галактик

1. Галактик
Э.Цэрэнбаатар

2. • Галактик: Хоорондоо харилцан үйлчлэлцэж
бие биедээ физик нөлөө учруулдаг одод,
одны бөөгнөрлүүд мананцарууд тэдгээрийн
хоорндох орчинг нийтэд нь галактик гэнэ.
Галактик нь маш олон байдаг. Одоогоор
мэдэгдэж буй олон тэрбум галактикийг
зууван, мушгиа, зөв биш хэлбэртэй гэж
ангилна.

3. • “Сүүн зам” мушгиа хэлбэртэй, нэг хэсэг нь
шөнө гэрэлтсэн зурвас байдлаар
харагддагийг “Тэнгэрийн заадас” гэдэг
билээ. Манай галактикийн диаметр 100,000
гэрлийн жил. Одоогоор мэдэгдэж буй
хамгийн том Галактик болох М87 нь
дэлхийгээс 40 сая гэрлийн жилийн зайд
оршиж байна.

5. 1 гэрлийн жил :
• 9 460 730 472 580,8 км
• 63240 о.о.н( одон орны нэгж)
• 1 оон: 150 сая км

6. Манай галактик

8. Нарны аймаг:
• Нарны аймаг нь Нар, түүнийг татах
хүчнийх нь улмаас тойрон эргэх 9 гараг,
тэдгээрийн дагуулууд, маш олон тооны
жижиг биетүүдийг багтаасан систем юм.

10. Нарны аймгийн түүхэн үзэл
онолууд:
• МЭӨ /427-322/ онд Платон тэнгэрийн бүх
эрхэс тойрог замаар тогтмол
хурдтайгаар хөдөлдөг,
• МЭӨ /384-322/ Аристотель Дэлхий бол
бүхний төв,
• Аристарх МЭӨ /310-230/ нарны системийн
төв нь нар юм гэсэн үзлийг дэвшүүлсэн
боловч амжилт олсонгүй,
• Птоломей

11. • Коперник /1473-1543/ орчлонгийн төвд нар
орших ба Буд, Сугар, Дэлхий, Ангараг,
Бархасбадь, Санчир гаригууд түүнийг тойрон
эргэнэ гэж Нар төвт онол дэвшүүлэн тавьжээ.
Мөн тэрээр Дэлхий нь наран талаас тооцоход
гурав дахь замаар нарыг тойрон хөдлөхөөс
гадна бас тэнхлэгээ эргэж байдаг жирийн нэг
гариг бөгөөд сар түүнийг тойрон эргэж
байдаг гэж үзлээ.

14. Нарны бүтэц

15. • Нар бол гүнд нь устөрөгчийн атом гелийд
шилжих цөмийн урвал тасралтгүй явагдаж
байдаг “шатаж буй” хийн бөмбөлөг юм.
• Нарны диаметр 1,392 мянган километр.
• Нарны гадаргын температур 60000С,
• Нарыг тойрсон есөн гарагийн нийт масс нь
нарны массын нэг хувьд ч хүрдэггүй байна.
• Нар нь дэлхийгээс 150 сая километр зайтай
орших бөгөөд энэ зайг нэг одон орны нэгж гэж
үздэг.
• Нар нь өөрөө устөрөгч 70%, гелий 29%-г
агуулдаг тул тэнд цөмийн урвал явагдаж, тэсэрч
дэлбэрэх үзэгдэл байнга болдог

16. Бүх гариг нэг чиглэлд нарыг
тойрон эргэхийн зэрэгцээ Сугар,
Тэнгэрийн ван хоёроос бусад нь
мөн тэр чиглэлд тэнхлэгээ
эргэдэг байна.

17. Гарагуудын нарыг тойрох зам
давхцахгүй

18. Äîòîîä áà Ãàäààä ãàðàãóóä
Ãàðàãóóä õýìæýý, íÿãò, àãààð ìàíäëûí íàéðëàãà çýðýã
øèíæýýðýý 2 á¿ëýãò õóâààãäàíà.
1.Äîòîîä ãàðàãóóä áóþó äýëõèé òºñò ãàðàãóóä:Ýíä
Áóä, Ñóãàð, Àíãàðàã, Äýëõèé îðíî.
Буд Сугар Дэлхий Ангараг

19. 2.Ãàäààä ãàðàãóóä áóþó àâðàãà òîì ãàðàãóóä: Ýíý á¿ëýãò
Àíãàðàãààñ öààø îðøèæ áóé 4 ãàðàã áîëîõ Áàðõàñáàäü,
Ñàí÷èð, Òýíãýðèéí âàí ãàðàãóóä õàìààðàãäàõ áà
çàðèìäàà”ÁБàðõàñáàäü òºñò ãàðàãóóä” ãýæ íýðëýäýã.
Бархасбадь
Санчир
Тэнгэрийн ван
Далайн ван

20. Гарагууд
нарнаас
алслагдсан
дарааллаар
Диаметр
/км/
нарнаас
алслагдсан
зай
/сая км/
Тэнхлэгээ
тойрох
хугацаа
Нарыг
тойрох
хугацаа
Нарыг
тойрох
хурд
км/сек
Дагуул
ын тоо
Буд 4854 58 59 хон 88 хон 47,5 0
Сугар 12,112 108 243 хон 225 хон 35,0 0
Дэлхий 12,751 150 23ц604мин 365,25
хон
29,8 1
Ангараг 6788 228 24ц7мин23 687 хон 24,1 2
Бархасбадь 143000 778 -9ц50 12 жил 13,1 16
Санчир 121000 1427 -10ц25 29,5 жил 9,6 17
Тэнгэрийн
ван
47000 2866 10ц45 84 жил 6,8 15
Далай ван 46529 4492 18ц 165 жил 5,3 2
Дэлхий ван 2400 5909 6,4хон 248 жил 4,7 1

21. Буд
• Диаметр нь 4854 км,
• нарнаас 58 сая км зайтай,
• 59 хоногт тэнхлэгээ эргэдэг,
• нарыг 88 хоногт тойрдог.
• Нүдэнд харгдах бүх гарагуудаас
өөрийн гэх дагуулгүй гараг нь Буд
юм.
• өдрийн талд 290-400оС, шөний
талд -170оС орчим температуртай
байдаг.

22. Сугар
• Диаметр нь 12 112 км,
• нарнаас 108 сая км зайтай,
• 243 хоногт тэнхлэгээ эргэдэг,
• нарыг 225 хоногт тойрдог.
• Гадаргуугийн температур 500оС
дээш,
• Агаар даралт дэлхийн
гадаргуугаас 100 дахин их
байдаг.

23. Дэлхий
• Эх дэлхий 4.6 тэрбум гаруй настай,
• Нарны аймгийн 9 гарагуудаас ганцаараа
амьдралтай.
• Дэлхийн гадаргын талбай 510 сая км, үүний
71% -ийг далай тэнгис, үлдэх хувийг нь
хуурай газар эзэлдэг.
• Дэлхийн экваторын тойргийн урт 40070 км,
радиус нь 6378 км, туйлын радиус 6357 км
юм.
• Дэлхийн гадарга нь уул тал, хонхор хотгор
далайн гүн гээд олон янзын хэлбэртэй тул
бөмбөрцөг хэлбэрээс ялгаатай.
• Агаарын үе давхаргууд нь дэлхийг 2000
гаруй километрийн зузаантай хучиж байдаг
учраас амьд организм оршин тогтнох
хамгийн чухал таатай зүйл болдог.

24. Геоид хэлбэр

26. Ангараг
• Диаметр нь 6788 км,
• Нарнаас 228 сая км зайтай, 24 цаг 7
минутан-д тэнхлэгээ эргэдэг, нарыг
687 хоногт тойрдог. 2 дагуултай.
• Ангараг гараг нь дэлхийн адил хатуу
гадаргуутай, агаар мандалтай аж.
• Ангарагын жил дэлхийн жилээс бараг
хоёр дахин урт ч хоног нь дэлхийн
хоногтой бараг тэнцүү байдаг.
• Ангарагын эргэлтийн тэнхлэгийн
орбитоодоо налах налалт дэлхийтэй
адил байдгаас түүн дээр жилийн
дөрвөн улирал ээлжилж байдаг.

27. Бархасбадь
• Диаметр нь 143 000 км,
• Нарнаас 778 сая км зайтай,
• 9 цаг 50 мин-д тэнхлэгээ эргэдэг,
• Нарыг 12 жилд тойрдог.
• 16 дагуултай.
• Бархасбад гараг нь дэлхийгээс 318
дахин их масстай х
• Эртний ромчуудын бурхадын
бурхан Юпитерин нэрээр
нэршижээ.
• Бархасбад хурдан эргэдэгээс энэ
асар том хийн бөмбөлөгийн хоёр
туйл зуйван хэлбэртэй байдаг.
• Бархасбадын харагдаж байгаа
гадаргуу түүний агаар мандалын
дээд давхарга байдаг. Энд
агаарын хурд 500 км/цаг -аас давж
үргэлж хүчтэй шуурган салхи
үлээж байдаг.

28. Санчир
• Диаметр нь 121 000 км,
• Нарнаас 1472 сая км
зайтай,
• 10 цаг 25 мин-д тэнхлэгээ
эргэдэг,
• Нарыг 29,5 жилд тойрдог.
• 17 дагуултай.
• Санчир нь энгийн нүдээр
дэлхийгээс ажиглаж болох
сүүлчийн гараг юм.
• Санчирын хийн найрлага
Бархсбадтай маш
ойролцоо байдаг.
• Санчирын гол онцлог нь
түүнийг хүрээлсэн өргөн
цагариг юм.

29. Тэнгэрийн ван
• Диаметр нь 47 000 км,
• Нарнаас 2866 сая км зайтай,
• 10 цаг 45 мин-д тэнхлэгээ эргэдэг,
• нарыг 84 жилд тойрдог. 15
дагуултай.
• Тэнгэрийн ван нь аварга том хийн
гаргуудын бүлэгт хамаарагдах ба
бусад аварга гарагуудын адил
устөрөгч ба гелийн хийнээс голлон
тогтсон байдаг. Т
• Тэнгэрийн вангийн дээд давхарга
нь устөрөгч ба гелийн хольц болох
түүний агаар мандал байдаг.
• Агаар мандалын температур -
200оС бөгөөд түүнд үлээх салхины
хурд 100 м/с давж байдаг.

30. Далай ван
• Диаметр нь 46 529 км,
• Нарнаас 4492 сая км зайтай,
• 18 цагт тэнхлэгээ эргэдэг,
• Нарыг 165 жилд тойрдог. 2 дагуултай.
• Далайн ванг 1846 оны 9 дүгээр сарын
23 анх нээсэн.
• 2011 оны 6 дугаар сарын 12-нд тэрээр
нээгдснээс хойш хугацаанд нарыг нэг
бүтэн тойрсоны ой тохисон байна.
Далайн ван нь өөрийн сансарын хөрш
• Тэнгэрийн вантай маш төстэй. Тэд
хэмжээ ба массаар ойролцоо бөгөөд
• Далайн ван нь бусад аварга том хийн
гарагуудын адил устөрөгч бө гелийн
хийн хольцоос тогтсон байдаг.

31. ДЭЛХИЙ ван
• Диаметр нь 2400 км,
• Нарнаас 5909 сая км зайтай,
• 6, 4 хоногт тэнхлэгээ эргэдэг,
нарыг 248 жилд тойрдог.
• 1 дагуултай.
• 1930 оны 5 дугаар сард Олон
Улсын одон орончдын
холбооноос дэлхийн ванг
нарны аймгийн 9 дэх гараг
гэж албан ёсоор хүлээн
зөвшөөрчээ.