Presentación elaborada por Sofia Rama arredor das distintas facetas profesionais do autor homenaxeado nas Letras Galegas 2012.

1. VALENTÍN PAZ-ANDRADE
LETRAS GALEGAS
2012

2. UN HOME POLIFACÉTICO
Avogado, xornalista,
poeta, viaxeiro, home de
empresa e vinculado á
política. A personalidade
multifacética de
Valentín Paz-Andrade,
empapada, ao mesmo
tempo, de grande
humanidade, estivo
marcada por un único
obxectivo: traballar por
e para Galicia.
Vigo, ano 1985, segunda edición do Correlingua. Valentín
Paz Andrade entregou o manifesto que está a ler César
Cunqueiro.

3. GALIZA COMO TAREFA
Comecei a cantar o
himno de estudante en
Santiago. Desde 1916 as
Irmandades foron as que
o fixeron popular. Todos
os que pertencíamos a
elas, ao final dos actos,
cantábamos as estrofas
do bardo bergantiñán
como rito final de
afirmación.
(Compostela, 1920).
O galeguismo citouse o 25 de xullo de 1931 no Teatro
García Barbón. As principais figuras do Partido Galeguista
estiveron en aquel mitin. Na imaxe, entre outros, Valentín
Paz-Andrade con Castelao.

4. GALIZA COMO TAREFA
Só tiña a Galicia
como centro das súas
preocupacións.
(Decano do Colexio de
avogados de Vigo,
Alfonso Álvarez Gándara)
En Valentín Paz Andrade,
os soños guiaban os
feitos; as palabras , os
actos. Cada un dos seus
pasos estaban tinguidos
de compromiso:
Galiza era para el unha
utopía realizábel . Imaxe da exposición na Fundación Seoane
(Manuel Rivas)

5. XORNALISTA A obra de Valentín Paz-Andrade é ampla
en extensión: poesía, narrativa, ensaios e
multitude de colaboracións en numero-
sos medios de comunicación. Dúas das
súas facetas máis destacadas eran a de
poeta e a de xornalista. O xornal vigués
Galicia (1922-1926) foi o primeiro xornal
cheo de modernidade que se confeccio-
nou na Terra,
nel mostrou a súa
idea de xornalismo
como elemento de
intervención na
Eu ou fago un xornal liberal, sociedade.
independente e galeguista ou non A censura e a
fago nada, pois se o xornal non ven ditadura de Primo
servir ao país dunha maneira total eu de Rivera deu
non me meto nesta aventura… (ante co seu director
o nacemento do xornal Galicia o 25 no cárcere en 1924.
de xullo de 1922)

6. XORNALISTA
Hai unha especie de
economía do pensar que
serve aos que non
soen pensar. Cando estes se
acostuman á literatura dun
xornalista rematan
por pensar coma el…

7. EMPRESARIO
O feito económico é a base fundamental
dos problemas sociais. (no segundo
aniversario da fundación da Caixa Rural
de Lérez, 1928).
Para min o programa empresarial
podería comezar a redimir positivamente
a Galiza do subdesenvolvemento, da
incultura, da miseria rural, do éxodo
ventureiro, da marxinación secular que
viña padecendo. (Ante o proxecto,
despois frustrado, de Petróleos de Galicia
S. A. en 1959)
Valentín Paz-Andrade no stand de
Industrias Pesqueras na
World Fishing Exhibition de 1985

8. EMPRESARIO Quéirase recoñecer ou non a Pescanova
débeselle unha verdadeira revolución do sector
e do mercado alimentario en España.
Na súa obra, Galicia como
tarea (1957), V. Paz-Andrade
diríxese ao empresariado
industrial galego e as elites
da burguesía autóctona. Vai
aló medio século (…) pero o
destinatario fíxose o xordo e
o cadro diagnóstico
deseñado por Valentín hai
dez lustros segue a describir
aínda hoxe a patoloxía
endémica deste país. (Xosé
Manuel Beiras).
Durante a World Fishing Exhibition co seu fillo Alfonso, Pablo González
Mariñas, Miguel Roca e Andrés Barros Dacosta, membro do comité
executivo da World Fishing Exhibition de 1985.

9. POETA
Valentín Paz-
Andrade pertence,
por cronoloxía e
afáns, ao grupo
novecentista, tamén
denominado
Xeración de 1925, un
conxunto de poetas
nados arredor do
ano 1900 que tivo
como principal
profesión de fe Eu, que me formara ao lado dun poeta, non fora tentado
renovar e introducir aínda polas musas. Foi na soidade albacenta onde sentín
a necesidade de me expresar no verso. Sospeito que foi
na modernidade a
unha evasión provocada polo trauma moral. (Desterro
poesía galega. en Requeixo de Queixa até finais de 1937).

10. Cando ti volvas…
POETA Na matricial Galiza, sempre túa,
que dende a Torre de Hércules ao Miño
un facho acenderá por cada illa,
cando ti volvas polo mare;
de toxo unha fogueira en cada monte,
cando ti volvas polo mare;
dos castros na coroa unha cachela,
cando ti volvas polo mare;
unha loura candea en cada pino,
cando ti volvas polo mare;
o seu cirio de frouma os arciprestes,
cando ti volvas polo mare;
luces de ardora branca en cada mastro,
cando ti volvas polo mare;
un farol mariñeiro en cada dorna,
cando ti volvas polo mare;
veliñas á xanela en cada casa,
cando ti volvas polo mare;
e as pérolas das bágoas derramadas,
cando ti chegues polo mare,
Escrito en 1954 e publicado en Edicións cando ti chegues polo mare…
Galicia do Centro Galego de Bos Aires
en 1955

11. As úberes do medo
POETA Se isto é vivir... eu vivo
vivo aínda
neste val de viventes espantallos
munxidores das úberes do medo,
Na miña poesía, mais a xeito dun prófugo da morte,
a voz emerxía que por teima dos outros
houbo de recuncar quixera ou non,
da nos arriscados xogos de facer
ventureiro resgate da súa vida.
clandestinidade
e emitíase a Experimentei en quente catro veces
mal gobernada Dona da Gadaña!
contrapelo o axexo dos teus tarsos...
nos meus pasos,
dos tinglados e o tronce dos aceiros tolledores
da opresión, ou a facer peneira no meu coiro,
ou a trillar meus osos
por iso son arte e deixar debulladas pola area
da evasión e espigas do meu sangue.
(…)
poesía social. Un non ha ser tan solo
a suma do que quixo e do que fixo,
illado na súa illa,
a forza remador contra corrente,
pois os rodicios da inxustiza allea,
contra do non querer do muiñeiro
tamén moen para un.
O tempo foi correndo
nos reloxos sen corda moitas veces,
e nas vísperas de días que virán
van indo xa de seca pouco a pouco
as úberes do medo.
Pois mentres agardamos, agardamos...
Editado por Galaxia en 1968 (…)

12. POETA As palabras
Vén o ar ateigado de palabras,
cada mañán chamando aos nosos vidros,
para pór a xemolar son e semente.
As palabras de cote están falando
e somos nós os xordos ao mensaxe
que no seo das sílabas carrexan.
Polas palabras somos outra cousa,
e non primaz materia dunha besta,
só desbravada en nós polas palabras.
Son palabras as ondas do gran río
da fala, que morre un pouco e nace
do mencer ao luar de cada día.
A eito marteladas nos falares
do pobo, que as mestura ao seu suor,
limadas cal semánticas moedas
nas forxas oficiais do saber,
sempre as palabras teñen lei de onda
Publicado por Edicións do Castro a develar na vida dos demais.
en 1979
(…)

13. POLÍTICO
Nós vimos a construír unha nova
Galiza, que sexa como o espello
da súa propia esencia étnica.
Queremos unha Galiza
autónoma, señora
de si mesma, que sexa
oficialmente o que ela é
naturalmente. Levando
os principios democráticos á súa
máis radical manifestación,
arelamos que o pobo galego
entenda directamente os seus
problemas, sen intromisión de
quen é alleo a eles, que os
resolve (…) como puidera resolver
Mitin de propaganda galeguista en Sanxenxo. Paz-
os problemas do Congo. Andrade foi candidato nas eleccións constituíntes de
(Mítin o 25 de Xullo en Vigo do xuño de 1931 e participou na campaña pro autonomía
Grupo Autonomista Galego) para Galicia.

14. POLÍTICO
Tívose que formular unha opción sobre
a titulación de cada goberno
autónomo. Tanto Cataluña como
Euskadi non tiñan dúbidas ao respecto,
Galiza menos debía telas por mor dos
suevos se adiantaren a constituír o
Reino de Galiza. Nome que aínda
seguiu en uso para-oficial séculos
despois de que osReis Católicos nos
infrinxisen a “doma e castración” da
que fala Zurita. Mais os tempos non
pasan en balde.
Cando fun chamado a propoñer nome
para o ente autonómico suxerín o
que prosperou, Xunta de Galiza. O que
escollera Antolín Faraldo, na
revolución galega de 1846, Con Jordi Pujol e a súa dona Pilar en Vigo. Xuño 1978.
sufocada goiescamente poladitadura
de Narvaez, cos doce fusilamentos de
Carral.

15. NORMALIZADOR DA LINGUA
Non podemos os galegos, a respeito dunha
cousa tan íntima e tan nosa como é falar
galego, que é tanto como ser galego, non
podemos admitir sentenzas de ningún tribunal
alleo a Galiza.
(…)
Non debía haber no noso país xente que tivese
opinión distinta que recomendar e esixirlle a
todos os galegos que falasen a súa lingua.
(En 1985, pronunciándose contra a sentenza do
Constitucional que pretende modificar a Lei de
Normalización Lingüística)
Galiza pode progresar, sobre todo na
economía, se acredita no seu idioma e tende
pontes co sistema internacional que orixinou.
En 1982, na sede da RAG, da que era
membro desde 1978.

16. Estamos comezando
aínda unha conquista que
para todos é un deber e
unha obriga sagrada. Vós,
os que vides detrás, tedes
esa obriga para o futuro.
Estamos na metade do
camiño. Fai falla vencer
moitas resistencias que
aínda se opoñen a ese
avance dos dereitos de
Galicia.
(Derradeiro discurso,
Vigo, xuño de 1986)

17. FONTES
• LEGADO VALENTÍN PAZ-ANDRADE
• GALIPEDIA
• Biografía de Valentín Paz-Andrade, Xan Carballa. Ed. Galaxia, 2012