1. Тэмээ
Дэлхийн тэмээний 90%-ийг нэг бөхт наран тэмээ, 9,6%-ийг хос бөхт тэмээ эзэлдэг.
Хятадын хойд говь, Монгол, Халимаг, Кыргызстан, Казакстан улс хос бөхт тэмээ үржүүлдэг.
Хос бөхт тэмээ буй болсон явдал ч биедээ өөх ихээр хуримтлуулж өвөл, хаврын тарчиг хатуу
цагт илч дулааны эх үүсвэр болгон ашигладаг зохицолдолгоотой холбоотой үүсчээ. Хос бөхт
тэмээний өвөг бол “Хавтгай” юм. Одоо ч манай орны Алтайн цаадах говьд амьдарсаар байна.
1870-1884 онд Оросын жуулчин Н.М.Пржевальский Төв Азиар том аялал хийхдээ Монголоор
дайрч хавтгайг үзэж тодорхойлж бичсэний дээр агнаж гавлын яс, арьсыг нь судалгаа,
үзмэрийн дээж болгон авсан байдаг. Тэмээг хүн гэршүүлээд 5000 жил болж байна.