1. ΧΑΡΗΣ ΛΕΜΟΝΙΑΣ 2009

2. ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
 Ο πρώτος βασιλιάς της περιοχής λέγονταν
Λέλεγας.
 Ο γιος του Λέλεγα, Πολυκάωντας
παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά του
Άργους, Μεσσήνη. Ο Πολυκάωντας κατέλαβε
τη περιοχή δυτικά της Λακωνίας και της
έδωσε το όνομα της γυναίκας του. Η περιοχή
από τότε ονομάζεται Μεσσηνία, από το όνομα
της Μεσσήνης.
 Ο εγγονός του Λέλεγα, που ονομαζόταν
Ευρώτας, άνοιξε ένα κανάλι από τον κάμπο
της περιοχής ως την θάλασσα για να χύνονται
τα λιμνάζοντα νερά της περιοχής. Το ποτάμι
που δημιουργήθηκε πήρε το όνομα Ευρώτας,
από το όνομα του κατασκευαστή του.
 Ο Ευρώτας διόρισε διάδοχό του το
Λακεδαίμονα που ήταν γιος του Δια και
άνδρας της κόρης του Σπάρτης. Στα αρχαία
χρόνια η περιοχή που σήμερα λέμε Λακωνία
και Μεσσηνία ονομάζονταν Λακεδαίμονα από
το όνομα του βασιλιά της.
 Ο Λακεδαίμονας έχτισε μια πόλη και της
έδωσε το όνομα της γυναίκας του, Σπάρτης.
Η πόλη από τότε μέχρι σήμερα λέγεται
Σπάρτη.
 Ο Λακεδαίμονας έδωσε το όνομα της μητέρας
Ταϋγέτης στο μεγαλύτερο βουνό της περιοχής
που ακόμα και μέχρι σήμερα ονομάζεται
Ταΰγετος.
Γενεαλογικό δέντρο
Λέλεγας
Μεσσήνη
Πολυκάων
Μύλης Ευρώτας Σπάρτη
Λακεδαίμονας
Ταϋγέτη
Δίας

3. *
Η κατάληψη της Πελοποννήσου από τους
Δωριείς
* Ηρακλείδες = Οι απόγονοι του Ηρακλή.
Ο μύθος λέει ότι ο γιος του Ηρακλή
Ύλλος, εκδιώχθηκε από την
Πελοπόννησο από τον βασιλιά των
Μυκηνών Ευρυσθέα και κατέφυγε στους
Δωριείς. Όταν έγινε η κάθοδος των
Δωριέων και η κατάληψη της
Πελοποννήσου τα δισέγγονα του Ύλλου,
Αρστόδημος, Κρεσφόντης και Τήμενος,
οι λεγόμενοι Ηρακλείδες,
αποκαταστάθηκαν.
Ο Ηρακλής

4. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
 Αφού οι Δωριείς κατέλαβαν την Λακωνία, ανάγκασαν
τους ντόπιους Αχαιούς να γίνουν δούλοι. Ο
δυστυχισμένος αυτός λαός έγινε γνωστός με το όνομα
"είλωτες". Όσους απ' τους ντόπιους βρήκαν καταφύγιο
στα βουνά μετά την εισβολή, οι Δωριείς τους άφησαν να
κατοικήσουν εκεί με κάποια σχετική ανεξαρτησία κι αυτοί,
μαζί με τους Δωριείς που εγκαταστάθηκαν ανάμεσα τους
(ίσως σαν άποικοι), έγιναν γνωστοί με το όνομα
"περίοικοι".
 Δεν ξέρουμε αν οι ανάγκες από την αύξηση του
πληθυσμού ή απλώς η πλεονεξία ήταν τα αίτια που οι
Σπαρτιάτες, γύρω στα 730 π.Χ., έκαναν εισβολή στην
Μεσσηνία. Τελικά οι Σπαρτιάτες μετά από εικοσάχρονο
(20 χρόνια δηλαδή) πόλεμο με ηγέτη το βασιλιά
Θεόπομπο βγήκαν νικητές. Η κατακτημένη γή
μοιράστηκε ανάμεσα στους Σπαρτιάτες και οι κάτοικοι της
Μεσσηνίας κατάντησαν ένα είδος δούλων. Ο ποιητής
Τυρταίος αναφέρει γι' αυτούς ότι περιφέρονταν …"σαν
γάιδαροι κατάκοποι απ’ τα βαριά φορτώματα και ήταν
αναγκασμένοι να φέρνουν στους αφέντες τους τα μισά
απ' όλα τα προϊόντα που έβγαζε η γη".
 Με την ολοκλήρωση της κατάκτησης της Μεσσηνίας η
Σπάρτη ίδρυσε για όλους τους δυσαρεστημένους μια
αποικία στην Ιταλία τον Τάραντα.

5. ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ
 Οι Μεσσήνιοι είλωτες μην αντέχοντας την καταπίεση των Σπαρτιατών επαναστάτησαν πιάνωντας τους Σπαρτιάτες
απροετοίμαστους.
 Οι Σπαρτιάτες με πολύ δυσκολία κατάφεραν να νικήσουν τους είλωτες και να καταπνίξουν την επανάστασή τους.
 Για να μην ξαναπιαστούν στον ύπνο ανέθεσαν στον νομοθέτη Λυκούργο να τους οργανώσει ώστε να μπορούν να
αντιμετωπίζουν τους κινδύνους:
 Οι νόμοι του Λυκούργου προέβλεπαν :
 Ίση κατανομή της γης σε όλους τους Σπαρτιάτες πολίτες.
 Απαγόρευση του πλουτισμού. Στη Σπάρτη
απαγορεύτηκαν τα νομίσματα και οι συναλλαγές
γίνονταν με μεγάλες σιδερένιες ράβδους.
 Οι άνδρες να ασχολούνται αποκλειστικά με τα
στρατιωτικά για όλη τη ζωή τους καθώς και με τις
υποθέσεις της πόλης. Για την φροντίδα των αγρών το
κράτος παραχωρούσε σε κάθε Σπαρτιάτη έναν αριθμό
δούλων (ειλώτων).
 Το κράτος αναλάμβανε την αγωγή και την εκπαίδευση
των νέων. Όλα τα παιδιά των Σπαρτιατών λάμβαναν την
ίδια μόρφωση, ακόμα και τα κορίτσια.
 Όλοι οι άνδρες έπρεπε να αφήνουν μακριά μαλλιά και
μούσια αλλά έπρεπε να ξυρίζουν το μουστάκι.
 Όλοι οι Στρατιώτες κάτω από τις πανοπλίες έπρεπε να
φορούν κόκκινα ρούχα για να μην ξεχωρίζει το αίμα και
φαίνεται στους εχθρούς ότι κάποιος Σπαρτιάτης έχει
τραυματιστεί.
Ο Λυκούργος παραδίδει τους νόμους του στους Λακεδαιμόνιους

6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ
 Στη Σπάρτη υπήρχαν τρεις κοινωνικές τάξεις: Οι όμοιοι, οι περίοικοι και οι
είλωτες.
 Οι όμοιοι
 Οι Δωριείς κατακτητές αποτέλεσαν την τάξη των ομοίων. Όμοιος σημαίνει ίσος. Οι
Δωριείς Σπαρτιάτες ήταν, επομένως, ίσοι. Ήταν αυτοί που εκλέγονταν στα
αξιώματα και εξέλεγαν τους αξιωματούχους τους. Αποτελούσαν το επίλεκτο τμήμα
του στρατού της Σπάρτης.
 Οι Περίοικοι
 Οι περίοικοι, όπως είπαμε παραπάνω, ήταν ένα μείγμα Αχαιών, Λελέγων και
Δωριέων. Κατοικούσαν στις δικές τους πόλεις στη Λακωνία και έχοντας τη
προσωπική τους ελευθερία και αυτοδιοίκηση στις πόλεις τους (δηλαδή τις
διοικούσαν μόνοι τους), αποτελούσαν εμπορο-βιοτεχνική κοινότητα της Λακωνίας.
Έβγαζαν σίδερο από τα μεταλλεία του Ταΰγετου και κατασκεύαζαν διάφορα
σιδερένια, χάλκινα και μπρούτζινα αντικείμενα. Πλούτισαν από το εμπόριο και δεν
υστερούσαν σε μόρφωση. Μαζί με του Σπαρτιάτες αποτελούσαν τους
"Λακεδαιμόνιους". Φυσικά ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετούν στο στρατό όμως
δεν μπορούσαν να ψηφίζουν και να ψηφίζονται.
 Οι είλωτες
 Όπως είπαμε πιο πάνω, οι είλωτες ήταν ο λαός που κατοικούσε στην περιοχή
πριν από τους Δωριείς. Οι Δωριείς, όταν κυρίεψαν τη Λακωνία, τους
υποδούλωσαν και μοιράστηκαν τη γη τους. Κάθε Σπαρτιάτης είχε έναν αριθμό από
είλωτες που καλλιεργούσαν τα κτήματα του αντί για αυτόν, επειδή ο ίδιος ήταν
απασχολημένος με τα στρατιωτικά. Ωστόσο δεν μπορούσε κάποιος Σπαρτιάτης να
πουλήσει κάποιον είλωτα, επειδή οι είλωτες ανήκαν στο κράτος και δεν ήταν
προσωπική τους ιδιοκτησία.
 Οι είλωτες, μαζί με τις οικογένειές τους, κατοικούσαν σε καλύβες - που τους είχαν
παραχωρηθεί - στα κτήματα που τους είχαν τοποθετήσει οι Σπαρτιάτες. Εκτός από
την καλλιέργεια των κτημάτων, οι είλωτες έκαναν και όλες τις δουλειές του σπιτιού
και οποιαδήποτε άλλη δουλειά τους ανέθεταν οι κύριοι τους. Ήταν υποχρεωμένοι
να υπηρετούν στον στρατό -σαν βοηθητικοί συνήθως(κουβαλούσαν όπλα και
διάφορα άλλα σκεύη και εφόδια) ή σαν ελαφρά οπλισμένοι (τοξότες, σφενδονητές
κ. λ. π.).Πολύ σπάνια, αν πολεμούσαν με ανδρεία, αποκτούσαν την ελευθερία
τους, ορισμένοι απ' αυτούς.

7. Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ
 Ως αναμορφωτής του πολιτεύματος και γενικότερα της κατάστασης της
Σπάρτης θεωρείται ο νομοθέτης Λυκούργος.
 Σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου η εξουσία στη Σπάρτη ασκούνταν
από τους 5 έφορους, τους βασιλιάδες, τη γερουσία και την Απέλλα
 Η Απέλλα
 Ήταν η συνέλευση του λαού. Εξέλεγε άρχοντες, αποφάσιζε θέματα σχετικά
με τη ζωή των βασιλιάδων και αποδεχόταν ή απέρριπτε τις προτάσεις που
σπάνια οι άρχοντες και η γερουσία υπέβαλλαν στην κρίση της. Δικαίωμα
συμμετοχής είχαν μόνο οι άντρες από τριάντα χρονών και πάνω. Όλα αυτά
τα έκανε η Απέλλα υπό την προεδρία των 5 εφόρων.
 Οι 2 βασιλιάδες
 Εντύπωση προκαλεί η παρουσία δυο βασιλιάδων. Όλοι οι βασιλιάδες της
Σπάρτης προέρχονταν από τις βασιλικές οικογένειες των Αγιάδων και των
Ευριπόντιδων. Ίσως κάποτε η Λακωνία είχε χωριστεί σε δύο βασίλεια τα
οποία στη συνέχεια ξαναενώθηκαν, αλλά παρέμειναν δυο οι βασιλιάδες.
Συμμετείχαν στη γερουσία αλλά είχαν κυρίως στρατιωτικό ρόλο και η θητεία
τους διαρκούσε 9 χρόνια. Ήταν σαν να λέμε οι αρχιστράτηγοι.
 Η Γερουσία
 Στη Γερουσία συμμετείχαν μόνο οι βασιλιάδες και ένα συμβούλιο από 28
γέροντες Σπαρτιάτες πάνω από εξήντα χρονών. Το συμβούλιο αυτό σαν
ρόλο είχε την εξέταση των ζητημάτων και ύστερα τα υπέβαλε στην κρίση της
συνέλευσης του λαού (την Απέλλα).
 Οι πέντε έφοροι
 Ήταν οι άρχοντες της Σπάρτης. Ήταν αυτοί οι οποίοι έλεγχαν τα πάντα στο
σπαρτιατικό κράτος: προέδρευαν σε γερουσία και Απέλλα, έλεγχαν τους
βασιλιάδες, εκδίκαζαν υποθέσεις, είχαν απόλυτη εξουσία πάνω στους
είλωτες. Εκλέγονταν κάθε χρόνο από την Απέλλα.

8. Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ
o Η πόλη της Σπάρτης θύμιζε ένα τεράστιο στρατόπεδο.
o Οι άνδρες πέρναγαν τη μέρα τους σε στρατιωτικές
ασκήσεις και γυμνάσια.
oΈτρωγαν όλοι μαζί στα λεγόμενα συσσίτια και
κοιμόντουσαν όλοι μαζί στους στρατώνες.
oΤο φαγητό που έτρωγαν λέγονταν «Μέλανας ζωμός»
δηλ. μαύρο ζουμί και το έφτιαχναν μαγειρεύοντας χοιρινό
κρέας ψημένο μες το αίμα του. Ο ζωμός είχε πολύ
άσχημη γεύση όμως ήταν πάρα πολύ θρεπτικός.
oΤους επιτρέπονταν να βλέπουν τις γυναίκες τους μόνο
τη νύχτα αλλά και πάλι αυτό έπρεπε να γίνει στα κρυφά.
oΗ δύσκολη αυτή καθημερινότητα έκανε τους Σπαρτιάτες
να νιώθουν ανακούφιση, όταν πήγαιναν για πόλεμο. Το
έβλεπαν σαν κάτι το διαφορετικό.
oΟι γυναίκες ασχολούνταν με τις δουλειές του σπιτιού και
έπαιρναν μέρος σε πολλές θρησκευτικές γιορτές. Οι
γυναίκες ήταν πιο τυχερές από τους άντρες γιατί
απολάμβαναν όλες τις ανέσεις της σπιτικής ζωής, ενώ οι
άντρες τις στερούνταν. Οι γυναίκες στη Σπάρτη ήταν πιο
ελεύθερες να κάνουν ό, τι θέλουν από οποιοδήποτε άλλο
μέρος της Ελλάδας.

9. Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
 Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε το έθιμο άμα
γεννιόνταν ένα παιδί ο πατέρας να
αποφασίζει αν το παιδί θα ζήσει ή θα
θανατωθεί.
 Στην Σπάρτη το δικαίωμα αυτό είχε
εκχωρηθεί στο κράτος το οποίο μέσω των 5
εφόρων αποφάσιζε ποια παιδιά θα ζούσαν
και ποια όχι.
 Επειδή στην Σπάρτη όλα τα αγόρια που
γεννιόντουσαν έπρεπε, όταν μεγαλώσουν,
να γίνουν στρατιώτες, και όλα τα κορίτσια,
όταν μεγαλώσουν, να γεννήσουν νέους
στρατιώτες, τα παιδιά που γεννιόντουσαν
με σωματικές ή πνευματικές αναπηρίες
θανατώνονταν.
 Για τα παιδιά που αποφασίζονταν να
ζήσουν το κράτος έδινε στη κάθε μητέρα
μια δούλο – νταντά για να βοηθήσει στην
ανατροφή των παιδιών.
 Τα παιδιά έμεναν με τη μητέρα τους μέχρι
τα εφτά τους χρόνια. Από την ηλικία των
εφτά και μέχρι να γίνουν άντρες , την
ανατροφή τους την αναλάμβανε το κράτος

10. Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Η εικόνα μας δείχνει
πώς γινόταν ο έλεγχος
βάρους των παιδιών
στη Σπάρτη
 Η εκπαίδευση των νεαρών σπαρτιατόπουλων κρατούσε από τα 7
μέχρι τα 20 τους χρόνια.
 Όλα τα παιδιά μάθαιναν ανάγνωση γραφή χορό και τραγούδι.
 Τα παιδιά οργανώνονταν σε ομάδες που τις έλεγαν αγέλες. Αρχηγός
κάθε αγέλης ήταν ένα παιδί μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ ένας νέος 20
χρονών είχε το γενικό έλεγχο κάθε αγέλης. Τις αγέλες επόπτευαν και
οι ενήλικοι.
 Όλα τα παιδιά προκειμένου να σκληραγωγηθούν κυκλοφορούσαν
ξυπόλητα, φόραγαν το ίδιο ρούχο επί ένα χρόνο, δεν είχαν
σκεπάσματα, ενώ έπρεπε να μαγειρεύουν μόνα τους το φαγητό τους.
 Επειδή το φαγητό ήταν λιγοστό τα παιδιά αναγκάζονταν να κλέβουν
για να χορτάσουν. Αν όμως τα έπιαναν τα τιμωρούσαν αυστηρά
επειδή έκλεψαν.
 Οι επιδόσεις των Σπαρτιατόπουλων δοκιμάζονταν συνεχώς με
διάφορους διαγωνισμούς κυρίως σε μεγάλες θρησκευτικές γιορτές.
Υπήρχαν μουσικοί διαγωνισμοί, διαγωνισμοί απαγγελίας ποιημάτων,
διαγωνισμός κυνηγιού κ.α. Η πιο φοβερή δοκιμασία ήταν το
μαστίγωμα στο ναό της Όρθιας Αρτέμιδας. Τα παιδιά έπρεπε να
πάρουν όσα περισσότερα μπορούσαν, τυράκια που υπήρχαν πάνω
στο βωμό της θεάς αντέχοντας ταυτόχρονα το μαστίγωμα από τους
μαστιγοφόρους. Νικητής ήταν αυτός που θα μάζευε τα περισσότερα
τυριά και άντεχε το μαστίγωμα.
 Τα κορίτσια χωρίς να φεύγουν από το σπίτι λάμβαναν κι αυτά μέρος
της Σπαρτιατικής αγωγής κυρίως σωματική άσκηση. Πολλά κορίτσια,
διακρίνονταν στο ακόντιο, στη ρίψη του δίσκου, στην πάλη, στο
τρέξιμο και σε λοιπές αθλητικές δοκιμασίες, ενώ ενεργή ήταν η
συμμετοχή τους, σε θρησκευτικά και καλλιτεχνικά δρώμενα. Σε όλες
αυτές τις δραστηριότητες, τα κορίτσια συμμετείχαν και γυμνά,
γεγονός πρωτόγνωρο και ασύλληπτο για άλλη πόλη-κράτος.
 Σαν αποτέλεσμα οι Σπαρτιάτισσες θεωρούνταν οι ομορφότερες
γυναίκες στον ελληνικό κόσμο
Τα παιδιά προσέρχονται στο βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος
για να αρχίσει η δοκιμασία του μαστιγώματος
Σπαρτιατόπουλο προσπαθεί να
κλέψει. Η Σπαρτιατική εκπαίδευση
επέβαλλε τα παιδιά να μαθαίνουν να
κλέβουν με σκοπό να γίνουν καλοί
κατάσκοποι και να μπορέσουν να
επιβιώσουν σε εχθρικό έδαφος.

11. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
 Οι συνθήκες ζωής, η εκπαίδευση και η παράδοση
δεν είχαν σαν αποτέλεσμα μόνο την αντοχή, τη
δύναμη και την ευκινησία, αλλά και μια ήρεμη ,
σεμνή και παλικαρίσια συμπεριφορά που δεν
μπορεί να βρεθεί αντίστοιχό της σήμερα.
 Οι Σπαρτιάτες ήταν λιγομίλητοι και αντιπαθούσαν
όποιον ήταν πολυλογάς. Αυτή η προσπάθεια για
έκφραση με λίγα λόγια ονομάστηκε Λακωνισμός.
Ακόμα και σήμερα λέμε για κάποιον που είναι
σύντομος στο λόγο του ότι είναι λακωνικός
 Παρόλο που η κύρια ασχολία τους ήταν τα
στρατιωτικά δεν υστερούσαν στους άλλους τομείς
του πολιτισμού και της δημιουργίας, ούτε
υστερούσαν σε εξυπνάδα. Ένας από τους εφτά
σοφούς της αρχαιότητας ήταν από τη Σπάρτη: Ο
Χίλωνας ο Λακεδαιμόνιος.
 Οι Σπαρτιάτες ήταν άνθρωποι θαυμαστοί γιατί
κατάφεραν σε όλη την αρχαιότητα να
διατηρήσουν τις παραδόσεις τους, τα ήθη και τα
έθιμά τους

12. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Botsford & Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία,
μορφωτικό ίδρυμα εθνικής τραπέζης 1995
 Wilcken, Ulrich, Αρχαία ελληνική ιστορία,
εκδόσεις Παπαζήση
 Sekunda, Nicholas, Greek Hoplite 480 -323 BC,
osprey publishing
 Loverance, R., - Wood. T., Αρχαία Ελλάδα,
εκδόσεις Πατάκη
 Σεκούντα, Νίκολας Βίκτωρ – Ανγκους Μακ
Μπράιτ, Οι αρχαίοι Έλληνες, eurobooks.
 Μπαγάνας, Γιώργος, Σπαρτιάτες, μια
εικονογραφημένη ιστορία της αρχαίας Σπάρτης.
 http://www.spartans.gr