ETWIE-studiedag 'Van Affiche tot Zakenkrant' (27 september 2014, Middelkerke)

1. Van korrel tot borrel
Het archief van jeneverstokerij Van Damme

2. Stokerij Van Damme
• Laatste authentieke landbouwstokerij
• Ambachtelijke methodes van 1864
• Bescherming als geografische benaming (2008)
en onroerend erfgoed (gebouwen en installatie)
(2010)

3. Stokerij Van Damme
• Kwaliteitslabel O’de Flander
• Centrum van jenevertraditie
• Meervoudige betekenis:
- Landbouwgeschiedenis
- Voedingsgeschiedenis
- Industriële archeologie

4. Van grondstof tot eindproduct:
stookproces 1. Malen
2. Weken

5. 3. Gisten
4. Distilleren

6. 5. Controleren
6. Rijpen

7. 7. Versnijden en bottelen

8. Externe bronnen
• Wetgeving
Reglementerende instanties:
- Hinderwetgeving en vergunningsbeleid
- Fiscaliteit
• Kadastrale bronnen

9. Hinderwetgeving
• Rijke bron voor industriële geschiedenis
• Aanvraagdossiers vergunning voor gevaarlijke,
ongezonde of hinderlijke bedrijven
• Onderzoek “de commodo et incommodo”
• Raadpleging? Rijksarchief Gent (Fonds
provinciebestuur Oost-Vlaanderen)

10. Ontstaan stokerij (1864)
• Aanvraag bij gemeentebestuur Henri De Backer
• Voorwaarden (hinder) en inrichting

11. Accijnsbelasting
• Belastingstarieven op alcoholproductie
• Dossiers dienst accijnzen: inlichtingen over
productie(proces) van een bedrijf
• Raadpleging? Algemeen Rijksarchief (Archief
van de Administratie der Douanen en
Accijnzen)

12. Controle van stokerij

13. Patentbelasting
• zelfstandige economische activiteiten
• Patentregisters
Evolutie beroep/sector -> lokaal en regionaal
onderzoek
• Raadpleging? Gemeentearchief Balegem:
kohieren van de patentbelasting en registers
van de patentplichtigen -> niet bewaard!

14. Kadaster
• Inventaris onroerend goed -> overzicht evolutie
eigendommen en grondbezit
• Kadastrale leggers en Popp-kaarten
• Aanvullende bron bij eigendomsaktes
• Raadpleging? Kadasterarchief Oost-Vlaanderen

15. Kadasterarchief van stokerij
• Volgens een grondplan van 1864, horend bij
de aanvraag van Henri De Backer, omvatte de
hoeve toen ten noorden een vleugel die naast
het woonhuis de kleine eerste stokerij met
enkele rij varkensstallen bevatte, een haaks
aansluitende vleugel met stallingen aan de
straat (ten westen) en een losstaande schuur
ten oosten.

16. Interne bronnen
• Familiearchief
• Bedrijfsarchief
- Eigendom
- Vergunningen
- Productie
- Financiën
- Activiteiten

17. Familiearchief
• Biografische onderzoek naar generaties stokers
• Ondernemersgeschiedenis, sociale relaties,
maatschappelijke functie, etc.
Foto gezin Van Damme (19de
eeuw)
Huwelijkscontract Gustaaf Van
Damme en Sidonie De Backer
(1885)

18. Stamboom: 4 generaties
Henri De
Backer
Henri Van
Damme
Odilon Van
Damme
Celine Van
Damme
Anna Van
Damme
Gabrielle
Van
Damme
Maria Van
Damme
Raphaël
Ghijs
Celine
Ghijs
André Van
Hecke
Ludo
Lampaert
Dominique
Kerckhof
Sidonie De
Backer
Gustaaf
Van
Damme

19. Eigendom en onroerende goederen
• Verkoopaktes, aktes van verhuur, erfenisaktes,
notariële akte, schenkingsakte, eigendomstitel
(+kadastrale bronnen), inventaris van gronden en
bezittingen
• Illustreert aanzien, economische positie en
evolutie bedrijfsactiviteiten
Akte afpaling
eigendommen
Firmin De Wilde,
Augustin De Smet
en Prosper De
Backer (1889)

20. Evolutie eigendomsaktes
30
25
20
15
10
5
0
Henri De Backer Gustaaf Van
Damme
Henri Van
Damme
Odilon Van
Damme en
zusters
Cecile Ghijs en
André Van
Hecke

21. Vergunningen en aangiftes
• Vergunning commodo et incommodo, proces-verbaal
van controles, stukken betreffende
inrichting van stokerij, erkenningsdossiers
• Illustreert transformaties van productieproces,
voorwaarden inrichting en apparatuur

22. Vernieuwing stokerij (1898)
Getuigschrift van Bekendmaking CBS voor het
plaatsen stoommachine en stoomketel door
Gustaaf Van Damme (stoomstokerij firma
Relecom uit Halle, stoommachine van
Phoenix uit Gent) (1898)

23. Productie
• Register van hoevedieren, boter en melk
• Leveringsoverzichten
• Magazijnregisters
• Stookaangiftes
• Proces-verbaal van peiling
• Evolutie fabricatie en distributie
• Impact wetgeving op commercialisering

24. Technische plannen
• Gedetailleerde voorstelling gebouwen en
technisch materieel
Plan van grondstofkoeler van
de distilleerkolom (1912)
Plan van
doorsnede en
grondplan
stookinstallatie
(1913)

25. Financiën
• Uitgavenboeken, aandelen, borgtochtaktes,
facturen, offertes, belastingen, boekhouding,
etc.
• Evolutie financiële situatie en aanzien van
bedrijf
• Bedrijfsinnovatie

26. Register van ontvangsten
• Op basis van voorgaande studies ziet men
welke stokers klant waren bij de stokerij
Bv. Joseph Aelbroek,
stoker-burgemeester
van Zottegem

27. Activiteiten
• Publiciteit:
• Affiches
• Jubileumpublicaties
• AV-materiaal
• Promotie van het bedrijf en product, merk- en
naambekendheid, verankering omgeving

28. Audiovisueel materiaal
• Foto’s
• Bedrijfsfilms
• Afbeelding van de werkelijkheid

29. Documentatie
• Artikels en publicaties over geschiedenis
• Handelscatalogi
• Krantenknipsels

30. (Levende) industriële archeologie
• Authenticiteit: enige landbouwstokerij met
materiaal uit 1898-1931
• Uniciteit: 19de-eeuwse stoominstallatie (in
werking!) van bedrijf La Phoenix
• Representatiewaarde: stoomproces eerste
industriële revolutie

31. Literatuur
• René De Herdt. In en om de Alambiek: jenever en
alcoholstokerijen. 1981.
• Lucien De Smet. Artikels in heemkundig tijdschrift
Land van Rode. 2007-2008.
• Eric Van Schoonenberghe. Jenever in de Lage
Landen. 1996.
• Eric Van Schoonenberghe. Alcohol tijdens de 19de
eeuw. 2012.
• Eric Van Schoonenberghe. Het verhaal achter den
Balegemsche: over stokerij Van Damme. TIC. Jg.
29. Nr. 120. 2012.

32. Meer weten?
www.stokerijvandamme.be
www.archiefbank.be