in de omgeving
- voortbouwen / betekenis geven aan bestaande structuren
- thematische benadering [sport, cultuur, ecologie..]
kans:
- ruimte voor specifieke woonmilieu’s parkwonen / waterwonen
- locaties openstellen voor tijdelijk gebruik / positionering
100. STEDELIJKE THEMA’S openbare ruimte / groen en water
Grotere rol van water als bijdrage voor de leefomgeving
Voortbouwen op bestaande kwaliteiten/kenmerken Bijzondere openbare ruimte / special
101. STEDELIJKE THEMA’S programmering
context:
- locaties niet gericht op realiseren grootschalige voorzieningen [kantoren / winkels]
- een mix van wonen met andere functies draagt bij aan stedelijke woonmilieus
- positionering stad van kennis en cultuur geeft richting aan programmering
leidende principes:
- stimuleren van functiemenging, versterken van de wijkeconomie
- programmering gericht op ontmoeten / versterken sociale cohesie
- aansluiten op specifieke doelgroepen / kenniswerkers en studenten ..
sturing / differentiatie:
- aansluiten op locatie specifieke eigenschappen en [bestaande] initiatieven:
- hergebruik bestaande gebouwen / kansen voor tijdelijke programmering
- voortbouwen / betekenis geven aan bestaande initiatieven
- thematische benadering gericht op differentiatie [broedplaats, campus, fablab..]
kans:
- ruimte voor activeren leegstaand vastgoed
- locaties openstellen voor tijdelijk gebruik / positionering
102. STEDELIJKE THEMA’S programmering
Betekenis geven aan bestaande initiatieven
Programma gericht op ontmoeten Kansen voor tijdelijke programmering
103. STEDELIJKE THEMA’S klimaat en duurzaamheid
context:
- binnenstedelijk bouwen past binnen duurzaamheidsambities
- duurzaamheid gaat verder dan energieprestatie en klimaat discussie / PPP
- leefbare stad als voorwaarde voor aantrekkelijke leefomgeving
leidende principes:
- beperken van de milieudruk voor de leefomgeving
- inzetten op ruimtelijke kwaliteit: belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde
sturing / differentiatie:
- aansluiten op locatie specifieke eigenschappen:
- benutten van duurzame ruimtelijke structuren / versterken identiteit
- innovatieve oplossingen voor milieuproblematiek
kans:
- vergroten van de rol voor het water en groen voor klimaatadaptie
- experimenteren met energieconcepten
104. STEDELIJKE THEMA’S klimaat en duurzaamheid
Inzetten op ruimtelijke kwaliteit
Vergroten van de rol van water voor klimaatadaptie Innovatieve oplossingen voor milieuproblematiek
105. STRATEGIE
Hoe krijgen we transformatie in beweging?
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
106. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
Strategische keuzes:
- focus op ambities: keuze voor kwaliteit + differentiatie
- inzicht in mogelijkheden samenwerking: keuze uit palet, geen
nieuwe standaard
- per locatie rol gemeente bepalen: acteren, regisseren, faciliteren
- inzicht in wensen eindgebruiker: Waar mogelijk betrekken, scheidt
“wat hij wil” van “wat plannenmakers willen dat hij wil”
- financiële marges beter in beeld: slimmer opereren, slimmer plannen
maken, optimalisaties = verdichting achteraf voorkomen
- tijd te vriend houden: faseren, tijdelijke functies
- prioriteer binnen DSM: acteer op eigen grondpositie,
maar laat ruimte voor invloed andere partijen en vraag hen om op die
prioriteitstelling in te schrijven
107. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
Gemeentelijke rol bij gebiedsontwikkeling:
acteren
- gemeente verwerft een grondpositie en voert zelf de grondexploitatie
- onrendabele top van de grondexploitatie komt in aanmerking voor bijdrage
‘gemeentelijk’ ISV
regisseren
- actieve rol (ontwikkeling en grondexploitatie) wordt aan derden overgelaten
- gemeente kan extra wensen inbrengen en stelt daar soms middelen tegenover
faciliteren
- derden (markt en corporatie) zijn in staat om ontwikkeling op te pakken
- gemeente geeft aan wat niet gewenst is
108. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
gemeentelijke rol bij
gebiedsontwikkeling:
acteren
regisseren
faciliteren
109. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
gemeentelijke rol bij
gebiedsontwikkeling:
acteren
regisseren
faciliteren
111. LOCATIE PERSPECTIEF Cartesiusdriehoek
gemengd en divers
moestuinen en kinderboerderijen trekpleister
beweegvriendelijk en groen
centrale ligging duurzaam door en door
culturele hotspot
ruimte voor initiatief en hergebruik gebouwen
autoluw
eigen treinstation Cartesius Rocks, culturele zondag
industrieel en afwisselend
verbinden met omgeving
‘Bruisende culturele hotspot’
‘Wonen en werken in een auto loze / luwe duurzame buurt’
112. LOCATIE PERSPECTIEF Cartesiusdriehoek
leefmilieu’s groenstedelijk gemengd stedelijk hoogstedelijk centrum stedelijk
leefstijlen actieve individualisten gehaaste middenklasse tolerante socialisers gesettelde idealisten
openbare ruimte verbinden met omgeving groen / water structuurbepalend specials / thema
bereikbaarheidsprofiel A B specifiek profiel
programmering heractivering bestaand nabijheid specifieke voorziening bestaand initiatief
114. LOCATIE PERSPECTIEF Spoorzone Tweede Daalsedijk
groen festival
industriële erfgoed
culturele activiteiten auto luw
tijdelijke functies
‘Zet in op het industriële karakter’
‘Een locatie met een auto-luw karakter’
115. LOCATIE PERSPECTIEF Spoorzone Tweede Daalsedijk
leefmilieu’s groenstedelijk gemengd stedelijk hoogstedelijk centrum stedelijk
leefstijlen actieve individualisten gehaaste middenklasse tolerante socialisers gesettelde idealisten
openbare ruimte verbinden met omgeving groen / water structuurbepalend specials / thema
bereikbaarheidsprofiel A B specifiek profiel
programmering heractivering bestaand nabijheid specifieke voorziening bestaand initiatief
116. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
gemeentelijke rol bij
gebiedsontwikkeling:
acteren
regisseren
faciliteren
118. LOCATIE PERSPECTIEF KPN-terrein Rubenslaan
betaalbaar, leeftijdsbestendig, gemixt
Kruisbestuiving instellingen voor jong en oud
verpozen samen sterk
open en groen
art campus groene daken en gevels
werkruimtes, ateliers, zorgvoorzieningen, ... gemêleerd
wonen in het KPN-gebouw
ruimte besparen door delen van
functies en voorzieningen
‘Een wijk met een sterk groen karakter’
‘Hergebruik de bestaande gebouwen’
119. LOCATIE PERSPECTIEF KPN-terrein Rubenslaan
leefmilieu’s groenstedelijk gemengd stedelijk hoogstedelijk centrum stedelijk
leefstijlen actieve individualisten gehaaste middenklasse tolerante socialisers gesettelde idealisten
openbare ruimte verbinden met omgeving groen / water structuurbepalend specials / thema
bereikbaarheidsprofiel A B specifiek profiel
programmering heractivering bestaand nabijheid specifieke voorziening bestaand initiatief
120. ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
gemeentelijke rol bij
gebiedsontwikkeling:
acteren
regisseren
faciliteren
122. LOCATIE PERSPECTIEF Merwedekanaalzone Noord
schakelzone
verbinden met omgeving
groene recreatiezone
waterrijk
betaalbaar wonen
‘Kanaalzone als onderdeel van een groene recreatiezone’
‘Maak van de Kanaalzone de schakel tussen Centrum en
Kanaleneiland’
123. LOCATIE PERSPECTIEF Merwedekanaalzone Noord
leefmilieu’s groenstedelijk gemengd stedelijk hoogstedelijk centrum stedelijk
leefstijlen actieve individualisten gehaaste middenklasse tolerante socialisers gesettelde idealisten
openbare ruimte verbinden met omgeving groen / water structuurbepalend specials / thema
bereikbaarheidsprofiel A B specifiek profiel
programmering heractivering bestaand nabijheid specifieke voorziening bestaand initiatief
124. DSM vervolg
Platform voor initiatieven
dolte stedenbouw bv / oktober 2011
126. st
tr
ud
an
op
en
tij
sf
dr
de
or
te
a
n
m
ch
lij
kl eve
hu
at
ke
ei r
tg
ie
ns sc
is
in
pa
v
ch ha
vu
es
nd
al p
lli
tin
ig
ng
en
g
Belastingkantoor
Merwedekanaal Noord
Rotsoord
Tweede Daalsedijk
Veemarkt
KPN/Rubenslaan
Welgelegen
relatie thema + locatie DSM / vervolg
dolte stedenbouw bv / oktober 2011