Het huisgezin van Douwe Claasen

Het huisgezin van Douwe Claasen
Hollum, Ameland, 1784 tot 1853

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG


Geschreven door C.J. Manje - Ameland omstreeks 1933
Bewerkt door Marian en René Stender
Uitgegeven door Ambla Forma - Sint Michielsgestel (NL)

ISBN/EAN 978-90-819724-2-0
Trefw.: ameland; hollum; dagelijks leven; vroeger; kerk; geloof; familie;

Ambla Forma, Gemonde (NL)
Mail: info@amblaforma.eu
Eerste druk, 2013
Deze uitgave is uitsluitend digitaal (als e-book) te verkrijgen. Op de tekst
berust geen copyright. Wel is bronvermelding vereist (“Het huisgezin van
Douwe Claasen” en/of het ISBN nummer).

Inhoud

Voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Het huisgezin van Douwe Claasen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Eenige bijzonderheden aangaande Willem Hendruiks de Boer en Jetske
Tjeerd Visser een vervolgens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Index familienamen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32


1

Voorwoord

Amelanders zien er voor de buitenwereld misschien net zo uit als andere
mensen, maar het is zonder enige twijfel een heel speciaal ras. Wars van
gezag van buitenaf, met eigen regels, een eigen mentaliteit en, niet
onbelangrijk, een geheel eigen humor. De Amelander is dus per definitie
een apart persoon, en dat is een erfenis die ik van huis uit meekreeg.
Het houdt onder meer in dat je daarmee je gehele leven, overigens vaak
onbewust, bezig bent om te weten wat dat Amelander zijn eigenlijk inhoudt.
Een soort “zoeken naar de bron”.
Maar omdat je daarnaast ook nog je dagelijks brood moet verdienen, was ik
ondertussen in Brabant terecht gekomen. Waar ik een collega trof die, alsof
de duvel er mee speelt, met een Amelandse was getrouwd.
Van het een komt het ander, en het duurde niet lang voordat deze mij
verblijde met een stamboom van mijn familie tot omstreeks 1700 (ze waren
toch bezig en hadden daarbij ook mijn familienaam gelijk maar uitgezocht)
én twee boekjes. Eén met een handgeschreven verhaal van C.J. Manje
(1873-1963) over “Het huisgezin van Douwe Claasen” te Hollum. En een
tweede genaamd “Eenige bijzonderheden aangaande Willem Hendriks de
Boer en Jetske Tjeerd Visser

1

een vervolgens”.

Deze Douwe Claasen (geboren op 21-3-1784 en overleden op 18-10-1853)
bleek achteraf mijn 4e overgrootvader te zijn, maar de beschreven verhalen
zijn waarschijnlijk voor vele andere Amelanders (en niet Amelanders) net zo
interessant.
Getracht is om de geschreven tekst zo goed mogelijk te ontcijferen en
letterlijk over te nemen. De opgenomen afbeeldingen zaten vanzelfsprekend
niet in deze boekjes, maar zijn ter illustratie toegevoegd.
René Stender
13 maart 2013

1

De voornaam Jetske lijkt in de oorspronkelijke tekst soms ook als IJtske te worden geschreven.
Wij hebben echter Jetske aangehouden (R.S.)


2

Inleiding

Hetgeen ik hier ga mede delen, heb ik vernomen uit de mond van mijn
Grootmoeder Trientke Douwes Hennes die ofschoon al reeds op hoogen
leeftijd gekomen zijnde, nog thans zoo helder van geest was, dat zij zelf
meermalen te kennen gaf, dat haar verstandelijke vermogens niet schenen
af te nemen maar eerder nog beter werden.
In den geest doorleefde zij nog steeds den tijd haren jeugd in het ouderlijke
huis, waar zoo veel doorleefd werd, dat het haar in haren ouderdom nog
gedurig stof gaf om daarvan te vertellen, terwijl ik als aankomende jongen,
altijd zeer veel belang stelde in hetgeen zij vertelde en gedurig haar
aanspoorde om verder door te gaan.
Ik stelde dan allerlei vragen dien aangaande die zij dan weer zoo veel
mogelijk beantwoorde en opheldering gaf van het geen mij niet direct
duidelijk was.
Wat Gr.m. mij zoo voor en na vertelde heb ik goed onthouden, even als of
ik het pas gisteren hoorde.
En hier mede nu wil ik gevolg geven aan mijn voor nemen n.l. het in schrift
brengen van het geen mij bekend is uit het leven van Douwe Claasen
Hennes
Hollum, Ameland
C.J. Manje


3


Douwe Claasen was een zoon van Klaas Douwes Hennes en Trientke Jans.
Hij was gehuwd met IJmme Claasen Bakker, dochter van Klaas Jobs en
Berske Jacobs, uit dit huwelijk zijn voor zoover bekent 4 zoons en 2
dochters geboren t.w. Jacob, Klaas, Jan, Betske, Trientke en
en Klaas. De oudste Klaas werd altijd groote Klaas en de jongste kleine
Klaas genoemd. Jacob schijnt na veel lijden aan dauwworm enz. op nog
jeugdigen leeftijd te zijn gestorven. Groote Klaas moest tijdens den oorlog
met België voor zijn nummer ten strijde trekken en is na veel
wedewaardigheden gezond en wel weer terug gekomen.
Later evenwel is hem een ongeluk overkomen waardoor hij voor zijn
verdere leven ongelukkig en hulp behoevend werd. Hij zou n.l. op zekeren
tijd naar den zolder boven de vee stallen de z.g. “verdieping” en klom
daartoe daar er geen ladder aanwezig scheen te zijn, bij de eg die overeind
in het hooi vak stond naar boven. Ongelukkigerwijs begon deze te
kantelenen viel om, waardoor Klaas zoo danig met de ijzeren punten den eg
in aanraking kwam, dat hij aan een zijnen beenen ernstig verwond werd.
Een dokter werd niet geraadpleegd, doch zijn moeder behandelde het been
op haar manier en wikkelde er vervolgens heel wat lappen om. Het gevolg
van een ander was, dat het in plaats van beter hoe langer hoe erger werd
tot dat op ‘t laatst het been geheel krom gebogen en stijf werd, zoo dat hij
zich later op twee krukken moest verplaatsen. Nog weer later is het met zijn
verstandsvermogen ook minder geworden en deed soms heel zonderling.
In de laatst tijd zijns levens leefde hij geheel afgezonderd in de ouderlijke
woning waarin hij op gevoed was en kwam allen ‘s middags wanneer het
etenstijd was, na dat zijn moeder hem geroepen had, bij de familie in de
huiskamer. Hij ging dan niet bij hun aan tafel zitten, maar liep naar de kast
die in het vertrek stond, en een bord met koud eten van den vorigen dag
daar afnemende ging hij daar mede bij het z.g. “spien” zitten om daar zijn
koude en verstijfde eten te verorberen. Het warme voedsel van dien dag
werd dan door hem weer boven op de kleerkast neergezet voor den
volgenden dag.
Ook waren allerlei huishoudelijke dingen van zijn gading. Werd er eens wat
vermist b.v. een schaar, een mes, een bordje kannetje, ‘t een of ander


4

kleedingstuk of iets dergelijks, dan zeide zijn moeder, och dat zal Klaas wel
weer hebben meegenomen, ze zagen het dan ook niet weer terug. Na zijn
dood vonden ze in de kamer waar hij de laatste jaren zijns levens in
eenzaamheid had doorgebragt, al deze voorwerpen terug. Zelfs een massa
steenen trof men er aan, welke hij in de kamer had opgestapeld. Het is te
begrijpen dan zijn moeder veel met hem beleefd heeft. Hij stierf in het jaar
1856.
Nog erger was het gesteld met de jongste zoon, Kleine Klaas die volslagen
krankzinnig was geworden en op ‘t laatst aan een ketting vast gebonden op
een hoop stro lag in de achterste kamer van familie Hennes in de
oosterlaan. Dit huis draagt in de voorgevel in ankercijfers het jaartal 1728.

Hollum, Oosterlaan met in de voorgevel het jaartal 1728

En ook Betske was niet heelemaal zoo ‘t behoorde kon op school ook niet
veel leeren en was ook niet geschikt om bij anderen te verkeeren, zoo dat
haar moeder haar meestal maar bij zich hield, in huis kon zij wel aardig wat
doen, waar door moeder IJmme wat meer de handen ruim had om kleine
Klaas te verzorgen, want daar ging zij alleen over. Niemand kwam anders
bij hem. Gebeurde het eens een enkele keer dat iemand uit

5

nieuwsgierigheid om de hoek van de kamerdeur naar hem ging kijken, dan
trok hij direct de deken over zijn hoofd, want hij was van wege zijn
afzondering ook menscheschuw geworden, maar het ergste was dat hij zijn
verstand vermogens kwijt was.
Zoo als gezeg. Betske was ook niet geheel normaal en zoo als het helaas
maar al te veel gebeurt worden zulke stumpers ook nog altijd geplaagd
waar door ze natuurlijk niet beter worden, maar zich dan ook nog kwaad
maken en geheel overstuur geraken.
Iemand zeide eens tot IJmme Klaasen, och IJmme wat heb jou ook wat op
de wereld, je beleeft wat, och zei IJmme het kon nog slimmer. Nog altijd
scheen zij gelaten en te rusten in haar lot. Wel zeide ze soms, meer in zich
zelf, als ons mem het eens wist, als ons mem het een wist, maar tegenover
anderen klagen over het kruis dat zij in dezen had te dragen dat deed zij
niet.
Zoo lang moeder IJmme nog leefde ging alles zoo zijn gewonen gang, maar
kwam die eens te vallen, want zij begon al flink op jaren te komen, wie zou
dan voor die achter blijvers de stakkers zorgen? Gewis heeft zij zelf ook veel
daarover getobt, maar tevens ook geweten waar zij met al hare
bekommennissen heen moest.
Eindelijk brak de dag aan dat dit moeite vol leven een einde nam. Het was
in het jaar 1875 dat zij het moede hoofd neder legde en insliep. Het was de
slaap des doods.
Nu volgden er voor Klaas nog een paar moeilijke weken. Nu zijn moeder
niet meer kwam om hem ter verzorgen en toe te spreken, werd hij
onrustiger en riep onophoudelijk “Mem, mem”.
Dit heeft zoo eenige weken geduurd en toen is ook hij gestorven. Algemeen
werd aangenomen dat hij van heimwee gestorven was. Toen ze hem op
namen om z.g. af te leggen, bleek hij heelemaal krom en vergroeid te zijn,
het was een misvormde gestalte waar het hoofd met lang en onverzorgd
haar en baard omringd was. Er moest een buitenmodel kist gemaakt
worden om het lichaam van dezen ongelukkige te kunnen bergen.
Nu moet ik nog even iets aan halen over Betske, zij was in haar jonge jaren
met iemand verloofd, een zekere Klaas Appelman (ook wel Gabbe Klaas
genoemd) en stonden op ‘t punt om te trouwen. Haar aanstaande man
begaf zich op zekeren dag daar toe op weg naar Nes om bij den burgelijken
stand aangifte te doen van hun voorgenomen huwelijk.

6

Het was in den ochtend van den 19 october 1840 dat eenige personen op
reis zijnde naar Nes voor de slenk aan kwamen, waar toen het water zeer
hoog stond. Ze waren met een wagen en dachten er nog wel door te
kunnen, maar dit viel hun erg tegen. In plaats van er door te komen
geraakten ze als ‘t ware in een gat, het welk zoo diep scheen te zijn, dat de
paarden begonnen te zwemmen. Enkelen van hun op levensbehoud
bedacht, probeerden door aan der paarden te gaan hangen aan de overkant
te komen.

In 1809 nam de landmeter Cornelis Boling enkele dwarsprofielen op,
ter hoogte van de Slenk. Hij tekende deze op een kaart van P. van
Diggelen, dat weer een kopie was van de kaart van Pieter de la Rive
uit 1731. Bron: Rijks Archief te 's Gravenhage.

Juist op dat critieke oogenblik naderde er iemand uit het dorp Nes, het was
Johannes Lolkes Wagenaar die al ras bespeurde dat er iets bijzonders aan
de hand was, waarom hij zich haaste om bij hun te komen. Al spoedig zag
hij het gevaar waarin deze menschen verkeerden en trachte zonder beraad
al het mogelijke te doen wat gedaan konde worden om deze in nood
verkeerrenden te helpen.
Na veel moeite gelukte het hem met behulp van een paard twee hunner op
het drooge te brengen, een derde echter kon hij niet grijpen, zoo dat deze
met het water worstelende man ten slotte niet meer in staat was het hoofd
boven water te houden en begon te zinken. De pogingen welke nog tot
redding werden aangewend, bleven vruchteloos en moest men ‘t aanzien,
dat deze jonge man door verdrinking om het leven kwam.

7

Eenigen tijd later schonk Betske het leven aan een jonge dochter welke
Jantje genoemd werd. Dit meisje werd bij het opgroeien echter te veel in
huis gehouden, verder dan het erf bij huis mocht zij niet komen, zoo dat zij
in ‘t geheel geen omgang met anderen kinderen had en zij later toen ze
volwassen was menschen schuuw was geworden, en soms heel vreemd kon
doen. Met de jaren werd dat er niet beter op en in het laatste van hun leven
werd het zoo erg dat ze niet meer vertrouwd waren om hun huishouding op
te houden en er werk van gemaakt werd om ze in een gesticht te krijgen.
Den 27 juli 1887 was de dag dat ze zijn afgereisd. Met de visschers Snik
van Jitse de Jong werd de reis naar Harlingen ondernomen.

Afbeelding Snik

Mijn oom Douwe W. de Boer ging mee als geleiders. Toen ze in Harlingen
aan kwamen stond er een wagen gereed om ze in ontvangst te nemen. Mijn
oom en Jitse de Jong namen eveneens plaats in den wagen en ging de reis
verder naar Franeker, alwaar ze voor het krankzinnigen gesticht stil hielden.
Hier werden de zware deuren ontgrendeld en geopend en de wagen naar
binnen gereden, waarna de deuren direct weer gesloten werden. Ze zouden
voor hun niet meer geopend worden dan bij hun dood. Reeds de eerst
aankomende winter kwam Betske te overlijden, terwijl haar dochter Jantje
die nu alleen over bleef, in den zomer daarop stierf.


8

Het huis gezin van IJmme werd na haar mans dood financieel gesteund door

Krankzinnigengesticht Franeker

de Doopsgezinde gemeente te Amsterdam. Terwijl na den dood van moeder
IJmme, Betske en haar dochter even eens zoo lang zij leefden deze
ondersteuning hebben genoten, door dat in aanmerking werd genomen, dat
Douwe Claasen in zijn leven de Doopsgezinde gemeente als voorganger
gediend had.
Trientke was de eenigste die geheel normaal en tevens ook flink bij de hand
was. Af en toe was zij nog al eens bij haar Bep (grootmoeder) Trijntje Jans,
die toen alleen woonde, om wat boodschappen te doen, wat licht huiswerk
verrichten enz. Ook moet zijn nog al een haar Grootmoeder geleiden
wanneer deze ergens heen moest op visite. ‘s Middags precies 2 uur gingen
ze dan op stap en ‘s avonds haar weer terug halen. Wanneer ze thuis was
en haar Grootmoeder haar niet direct noodig had, dan moest zij daar in
allerlei arbeid mee helpen. Ook moest ze vaak met haar vader er op uit en
hem overal behulpzaam zijn. b.v. naar ‘t veld te aardappels zetten, in de
hooitijd ‘s morgens met Brood en koffie naar de maaiers die al vroeg naar ‘t
veld waren gegaan om te maaien, werd het hooi thuis gehaald dan moest ze
daar weer helpen in de schuur om het hooi te verstouwen. Paarden van de
grie halen enz. Werd het op gestapelde hooi op ‘t laatst zoo hoog, dat het
aan de z.g. balk toe kwam dan ging ‘t moeilijk om er boven op en er weer af

9

te komen. Dan moest haar vader haar op tillen en moest zij ondanks haar
tegenstribbelen zien er tegen op te klimmen.
Groote Klaas was niet in staat iets te doen aangezien hij zoo gebrekkig was,
ook de andere jongens waren tot den arbeid niet geschikt, dus was zij als
aangewezen in allerlei werkzaamheden te helpen. - Van schoolgaan is bij
haar dan ook niet veel gekomen waar van het gevolg was, dat zij later
helemaal niet kon schrijven. Wanneer het voorkwam dat ze haar
handtekening moest plaatsen op een of ander stuk of akte, dan kon ze dat
slechts heel gebrekkig doen. Met het lezen ging het echter beter ja zelfs
zeer goed maar hier over later meer.
Ja, het was bij Douwe Klaasen zoo als grootmoeder vaak zeide, “een
bezochte huishouding”. Allerlei wederwaardigheden hebben ze gehad voor al
met de kinderen hebben ze veel beleefd. En daar bij een schraal stuk brood
zoo als men wel eens zegt. In de drukste tijd in den zomer moest er wel
eens een knecht gehuurd worden voor eenige weken. Nu was het loon wat
ze zoo’n knecht hadden te geven, des tijds niet zoo groot, want het geld
had toen meer waarde dan in den tegenwoordigen tijd. Doch ze hadden
hem dan ook op den kost en zoo’n jonge knecht, die zoo’n heelen dag mee
op ‘t land werkte luste ook graag wat en IJmme Klaasen was niet karig, ze
had veel voor een ander over. Brood kon ze nog wel geven, want dat
haalden ze op den kerfstok 2.
Later in de den herfsttijd wanneer het dorschen van het graan was
afgeloopen en het gedorschte graan gezuiverd was werd het naar den
bakker gebracht dan werd er een zekere dag bepaald voor het z.g. “kerfstok
verrekenen”, een zeker bedrag werd dan als “bakloon” betaald, en men kon
weer een geheel jaar zijn brood halen op de kerfstok. Maar geld was er
gewoonlijk weinig in huis.
Het is wel voorgekomen dat er geen geld meer aanwezig was om de aller
noodzakelijkste dingen welke men in het dagelijks leven noodig heeft te
kunnen koopen, zoo dat wel eens bij een goede buur werd aangeklopt en
diens hulp werd ingeroepen, die dan een zeker bedrag ter leen gaf, waar
voor dan een paar voorwerpen van waarde als pand gegeven werd. Zoo dra
echter de omstandigheden het veroorloofden werden deze weer tegen
betaling van het geleende bedrag ingelost.

2

Van elke 30 broden á 5 pond, werd f 1,00 bakgeld betaald (= toelichting van C.J. Manje)


10

Afbeelding van een kerfstok

Het waren gewoonlijk een paar zilveren eetlepels die door de ouders waren
nagelaten en dus geërfd waren en waar aan men gehecht was.
Twee van zulke eetlepels zijn nog in mijn bezit. Deze lepels met in
gegraveerde letters in de steel. K. D. A. K. zijn afkomstig van Klaas Douwes
Hennes en Antke Klaases Das. Jaartallen komen op deze lepels niet voor. Ze
zijn echter van vóór 1779, want toen was Antke Klaases niet meer in leven.
In genoemd jaar is Klaas Douwes den 5 December voor de tweede keer in
het huwelijk getreden met Trijntje Jans. Deze lepels herinnerenden nog aan
een tijd van meerderen welvaart den vorige eigenaars waarvan Douwe
Klaasen ze geërfd had en deswege ze ook niet graag wilden missen.
Douwe Klaasen is wat het maatschappelijke betreft zijn vader niet op
gevolgd, daar hij een eenigste zoon was is het zeer wel mogelijk dat zijn
vader hem heeft afgeraden om naar zee te gaan en hem heeft laten
opleiden in het boere vak, althans zoo als uit het hier verzamelde blijkt had
hij een boerderij, en daar de boerderijen des tijds lang niet zoo groot waren
als tegenwoordig (gemiddeld 4 á 5 koeijen, 2 paarden en wat jong vee
navenant, zoo kan men wel eenigzins nagaan dat het veel al tobben was om
rond te komen.
Ja, Douwe Klaasen had geen gemakkelijk leven. Allerlei tegenslagen had hij
te verduren zoo wel in zijn bedrijf als in zijn huiselijk leven.
Het was als ‘t ware een gedurig worstelen en roeijen tegen den stroom. Hij
was iemand met een eerlijk karakter en wilde graag aan al zijn verpligtingen
voldoen, het welk hem soms veel hoofdbrekens koste. En bij al den
lichamelijken arbeid had hij ook nog geestelijk werk te verrichten. Het
geslacht dat de liefdepreekers gekend heeft is na genoeg uit gestorven,
slechts enkelen zijn er nog die het zich kunnen herinneren dat de
voorgangers der Doopsgezinden op Ameland in vroeger tijden z.g.

11

liefdepreekers waren. Deze werden bij stemming uit de broeder schap
gekozen en bij gebleken geschiktheid werd hun gevraagd of ze ”het aan
namen”
Wanneer dan het antwoord bevestigend luidde. Zoo werden ze verzocht of
ze zich wilden toe leggen om de hun opgelegden taak te kunnen volbrengen
en ter gelegener tijd eens een proeve van hun geschiktheid te willen leveren
in de vorm van een predicatie.
Cornelis P. Sorgdrager, die ten 10 februari 1782 als leeraar werd verkozen
zegt van zijn benoeming als zoo danig aldus “en hebbe op hoop en onder
inwachting van de Goddelijke ondersteuning dit mijn op gelegde ambt
aangenomen”.
Ook Douwe Klaasen is dit te beurt gevallen. In het jaar 1822 werd hij
tegelijk met Jan Douwes Dekker als leeraar verkozen en was hij hier door
genoodzaakt door eenige zelfstudie zich tot deze taak te bekommeren.
Overdag had hij daar toe geen tijd, dan nam zijn bedrijf al zijn tijd in beslag
en was al zoo genoodzaakt om ‘s avonds soms in den nacht studie te maken
voor een preek.
Voor het vervaardigen van preekboekjes werden losse vellen papier
aangeschaft, waar van de preekers zelf een preekboekje moesten zien te
maken. Die preek boekjes hebben allen een zelfder formaat 16x20 cm. en
varieeren van 32-52 bladzijden.
Al de schrijfbenoodigdheden daar toe noodig werden gehaald bij den
preeker C.P. Sorgdrager die er vermoedelijk een winkel op na hield.
Mijn Grootmoeder was toen een meisje van 8-10 jaren, die daar dan heen
moest om een en ander te halen, zoo als papier, inktpennen enz.
Sorgdrager richt zich dan tot haar met de vraag “is het voor je heit”? Ja”
zeide Gr. Moeder “nu meisje” zeide hij dan “dan mag ik geen geld nemen
want dat is liefde werk”.
En dat was ook zoo. Traktement kregen ze niet, ze deden hun werk n.l. hun
arbeid in den dienst des Heeren uit liefde om door hun benaming, liefde
dienaars.
Zoo als gezegd werden Douwe Klaasen en Jan Douwes in 1822 tot leraar
verkozen en werden in 1826 als zoo danig bevestigt. Dat zij in dien tuschen
tijd wel eens zoo nu en dan gepreekt zullen hebben, is aan geen twijfel
onder hevig. Het gebeurde wel meer dat er eenige jaren verliepen voor dat
de bevestiging plaats vond. Met Sorgdrager verliepen er bijna 6 jaren, en
met Jacob Heijs die tegelijk met Sorgdrager bevestigt werd zelfs 11 jaren

12

toen ze eindelijk vrijmoedigheid vonden om geregeld hun dienst waar te
nemen.

Hollum, Ameland in 1749 (Bron: www.amelandtekaart.webklik.nl)

Het was den 10 september 1826 dat Douwe Klaasen en Jan Douwes door
Hendrik IJnsen de Jong tot hun dienswerk werden ingeleid en bevestigd.
Hendrik IJnsen deed dit naar aan leiding van 1 Cor. 3:5. Des namiddags
verbond Douwe Klaasen zich aan de gemeente met een leerrede naar de
woorden van Herbreën 13 vers 17, welk vers aldus luidt:
“Zijt uwene voorgangeren gehoorzaam en zijt hun onderdanig, want zij
waken voor uwe zielen als die zekerschap geven zullen. Op dat zij dat doen
mogen met vreugde en niet al zuchtende want dat er is u niet nuttig”.
Een copie van deze preek is in mijn bezit.


13

Wanneer Douwe Klaasen zijn preeken schreef, dan deed hij dat meest al bij
zijn moeder Trijntje Jans, die één huis van hun af c.a. 35 Meter afstand,
woonde en die alleen woonde, hij had daar niet de minste afleiding en kon
al zoo rustig aan zijn preek voort werken. De voor kamer diende als studeer
vertrek. Een flinke ruime kamer van 4¾ breed en 5 meter diep, al waar in
de zuidoost hoek een lessenaar stond met een statenbijbel er op.
Ook gebeurde het wel eens dat hij, wanneer ‘t soms wat laat werd daar
bleef slapen, maar ook dan wanneer hij in bed lag kon hij nog lang met zijn
preek bezig zijn. Grootmoeder die veel bij haar Bep verkeerde en daar sliep
lag dan vaak er naar te luisteren tot dat eindelijk alles stil werd en zij met
hun drieën weldra in slaap vielen.
De preekers behoefden echter niet elken zondag op te treden, dat zouden
ze bezwaarlijk kunnen hebben volbrengen, aangezien zij althans de boeren,
dagelijks op den akker verkeerden en dan ‘s avonds wanneer het vee
verzorgd was en het gezin van koffie en brood verzadigd weinig lust zullen
gehad hebben om dan op nieuw te beginnen. Zij waren toch ook menschen
met hun natuurlijke behoeften, en zal het ook wel zijn voorgekomen, dat
onder het door bladeren den H. Schrift en ander studie materiaal, de slaap
hun te machtig is geworden.
Er waren gewoonlijk een zestal predikers, die om beurten deze dienst
waarnamen in de drie dorpen.
Omstreeks dien tijd waren er de volgende personen als voorgangers in de
gemeente werkzaam: Cornelis P. Sorgdrager, Hendrik IJnsen de Jong, Pieter
Jacobs Prater, Tjerk Pieters Akkerman, Sjoerd Barends de Boer, Douwe
Klaasen Hennes en Jan Douwes.
In 1826 overleed C.P. Sorgdrager en daar Hendrik IJnsen ook al op jaren
kwam, hij was toen 63 jaar, begon men in te zien dat het getal preekers
diende aangevuld te worden.
Doch daar toe kwam het direct niet men hield het nog zoo wat gaande, tot
dat in 1829 het getal preekers vermeerderd werd door het verkiezen van
twee leraars t.w. Pieter Jacobs Kat en Hans Jans Barends.
Zoo als ik reeds aanhaalde geschiedde het preeken om beurten en werd
door de preekers onderling besproken en vastgesteld. Het kwam ook wel
eens voor dat een der dienaars wegens ongesteldheid geen dienst konde
doen.


14

In zulk een geval moet dan een der andere leeraar zijn beurt waarnemen.
Wanneer al dus iemand aan de beurt kwam, had hij te zorgen op tijd zijn
preek klaar te hebben.
Grootmoeder kon er zoo van vertellen hoe zij, nog zeer jong zijnde, vaak
aan de hand van haar vader de reis naar Nes meegemaakt had, wanneer hij
daar een preekbeurt had te vervullen. Ze namen dan ieder voor zich een
paar kousen extra mee om reden ze op de slenk bij Nes bijna altijd natte
voeten kregen, zoo dat ze dan bij aankomst te Nes dadelijk de natte kousen
uit en de drooge weer aan trokken.
Ja, het waren geen gemakkelijke en altijd even aangename tochten die ze
hadden te volbrengen, vooral in den winter bij onstuimig weer, bij regen of
sneeuw jacht, bij duisternis ‘s avonds, langs oneffene mulle zandwegen en
het loopen vaak heel wat inspanning koste, dan hadden de broeders
dienaars het niet gemakkelijk.
Doch ze beschouwden het als een taak van Gods wege hun op gelegd en zij
deswege gewillig en blijmoedig zich daar toe hadden te geven. Zij trokken
er op uit in ‘t besef hunnes roeping, als voorgangers der gemeente, als
wachters over het huis Gods.
Dat zoo’n tocht naar Nes ook niet geheel buiten gevaar was bleek voor al uit
het droevig ongeval dat de Nessen diaken Sipke Jurjens op zondag de 29
november 1795 overkwam. Deze was naar de godsdienst oefening te
Ballum geweest onder het gehoor van C.P. Sorgdrager, die zijn hoorders
bepaald had bij hetgeen geschreven staat in Romeinen 6:23.
Naar Nes terug keerende is hij daar evenwel niet aangekomen. Toen men
over zijn lang uit blijven ongerust begon te worden en erop uit toog om
naar hem te zoeken vond men slechts zijn lijk in de slenk al waar hij van
wege het hooge water verdronken was.
Wanneer de leeraars een ochtend dienst te vervullen hadden te Nes,
werden ze veel al bij dezen of genen verzocht het middagmaal mee te
nuttigen, voor dat ze weer naar Hollum terug keerden. Meestal werd dan
ook van het vriendelijk aanbod een dankbaar gebruik gemaakt. Later
evenwel schijnt hier in eenige verflauwing te zijn gekomen, ofwel men werd
onverschilliger omtrent godsdienstige zaken. Hoe het zij, door de leeraars
werd er over geklaagd, dat de menschen zoo weinig genegen meer waren
om hun gastvrijheid aan de voorgangers te betoonen. Het werd gaan de


15

weg minder. Dat een en ander weinig aanmoedigend voor de preekers zal
geweest zijn, laat zich wel verstaan.
Evenwel zij bleven hun roeping getrouw ziende en vertrouwende alleen op
hun Heer en helper van wien alleen zij zich afhankelijk wisten.
Zoo als ik eerder reeds aan haalde, hadden de preekers overdag hun arbeid
te verrichten op den akker of in de werkplaats en hadden derhalve weinig
gelegenheid om zich te oefenen voor een predikdienst. Toch waren ze daar
om trent ook overdag in den geest hier mede bezig. Tijdens den arbeid op
het veld of onder het melken der koeien, of het voederen der beesten, was
Douwe Klaasen steeds bezig zijn preek te repeteeren. Men moet toch zulke
mannen respecteren, dat zij bij al den arbeid betreffende hun bedrijf, nog
tijd konden uitwinnen en lust hadden tot het over denken en op schrift
stellen van een preek. God gaf hun de gaven en de kracht tot het volvoeren
van hun vaak moeilijke, maar tegelijk ook zoo heerlijke taak.
Sjoerd Barends de Boer van beroep timmerman, welke in 1814 uit en door
het broederschap tot leeraar gekozen was, was ook nog iemand van den
ouden stempel, een man met een innig vroom gemoed en die in zijn leven
blijk gaf van een godvruchtigen levenswandel en gemeenzamen omgang
met God.
Op zekeren dag was hij bij Douwe Claasen aan huis tot het verrichten van
eenig timmerwerk. Des middags noodigde de vrouw des huises IJmme
Claasen, de beide mannen om in de kamer te komen en thee te drinken aan
welken uitnoodiging aanstonds gevolg werd gegeven. Na dat ze aan tafel
plaats hadden genomen en hun pijpen hadden aangestoken en de
gepresenteerde thee gebruikten waren ze weldra in een levendig gesprek
gewikkeld. Het ging over zaken die hun het meest ten harte gingen n.l. het
heil hunner en de aan hun zorg toe vertrouwde zielen. Ja, nu het
gereedschap eenige oogenblikken ter zijde was gelegd en zij daar zoo
gezellig en in eensgezindheid des harten mochten getuigen van wat er in
hun binnenste leefde, toen waren ze echt op dreef.
“Vanochtend om 4 uur, zoo zeide Sjoerd Barends, was ik al bij de “Leene
wiel” en loofde ik daar den Heer”. Ze waren als ‘t ware vol vuur in ‘t diepst
van hun gesprek, tot op eens Sjoerd Barends naar de klok keek en met
schrik ontwaarde, dat het onder de hand al zoo laat was geworden en op


16

stond, zeggende “Douwe Klaasen het is al zoo laat ik kan zoo geen dag huur
houden, we moeten dat maar niet rekenen”.

3

“Ja, zeide Douwe Klaasen, dat is goed”. Grootmoeder had al dien tijd achter
haar vaders stoel staan luisteren en ging er geheel in op zij mocht altijd zoo
graag hooren zoo als ze later mij vertelde. Wat is het toch een voorrecht, ja
een zegen van God, in zulk een gezin opgevoed te mogen worden wij
kunnen dat nooit genoeg waardeeren en hebben God daar voor ootmoedig
te danken die ons in zulk een omgeving deed geboren worden en die ons
zulke ouders gaf. Spr. 22:6.
Douwe Klaasen was de laatste tijd zijne levens niet zoo helder meer bij ‘t
verstand. De huiselijke omstandigheden, de zorgen des levens en daar bij
de zorg voor de gemeente in de vervulling van zijn taak als voorganger, dit
alles heeft waarschijnlijk te veel gevergd van zijn uithoudingsvermogen.
Over dag handen arbeid en ‘s nachts geesteswerk verrichten, daar voor was
hij blijkbaar op den duur niet bestand.
Zoo was dan in ‘t laatst zijn verstand ietwat beneveld. Te midden van den
arbeid kon hij op eens stil blijven staan en in de verte staren, alsof iemand
hem riep, waar op hij dan antwoord gaf. Somtijds kon hij geheel
onverwacht van zijn stoel opstaan, liep de kamer uit en opende de buiten
deur, naar links en rechts uit ziende wie daar toch geroepen had. Natuurlijk
was er niemand te zien en bestond zulks alleen maar in zijne verbeelding.
Ook is het eens gebeurd dat hij op het veld zijnde voor een roggestuuk
stond te preeken.

Roggeschoven

3

er wat rekening mede houden (= toelichting van C.J. Manje)


17

Ja, het was wel droevig, den eens zoo arbeidzamen man en ijverig prediker
in zoo’n toestand te zien verkeeren. Bij het klimmen der jaren schenen zijn
lichamelijke krachten hoe lang zoo meer uitgeput te geraken, waarmede
tegelijk zijn geestelijke vermogens werden aangetast, van daar die
abnormale verschijnselen. Maar toch bleef zijn geest werkzaam met de
dingen van het Koninkrijk Gods, waar naar zijn hart steeds was uitgegaan
en waar in hij zich nog altijd kon verlustigen. Het was als leefde hij nu enkel
nog in het bewust zijn van zijn roeping als herder en leeraar in de zorg over
de kudde, hem toebetrouwd door zijn zender.
Dit verantwoordelijkheids besef scheen hem tot het laatst te zijn bij
gebleven. In zijn leven heeft hij in ware vroomheid, eerlijk en dienstvaardig
jegens de menschen, deze strijd gestreden in de kracht Gods tot het
behalen van den kroon der overwinning, ziende op den oversten leidsman
en vol einder des geloofs Jezus Christus.
In het jaar 1853 den 18 den october werd zijn aardschen tabernakel
gebroken na dat deze hem 69 jaren gediend had op zijn tocht door de
woestijn van dit leven naar het hemels Kanaän.
Na een zorg vol leven vol van moeilijk heden en tegenslagen heeft God
dezen dienaar van zijn aardschen post ontheven en tot het stof zijnen
vaderen doen terug keeren. Moge zijn ziel juichen voor Gods troon en zich
verlustigen in Hem wien hij op aarde zij het met veel gebrek en te
kortkoming wenschte te dienen in leer en leven om daar eeuwig de genade
des Heeren te prijzen.


18

Eenige bijzonderheden aangaande Willem Hendruiks de
Boer en Jetske Tjeerd Visser een vervolgens

Daar mijn Grootmoeder Trienke Douwes Hennes, gehuwd is geweest met
Willem Willems de Boer, komen we als vanzelf in aanraking met deze
familie.
De ouders van Grootvader Willems waren: Willem Hendriks de Boer en
Jetske Tjeerds Visser.
De ouders van Willem Hendriks waren: Hendrik Claases de Boer en Antke
Willems.
De kinderen van dezen waren als volgt:
Antke, gedoopt 1 november 1771
Willempje, geboren 9 mei 1779
Willem, geboren 29 sept. 1783
Jan,

,,

4 maart 1787

Klaas,

,,

19 sept. 1791

Toen Hendrik Claases stierf bleef zijn vrouw, Antke Willems met de kinderen
in zorgvolle omstandigheden achter. De jongens moesten deswege zoo
spoedig mogelijk zien iets te verdienen, en zijn waarschijnlijk na het
eindigen der schooljaren al gauw naar zee gegaan.
Willems was zoo gelukkig al spoedig op te klimmen tot de rang van
opperstuurman en was hier door in staat, om de zorgen voor het huisgezin
eenigzins te verlichten. Eenigen tijd later werd er op een werf te Hoogezand
een schip gebouwd waarop hij toen als Gezagvoerder werd aangesteld.
Ter zelfder tijd is hij toen op 26 jarigen leeftijd getrouwd met Jetske Tjeerds
Visser, den 22 April 1810. In de portefeuille welke in mijn bezit is staat met
gouden schrift: Willem H. De Boer 1810.
Een niet onaardige herinnering aan twee niet onbelangrijke gebeurtenissen
uit het leven van Willem H. de Boer. In een kleine opening tusschen den
omslag dezer portefeuille bevond zich een eenvoudig zilveren
potloodhouder, welke tot op heden altijd door mij wordt gebruikt.
Zes kinderen, 5 zoons en een dochter hebben ze groot gebracht.
1 t.n.v. Hendrik geboren 20 juni 1811
2

Willem

,,

6 jan.


1814

19

3

Gelske

,,

19 dec. 1817

4

Klaas

,,

29 juli 1820

5

Jan

,,

3 april 1826

6

Dirk

,,

5 maart 1823

Het eerste schip waar over Willem Hendriks de Boer het bevel voerde zal
zeer waarschijnlijk de “vereeniging”geweest zijn. Er bestaat althans een
schilderij voor stellend een Barkschip genaamd “vereeniging” Kaptein W.H.
de Boer, 1825. Dit schilderij is thans in ‘t bezit van Laurens Jans de Boer.
Een tweede schilderij waar van Klaas H. Nobel de eigenaar is, stelt voor een
barkschip genaamd “De vriendschap” van Amsterdam. Kaptein W. H. De
Boer 1839.
De vlag in den top der mast bevat de letters W.d.B.

Voorbeeld van een Barkschip

Terwijl alzoo de man met zijn schip de baren des Oceaan door kliefde tot
naar de verre Indische kusten en bij droeg tot de welvaart en bloei der
Hollandsche scheepvaart was de vrouw de taak op gelegd, haar huisgezin
alleen te besturen en ruste op haar de verantwoordelijke pligt, betreffende
de opvoeding der kinderen, welke God haar geschonken had.
Ja, vooral de opvoeding der kinderen eischte veel zorg en toewijding. Was
haar man soms wel eens wat al te streng in zijn vaderlijke pligten jegens de
kinderen, dan wist zij altijd zonder evenwel al te toegevend tegenover haar
kinderen te zijn, met overleg haar bemiddeling aan te wenden op een wijze,
die haar positie als Echtgenoote en Moeder tot eer verstrekte en waar door


20

haar Man tot het besef kwam, dat haar het op voedingswerk zeer wel was
toe vertrouwd en er ten slotte mee in stemde.
In dit op zicht moest haar man haar steeds bewonderen en toegeven dat zij
in dezen zijn meerdere was. Spr. 31:10.
Ja, Grootmoeder Jetske Tjeerds Visser was een flinke vrouw, waren er
menschen die in moeilijkheden zaten, dan werd bij haar aangeklopt en werd
haar de zaak voorgesteld, waarop zij dan advies gaf en zelf vaak handelend
optrad. In vele gevallen werden dan die zaken op bevredigende wijze op
gelost.
Menig leed is door haar verzacht, de vele behoeftigen die hier destijds
waren, werden zoo veel zulks mogelijk was door haar persoonlijk bezocht.
Menigeen heeft zij dan ook met raad en daad bij gestaan en geholpen.
Wanneer haar man W.H. de Boer zijn reis volbragt had en in Nieuwediep
was binnen gekomen dan werd door hem een scheepje naar Ameland
gezonden met een brief voor zijn vrouw. Zoo’n scheepje noemde men
destijds “Miedschip” d.w.z. een schip met een bijzondere opdracht, bericht
over brengen.
Reeds weken van te voren werd er al door de boeren-voer-lui naar zoo’n
Miedschip uitgezien. Kwam er dan eindelijk een in ‘t zicht, dan er al spoedig
enkele jonge boeren het zij per wagen of te paard het dorp uit en begaven
zich op weg naar de waterkant, de Hollummer Ree”. Wie dan het eerst bij
het schip was, kreeg dan de brief mede om die bij de Kapiteins vrouw te
bezorgen. De brenger van zoo’n brief had dan een goede dag, want behalve
dat hij dan eens extra getracteerd werd kreeg hij bovendien een flinke fooi.
Nu maakte het nog al eens verschil en was zoo’n fooi niet altijd even gelijk
groot. Dit hing meestal af van de mate der mildheid van de betrokken
Kapiteins vrouw. De een was karig, ja vaak gierig en de ander goedgeefs.
Een en ander was dan ook genoegzaam bekend en vooral onder de voerlui
was men hier van voldoende op de hoogte.
Volgens een oude boer mij eens verteld, stond Grootmoeder in dit opzicht
goed aangeschreven. Nu, hier aan twijfelde ik dan ook geen oogenblik. Als
kapiteinsvrouw, behoorde ze dus tot de gegoede stand in het dorp, en
ontbrak het haar niet aan middelen om haar behoeftige mede dorpsgenoten
wel te doen.
Doch hoe velen zijn er vaak die in gelijke omstandigheden verkeeren als zij,
doch die zich om hun naasten niet bekommeren wier toeleg alleen maar is


21

om voor zich zelf zoo veel mogelijk schatten ter vergaderen, maar de armen
en hulpbehoevende mede mensch in wiens onmiddelijke nabijheid God hun
plaatste, hulp te bieden daarvoor zijn ze even koud en gevoelloos als een
steen. Ach, de zulken verstaan het niet, dat het zaliger is te geven dan te
ontvangen. Het rechte genot van de hun geschonken aardsche goederen
wordt door hun niet gesmaakt. Niet te ontvangen maar te geven, is de
zaligheid van ‘t leven.
Het was dan ook algemeen bekend dat Jetske de Boer zoo als zij meestal
genoemd werd, veel voor de armen en behoeftigen deed en vaak met milde
hand hulp bood.
Vooral bij het naderen van den winter ging zij zoo nu en dan er op uit en
bezocht die genen die zij dacht het niet ruim te zullen hebben, en vroeg hun
dan hoe ze het hadden of ze wel behoorlijk beddegoed hadden, of ook
gebrek aan warme kleeding, aardappelen, brandstof enz. Werd het haar dan
duidelijk dat ze aan ‘t een of ander gebrek hadden, dan zorgde zij er voor
dat het noodige er kwam. Het gebeurde wel eens dat bij een zeer armoedig
gezin een wagen turf werd bezorgd zonder dat de menschen wisten aan
wien ze zulks hadden te danken, maar zullen het later allicht wel hebben
begrepen.
Wanneer Gr. moeder Jetske den brief, welke de behouden aankomst van
haar man vermelde, ontvangen had, moest zij zoo vlug mogelijk zich gereed
maken voor de reis, want zij moest met het zelfde Miedschip dat op haar
bleef wachten, de reis naar N. Diep of Amsterdam ondernemen.
Het spreekt van zelf dat zij al weken van te voren hier op had gerekend,
doch wanneer het dan eindelijk zoo ver is, dan valt er in een huishouding
toch nog zoo veel te regelen en te bedisselen, want de kinderen blijven
achter en daar moet ook voor gezorgd worden, het zij dat ze bij familie
worden op genomen of er wordt iemand in huis genomen die de
huishouding kan waarnemen.
Op deze dag dat de bewuste brief is aangekomen is het een en al drukte en
beweging, het is een geloop en gedraaf den ganschen dag tot soms laat in
den nacht. Familie, goede kennissen en buren kwamen om haar met het
goede bericht geluk te wenschen en booden vaak hun diensten aan om in ‘t
een of ander behulpzaam te zijn. Het liep af en aan, zoo dat Gr.moeder
Jetske blij was wanneer ze goed en wel op het schip en daar kooigoed kon
uit leggen waar op zij haar ledematen kon uitstrekken. Zoodra het schip vlot
begon te worden, werd het anker gelicht, het zeil geheschen, en de reis
werd aanvaard.


22

Het was in den winter van 1813-14 dat twee oost Indie vaarders van hun
reis behouden waren aangekomen. Beiden stonden onder bevel van een
Amelander Kapitein. De een was Willem H. De Boer, de andere Dirk Tjeerds
Visser, een broeder van Jetske Tjeerds. Beiden hadden hun vrouwen bij zich
aan boord.
Den 6 den januari werden Kapt. W. De Boer en zijne vrouw verblijd met de
geboorte van een zoon. Bij de aangifte van deze gebeurtenis bij den
Burgerlijkenstand te Amsterdam werd hun gevraagd hoe ze de den jongen
wereldburger wenschten te noemen, ze zeiden: Tjeerd want hun oudste
zoon was naar de mans vader genoemd en heete “Hendrik”, en deze moest
nu den naam dragen van de vrouws vader. Maar hier van wilden de
Ambtenaren van den Burgerlijkenstand niets weten, ze zeiden, Tjeerd, dat
is geen naam, dat lijkt nergens op die naam nemen wij niet aan, je moet
hem naar je man noemen, “Willem”, dat is een heele goede en bekende
naam.
Natuurlijk gingen ze hier op niet direct in. Reeds lang van te voren was dit
besproken en vast gesteld, dat wanneer het een jongen werd, dan moest
dat een Tjeerd wezen. En nu werden ze in dit hun voornemen door de
plaatselijke overheid bemoeilijkt.
Dit kwam hun wel wat onverwacht over, doch na eenig delibereeren werd
hierin toegestemd en besloten hem “Willem” te noemen.
De schepen van W.H de Boer en Dirk Tjeerds Visser lagen naast elkaar. Dirk
Visser was gehuwd met Fanneke van der Gouwe te Nieuwendam den 8
januari 1805, te zelfder tijd werd ook daar een zoon geboren, ook zij wilden
hem den naam Tjeerd geven doch bij de aangifte werd hun hetzelfde
antwoord gegeven als aan W.H. de Boer en zijn vrouw ze zeiden, “noem
hem naar je man”, en al zoo is geschied, het werd een Dirk.
Daar Grootvader Willem Hendriks de Boer kerkelijk bij de Hervormde
gemeente behoorde, zoo werden de kinderen, welke naar zijn familie
genoemd waren klein gedoopt in de grote of Hervormde kerk.
Wanneer er een kind gedoopt zou worden ging moeder Jetske zelf met het
kind in de armen voor de preekstoel staan en hield het ter doop, want zeide
zij: “ik ben de moeder en moet het kind voeden en opvoeden”. Zij
aanvaarde het als een taak van God haar op gelegd en toe vertrouwd.
De kinderen naar haar familie genoemd behoorden bij de Doopsgezinde
gemeente, welke waren: Willem, Gelske en Dirk.


23

Nu moet ik nog een andere zijde van deze merkwaardige vrouw belichten.
Zoo als ik reeds zeide, was zij iemand die met de pen wist om te gaan. Niet
alleen dat zij vaak voor anderen de pen hanteerde om zaakjes in orde te
brengen, ook op ander terrein heeft zij haar schrijftalent aangewend.
In het jaar 1862 is zij begonnen met het schrijven van een dagboek, zij was
toen juist 73 jaar geworden. Iederen dag schreef zij een paar bladzijden
naar aanleiding van een tekst uit de H. Schrift, afwisselend uit het oude en
nieuwe Testament. Hier voor maakte zij boekjes van c.a. een paar honderd
bladzijden dik voor 3 maanden dus, formaat 21x13 cm. Het papier van deze
boekjes was nu eens wit en dan weer van een licht blauwe kleur.
Elk boekje werd op den omslag genummerd van 1 af. Hiermede is zij
voortgegaan tot eind 1869.
Het laatste boekje, beginnend 1 october van genoemd jaar, begint naar
aanleiding van openbaring 1 vers 4, midden gedeelte en vers 5 a voor aan
op den omslag (binnenzijde) staat als volgt: “No 32. Dagboekje van Jetske
TJ Visser voor ¼e jaar. 1869".
Op het achterste deel van den omslag (binnen zijde) schrijft zij als volgt:
“en hier mede besluit ik verder met mijn schrijverij, want veel boeken te
maken is geen end. Dog ik hoop dat het, (al is het gering en eenvoudig)
toch niet geheel verwerpelijk mag zijn. Voor geleerden is het zeker niets
waard, als mocht het voor eenvoudigen of kinderen tot van eenig nut zijn,
dan zal het mij welzijn, doch het meest was mij te doen om mijn eigen
geest op te scherpen en te oefenen. De Heer zegene het waar het te pas
komt. Het zij zoo”.
Acht jaar lang heeft zij al zoo dit werk voortgezet, waar voor zij iederen dag
zich eenigen tijd afzonderde in stille overdenking en bepeinzing van Gods
woord.
Grootmoeder Jetske begon op ‘t laatst op een leeftijd te komen, dat zij zich
niet meer zoo goed kon redden en den druk der jaren begon te gevoelen
zoo dat het haar bezwaarlijk ging worden om de huishouding langer op te
houden, zoo dat zij er over dacht, om de huishouding maar op te breken.
Na eenig overleg met haar kinderen dien aangaande, werd toen besloten
om hieraan gevolg te geven en dan bij haar eenige dochter Gelske, die
gehuwd was met Cornelis Dirks de Groot, te gaan inwonen.
Alzoo is geschied en heeft toen nog eenige jaren in een tamelijk goede
gezondheid door mogen door brengen tot dat het God behaagde haar op 96
jarigen leeftijd van haren aardschen taak te verlossen, en naar we mogen
gelooven haar heeft doen in gaan de vreugde haar’s Heeren.


24

Een ziekbed heeft zij niet gehad. Het was in den avond van 2 maart 1885.
Twee haren zonen waren er dien avond op bezoek en zaten er gezellig in
gesprek met hun zwager de Groot, terwijl de overig familie leden van het
gezin rond de tafel zaten. Tot opeens een uit het gezelschap zeide: ”wat
doet Grootmoeder vreemd” en toen men naar haar toe ging, (zij zat in haar
leuning stoel) zag men nog even haar mond bewegen en de levensgeesten
waren geweken. Zacht en bijna onmerkbaar, gelijk een kaarsje die uitdooft,
dewijl haar sappen verteerd zijn, is haar ziel het lichaam ontvloden naar
hemelsche gewesten, terug gekeerd tot Hem, die haar geformeerd had tot
een levende ziel.

Onder de tekst stond deze tekening. Tevens de
enige illustratie in beide boekjes (R.S)

Met het afsterven van Gr. moeder Jeske Tj. Visser is er als ‘t ware een
tijdvak afgesloten en komen we nu in aanraking met een volgend geslacht.
Mijn Grootvader Willem N. de Boer en Grootmoeder Trientke Douwes
Hennes zijn gehuwd den 12 December 1834. Grootvader de Boer had in zijn
jeugd het timmervak geleerd en was daarvoor in Amsterdam bij een baas in
de leer geweest. In het begin hunner huwelijks jaren was hij dan ook op het
dorp Hollum in dit vak werkzaam, doch hij had geen sterk gestel en was
zenuwachtig van aard. Bij het zitten op de huizen en schuuren tijdens de
werkzaamheden werd hij op ‘t laatst zoo doof, dat zijn ouders hem
aanraden om het timmerwerk maar op te geven en dan maar een bakkerij
op te zetten.
En alzoo is geschied, er werd een kamer in het huis in de Westerlaan daar
voor ingericht en een knecht gehuurd, die toen mijn Grootvader op de
hoogte van het vak gebracht heeft.
Grootmoeder hielp van begin af aan flink mee in de bakkerij en daar zij nog
een helder verstand had en van aanpakken wist, kwam het al zoo ver, dat
Grootmoeder zeide ”de knecht moet de deur uit, we kunnen het nu zelf wel
redden”, want zeide zij, de knecht maakte het goed zoo zwaar dat er niets
aan verdiend kon worden.


25

Reeds eerder had Grootvader Willem Hendriks een schuur laten bouwen
aansluitend aan de Noordwesthoek van het huis.
De achterste helft van de oven bevond zich in het z.g. achterhuis. In dit
achterhuis was tevens de regenbak, de gootsteen, de aanrechtbank, een
vlakke kleerkast en een builkist waar naast een deur welke toegang gaf tot
het z.g. “melkhoekje.
Hier bevond zich een gemetselde bak, waarin de eendeieren werden
bewaard. Achter de trap was een ruimte waar het koek en taai deeg werd
neergelegd om te overnachten. ‘t Achterhuis zoo wel als het melkhoekje
waren beide bevloerd met tegels z.g. “estrikken”.
Achter de oven langs kwam men voor een deur, welke toegang gaf tot de
schuur, waardoor men via een halve stal in het koe huis kwam. Deze schuur
is gebouwd in ‘t jaar 1830.
Alzoo hadden Gr. Vader en Gr. Moeder een drukke werkkring, en daar het
huisgezin gaande weg grooter werd, moest er ook een meid en een knecht
gehuurd worden want Grootmoeder was daags meestal grootvader
behulpzaam in de Bakkerij, zoo als afwegen, brood en kleingoed op maken,
deeg bereiden en al wat er verder in een bakkerij voorkomt. Zij heeft later
vaak gezegd: ”als ik vroeger niet bij de hand geweest was en mee aan
gepakt had, waar zouden we teregt zijn gekomen met zoo’n groote huis
houding?”
Twaalf kinderen werden hun geschonken, waarvan 4 op jeugdigen leeftijd
zijn gestorven. Tweemaal hebben ze tweelingen gehad.
De acht overigen waren als volgt.
Jetske, geboren 1 maart 1835
Douwe

,,

24 augustus 1836

Antke

,,

13 maart 1839

Willem

,,

13 juni 1842

Ijmme

,,

20 mei 1845

Trijntje

,,

15 mei 1850

Gelske

,,

11 september 1852

Tjeerd

,,

12 augustus 1855

Grootvader en Grootmoeder hadden een zeer gelukkig huwelijks leven, en
de beste en aangenaamste tijd was geweest (zoo als Gr.moeder menigmaal
zeide) toen de kinderen nog klein waren, toen hadden ze nog niet die
zorgen zoo als later. Kleine kinderen kleine zorgen, groote kinderen groote
zorgen. 40 jaren lang hebben ze de zaak op gehouden.


26

Toen op eens een droevige gebeurtenis plaats vond, het welk een groote
verandering in de familie omstandig heden te weeg bracht. Maar nu moeten
we hier even terug gaan.
In het jaar 1872 den 20 maart huwde mijn moeder Trijntje W de Boer met
Jan Cornelis Manje van Ballum, een kleinzoon van Jan Ones de Boer en
Grietje Clases Hennes. Mijn vaders moeder was een nicht van mijn moeders
moeder. Ze waren alle beide naar één genoemd n.l. naar Trientke Jans.
In het begin kwamen mijn vader en moeder wonen in het huis in de
Westerlaan, waan van de cijfer ankers in den gevel het stichting jaar 1619
aangeven.

Hollum, Westerlaan met in de voorgevel het jaartal 1619

In dit huis werd ik geboren. Het staat schuin tegenover dat, waar in
Grootvader en Grootmoeder de Bakkerij hadden.
Barend Manje en IJmme de Boer woonden in het huis dat dwars staat vlak
tegen over de bakkerij waarin Grootmoeder Jetske Tj Visser vroeger had
gewoond. De familie was hier al zoo dicht bij elkaar.
In het jaar 1876 in de maand Juni is mijn moeder gaan verhuizen naar de
Oosterlaan, het huis waar eerst Klaas D. Hennes en Trientke Jans hebben


27

gewoond en later de weduwe van Douwe Clasen. De cijfer ankers geven als
stichtingsjaar aan 1728.
Na den dood van IJmme Clasen is het voorgedeelte van dat huis wat
vertimmerd, de kamers wat kleiner gemaakt doordat in de plaats waar eerst
de bedsteden waren met de kelder er onderlangs, een dwarsgang gemaakt
werd.
De poort aan het einde der voorgang, welke toegang gaf naar de achter
kamer, werd dichtgemetseld en aldaar een regenwaterbak gemaakt terwijl
er een endje z.g. leegervan aan de zuidkant tegen het huis werd
aangebouwd, waar in een gootsteen kwam te staan zoo dat daar het grove
werk, de wasch enz. gedaan kon worden.
Na dat alles wat geverfd was, is toen mijn moeder met mij daar heen
getrokken. Betske en haar dochter Jantje woonden toen in de achterkamer.
In datzelfde jaar kocht mijn vader een schip, een z.g. hek Tjalk, welke hij
den naam gaf: “de jonge Cornelis”.

Afbeelding van een hektjalk

Nauwelijks een paar reizen hier mede gedaan hebbende kwam mijn moeder
die den 9 augustus het leven had geschonken aan een jonge dochter,
plotseling op het kraambed te liggen, waar op zij toen den 25 september is
overleden.


28

Ik was toen nog maar 3 jaar, 8 maanden en 19 dagen oud. Toch heb ik nog
enkele bijzonderheden betreffende mijn moeder in mijn geheugen. Het
spreekt van zelf dat ik het groote verlies dat mij getroffen had toen
onmogelijk kon beseffen.
Het eerste jaar ben ik toen bij tante Jetske in huis op genomen en mijn
zuster kwam bij C. de Groot en Gelske.
Wat is het toch een groot voorrecht wanneer men zijn moeder mag bezitten
tot in lengte van jaren. Moeder had nu nog wel kunnen leven, terwijl ze al
57 jaar weg is. Zij was toen ze stierf, 26 jaar, 4 maanden en 11 dagen oud.
Mijn vader had door dit verlies zoo veel verdriet, dat hij zich van het schip
wilde ontdoen, om dat hij er nu geen lust meer toe had. Hij had het schip
aan geschaft, omdat hij dan wat meer thuis zou kunnen wezen in het gezin.
Ze hadden vroeger hun eigen tehuis al spoedig verloren en de jongens
waren met c.a. 13 jaar al naar zee gegaan.
Kwamen ze eens een poosje op het eiland door brengen, dan moesten ze bij
vreemden in den kost, daar hun ouders er niet meer waren.
En nu stonden de zaken zoo, vader wilde nu van het schip af, maar om daar
nu goedschiks af te komen zonder al te veel schade te lijden dat ging
misschien nog niet zoo gemakkelijk.
Nu scheen mijn oom Willem de Boer wel genegen te zijn om het schip over
te nemen, geld had hij er niet voor, doch dat zou geen bezwaar zijn, vader
wilde het geld er onderhouden maar daar moest dan natuurlijk Interest voor
betaald worden.
En alzoo is geschied. Oom Willem die in de Bakkerij was opgeleid en die
later de zaak van Grootvader zou over nemen, werd nu schipper en ging
varen op Harlingen en Amsterdam.
Doch de zaken gingen niet al te best. Na eenigen tijd verloor hij het schip en
werd er een ander gekocht, waar ook weer geld bij gepast moest worden.
Eindelijk kwam het zoo ver, dat het heelemaal niet meer ging, er werd niet
genoeg verdiend om er van te kunnen bestaan en is zoo geloopen dat het
schip voor een klein prijsje van de hand gedaan werd en oom Willem toch
nog in de bakkerij is gekomen.
Na dat vader zich van het schip ontdaan had is hij weer in de groote vaart
gegaan. Hij is toen, na dat de zaken zoo geregeld waren dat Gr.vader en
Gr.moeder de bakkerij zouden overdragen aan mijn oom Barend C. Manje,


29

welke ook als stuurman voer, naar Oost-Indië gegaan en is daar toen als 2e
stuurman bij de Pakket vaart in dienst gekomen.
Later heeft hij als 1e stuurman aldaar dienst gedaan op de “Prins Hendrik
den Nederlanden”.

Afbeelding van het pantserschip “Prins Hendrik der Nederlanden”

Onderwijl leefden wij als kinderen bij Grootvader en Gr.moeder in het huis
inde Oosterlaan een vredig genoegelijk leven, doch zoo als overal en altijd
het geval is in dit tijdelijk leven. Zoo was ook hier weer iets, wat aan de
Grootouders veel zorg baarde.
Wat was het geval? Bij het opgroeien openbaarden zich bij mij
verschijnselen van zenuwachtigheid en wel in die mate, dat noodig
geoordeeld werd om een Dokter te raadplegen. Het werd op ‘t laatst zoo
erg, dat Gr.moeder met mij naar Amsterdam toog om aldaar een zenuwarts
te bezoeken.
Vader schreef uit Indië, er moesten in dit geval geen kosten ontzien
worden. Verschillende Dokters en zelfs een Professor werden zoo voor en na
bezocht, medicijnen werden gegeven voor eenige weken en dan moesten
wij maar eens weer terug komen.
Dat ging zoo voort, misschien een paar jaar lang. Overigens was ik gezond
en levenslustig, kon best eten, het welk voor mij een geluk was, de dokters
zeiden allemaal: laat hem maar eten zoo veel als hij lust, veel in de buiten
lucht, zoo nu en dan rusten, zoo maar op den grond en overigens kalm
leven.
Want vanwege deze aandoening was ik zeer verzwakt en altijd moede.


30

Eindelijk werd er van Dokters zijde op aangedrongen dat ik van school af
moest, niet leeren werd er gezegd en heelemaal niet rekenen, en zoo kwam
het dat ik op ongeveer 9 jarigen leeftijd van school afgenomen werd.
Toen, het was in het voorjaar van 1883, kwam er van vader uit Indië een
brief dat hij verlof had aangevraagd om naar Europa te gaan voor een half
jaar.
In juni van genoemd jaar is hij toen alhier aangekomen en is eenige dagen
later met mij naar Amsterdam gegaan om te zien of hij mij in een
ziekenhuis geplaatst kon krijgen en is toen met mij naar het
Kinderziekenhuis in de Sarphatistraat gegaan, waarvan Dokter De Ranitz
Geneesheer directeur was.
Zoo dra er plaats was zoude ik al daar kunnen worden opgenomen, en
moesten we voorloopig maar weer naar huis terug keeren.
Lang heeft het niet geduurd, al spoedig kwam er bericht dat er plaats was
voor opname al daar.
1933


31

Index familienamen
De vermelde namen zijn de exacte familienamen zoals deze in het verhaal
zijn geschreven 4.
Antke Klaases Das. . . . . . . . . . . 11 Jan Ones de Boer.. . . . . . . . . . . . 27
Antke Willems. . . . . . . . . . . . . . 19 Jetske de Boer.. . . . . . . . . . . . . .

22

Barend C. Manje. . . . . . . . . . . . 29 Jetske Tjeerds Visser. . . . . . . . 19, 21
Barend Manje. . . . . . . . . . . . . . 27 Jitse de Jong. . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Berske Jacobs. . . . . . . . . . . . . . . 4 Johannes Lolkes Wagenaar. . . . . . . 7
C. de Groot. . . . . . . . . . . . . . . . 29 Klaas Appelman. . . . . . . . . . . . . . . 6
C.P. Sorgdrager. . . . . . . 12, 14, 15 Klaas Douwes Hennes. . . . . . . . 4, 11
Cornelis P. Sorgdrager. . . . . 12, 14 Klaas H. Nobel.. . . . . . . . . . . . . .

20

Dirk Tjeerds Visser.. . . . . . . . . . 23 Klaas Jobs.. . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Dirk Visser. . . . . . . . . . . . . . . . 23 Laurens Jans de Boer. . . . . . . . . . 20
Dokter De Ranitz. . . . . . . . . . . . 31 Pieter Jacobs Kat. . . . . . . . . . . . . 14
Douwe W. de Boer. . . . . . . . . . . . 8 Pieter Jacobs Prater. . . . . . . . . . . 14
Fanneke van der Gouwe. . . . . . . 23 Sipke Jurjens.. . . . . . . . . . . . . . .

15

Gabbe Klaas. . . . . . . . . . . . . . . . 6 Sjoerd Barends de Boer. . . . . . 14, 16
Grietje Clases Hennes. . . . . . . . 27 Tjerk Pieters Akkerman. . . . . . . . 14
Hans Jans Barends.. . . . . . . . . . 14 Trientke Douwes Hennes. . . . . . 3, 25
Hendrik Claases de Boer. . . . . . . 19 Trientke Jans.. . . . . . . . . . . . . . 4, 27
Hendrik IJnsen de Jong. . . . 13, 14 Trijntje Jans. . . . . . . . . . . . 9, 11, 14
IJmme Claasen Bakker. . . . . . . . . 4 Trijntje W de Boer. . . . . . . . . . . . 27
IJmme de Boer. . . . . . . . . . . . . 27 Willem de Boer. . . . . . . . . . . . . .

29

IJmme Klaasen. . . . . . . . . . . 6, 10 Willem H. de Boer. . . . . . . . . . 19, 23
Jan Cornelis Manje. . . . . . . . . . . 27 Willem Hendriks de Boer. 2, 19, 20, 23
Jan Douwes Dekker. . . . . . . . . . 12 Willem Willems de Boer. . . . . . . .

4

19

Eenzelfde naam die echter op verschillende manieren is gespeld, kan dus vaker voorkomen
(R.S.)


32

Het huisgezin van Douwe Claasen

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Similar to Het huisgezin van Douwe Claasen

Similar to Het huisgezin van Douwe Claasen (18)

More from Stichting 'De Ouwe Pôlle Ameland'

More from Stichting 'De Ouwe Pôlle Ameland' (20)

Het huisgezin van Douwe Claasen