1. 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
AΦIEPΩMA
KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
2-32 AΦIEPΩMA
ⅷ Nικ λαος Γύζης (1842-
1901). H πιο επιφανής φυ-
σιογνωμία της ελληνικής
ζωγραφικής του 19ου αιώ-
να.
Tης Πέγκυ Kουνενάκη
ⅷ Xρονολ γιο Nικολάου
Γύζη.
ⅷ Mια σπάνια καλλιτεχνι-
κή προσωπικ τητα. O Γύ-
ζης είχε εξιδανικεύσει την
Eλλάδα και γοητευ ταν
απ το τοπίο της.
Tης Nέλλης Mισιρλή
ⅷ H προσφορά του Γύζη.
Yπήρξε πολλαπλή χι μ -
νο στη γερμανική τέχνη,
αλλά ιδιαίτερα στην ελλη-
νική.
Tου Στέλιου Λυδάκη
ⅷ O Γύζης στην τέχνη του
19ου αιώνα. Στράφηκε
νωρίς σε μορφές έκφρα-
σης που εμπεριείχαν πρω-
τοπ ρες ιδέες και ενσάρ-
κωναν νέα καλλιτεχνικά
ρεύματα.
Tης Nέλλης Mισιρλή
ⅷ Ψυχογραφικά πορτρέ-
τα. O Γύζης απεικ νιζε
κυρίως τη γνησι τητα ψυ-
χής των απλών ανθρώ-
πων.
Tου Γιάννη X. Παπαϊωάν-
νου
ⅷ «H καταστροφή των
Ψαρών». O Γύζης στον α-
ντίποδα της δυτικής μετα-
φυσικής τέχνης.
Tου Γιάννη Ψυχοπαίδη
ⅷ Oι «πειραματικές» ζε-
λατίνες. Προσωπικ ς τρ -
πος δημιουργίας του Γύζη
πάνω σε φωτογραφικ
φιλμ. Tου Mαρίνου Kαλ-
λιγά.
ⅷ O ζωγράφος και τα με-
γάλα μουσεία. Mοναδικά
έργα του Γύζη υπάρχουν
σε μεγάλα ελληνικά και
ξένα μουσεία καθώς και
σε ιδιωτικές συλλογές.
Tου Mιλτιάδη Παπανικο-
λάου
ⅷ Aλληγορικές συνθέσεις.
Tα οράματα του Γύζη,
κλειδί για την αξιολ γηση
του αλληγορικού έργου
του.
Tης Nέλλης Mισιρλή
Eξώφυλλο: Nικ λαος Γύζης, «Oι Aρραβώ-
νες των Παιδιών» (λεπτομέρεια) 1877, λάδι
σε καμβά, 1,03x1,55 μ. Eθνική Πινακοθήκη.
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
Nικ λαος Γύζης (1842–1901)
H πιο επιφανής φυσιογνωμία της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα
HTAN γεννημένος ζωγράφος κι αυ-
τ φάνηκε απ τα πρώτα παιδικά
του χρ νια, ταν αντέγραφε τις λι-
θογραφίες του σπιτιού του ή των
γειτ νων αποσπώντας επαίνους απ
γνωστούς και φίλους. O Nικ λαος
(Nικ λας για τους οικείους του) Γύ-
ζης, ταλαντούχο παιδί πολυμελούς
οικογένειας απ την Tήνο, αφού συ-
μπλήρωσε τις βασικές σπουδές του
στην Aθήνα, εξασφαλίζει υποτροφία
για την περίφημη Aκαδημία του Mο-
νάχου, που του δίνεται η ευκαιρία
να προσεγγίσει σπουδαίους δασκά-
λους και μεγάλους καλλιτέχνες.
Tαυτ χρονα, θα γνωρίσει κι άλλες
τέχνες, πως η μουσική και το λυρι-
κ θέατρο, θα εντυπωσιαστεί και θα
δηλώσει λάτρης τους διά βίου.
O Γύζης γρήγορα θα ξεχωρίσει
στο M ναχο, κι αυτ δεν έχει να κά-
νει μ νο με την εκλογή του σε καθη-
γητή. Tην πρώτη περίοδο απέβλεπε
κυρίως στο να γίνει ένας καλ ς ζω-
γράφος. Πολύ γρήγορα μως εξελί-
χθηκε σε μοναδικ τεχνίτη, μεγάλο
δημιουργ με πρωτ τυπη θεματο-
γραφία και αφηγηματική πειστικ τη-
τα, άψογο εκτελεστή κάθε λεπτομέ-
ρειας. Oλα αυτά τα στοιχεία θα απο-
τελέσουν π λο έλξης για τους αγο-
ραστές της εποχής.
Στο ξεκίνημά του θα ασχοληθεί
σχεδ ν αποκλειστικά με την ηθο-
γραφία, εμπνε μενος απ θέματα
ελληνικά και γερμανικά, καλλιτεχνι-
κ είδος που είχε τ τε μεγάλη διά-
δοση στη Δυτική Eυρώπη. Πάντα δε-
κτικ ς σε νέα καλλιτεχνικά ερεθί-
σματα, διαποτισμένος απ ερευνη-
τικ πνεύμα, σχεδ ν ταυτ χρονα με
την ηθογραφική παραγωγή του, τα
πορτρέτα και τα αντικείμενα της κα-
θημεριν τητας, θα διακριθεί σε αλ-
ληγορικά θέματα, πως επιβάλλει η
ξεχωριστή θέση που είχε κατακτή-
σει στον καλλιτεχνικ κ σμο του
Mονάχου. Σταδιακά, οι ανθρώπινες
φιγούρες στα έργα του προβάλλουν
διακριτικά μετέωρες· αυτ θα τον α-
πασχολήσει έως το τέλος και θα χα-
ρακτηρίσει λα τα μεγάλα έργα της
τελευταίας περι δου της ζωής του.
O Γύζης γρήγορα απομακρύνθηκε
απ τις αρχές της Aκαδημίας του
Mονάχου, δηλαδή τη ζωγραφική α-
ναπαράσταση ιστορικών σκηνών,
σχεδ ν αμέσως απ την αποφοίτησή
του. Kατάφερε να συγκεράσει τον
ρεαλισμ με τον ιδεαλισμ και να ε-
ξελίξει πολλά στοιχεία συμβολι-
σμού. Δεν περιορίζεται μως μ νο
σ’ αυτά: ξεχωριστ κεφάλαιο στην
τέχνη του αποτελούν οι αφίσες, οι
διακοσμήσεις περιοδικών και φυλ-
λαδίων, τα διπλώματα και τα μετάλ-
λια. O Γύζης θα αναγάγει τα έργα
αυτά σε υψηλή τέχνη, θα τους δώσει
μορφή και περιεχ μενο, έτσι, που να
ξεχωρίζουν ακ μη έως τις μέρες
μας. Aνάμεσά τους η «Iστορία» και η
«Aρμονία» κατέκτησαν μοναδική
θέση.
Oμως, ένα απ τα κύρια αλλά και
τα σημαντικ τερα στοιχεία του Γύζη
ήταν η διατήρηση της ελληνικής
ταυτ τητας, έστω κι αν παρέμεινε
μ νιμα το μεγαλύτερο μέρος της
ζωής του στο εξωτερικ . Πολλοί απ
τους μελετητές του έργου αποδί-
δουν την πολύτιμη διαύγεια της ζω-
γραφικής του, πως και την ευγενι-
κή χρωματική κλίμακα, στην επίδρα-
ση που άσκησε πάνω του η ελληνική
φύση. Λάτρης χι μ νο της φύσης ή
του ελληνικού πνεύματος, αλλά και
της δημοτικής μουσικής, κατάφερε
η τέχνη του να επηρεάσει πολλούς
απ τους μετέπειτα Eλληνες καλλι-
τέχνες.
Στον μεγάλο Nικ λαο Γύζη είναι α-
φιερωμένες οι επ μενες σελίδες
των «Eπτά Hμερών». Eπιστήμονες,
γνώστες του έργου του, φωτίζουν
το πολύπτυχο της ζωής και της τέ-
χνης του, αποκαλύπτοντάς μας έναν
απ τους σημαντικ τερους Eλληνες
δημιουργούς...
O Nικ λαος Γύζης ήδη καθηγητής στην Aκαδημία του Mονάχου. Stad-
tmuseum, M ναχο.
Eπιμέλεια αφιερώματος:
ΠEΓKY KOYNENAKH

2. KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3
Xρονολ γιο Nικολάου Γύζη
1842: O Nικ λαος Γύζης γεννιέται
την 1η Mαρτίου, στο Σκλαβοχώρι της
Tήνου. O πατέρας του ονομαζ ταν
Oνούφριος και ήταν μαραγκ ς. H μη-
τέρα του Mαργαρίτα, το γένος Ψάλ-
τη, καταγ ταν απ πολύ καλή οικο-
γένεια του νησιού. Eίχε άλλα πέντε
αδέλφια, τον Γεώργιο, τη Mαριέτα,
τη Mαριγώ, τη Mαρίνα και την Kαλ-
λι πη.
1850: Tο ταλέντο του Γύζη αναγνω-
ρίστηκε απ πολύ νωρίς. Mε τη συ-
μπαράσταση της μητέρας, πατέρας
και γιος εγκαθίστανται στην Aθήνα,
στην οδ Kαλαμιώτου, σε ένα μικρ
εργαστήρι που χρησίμευε συγχρ -
νως και ως κατοικία. Φοίτησε στο Δη-
μοτικ Σχολείο του Kαραμάνου,
στην οδ Aθηνάς. Tην εποχή εκείνη
αντέγραφε χαρακτικά που έβλεπε α-
ναρτημένα σε γειτονικά σπίτια και έ-
δινε μεγάλη σημασία στο μάθημα
του σχεδίου. Παράλληλα, παρακο-
λουθεί μαθήματα στο Πολυτεχνείο,
ανεπίστημα, λ γω ηλικίας.
1853: Παρά το γεγον ς τι ήταν α-
κροατής στο Πολυτεχνείο, στον ετή-
σιο διαγωνισμ των μαθητών βρα-
βεύεται για μια ξυλογραφία του με
θέμα «Πελαργ ς ιστάμενος».
1954: O Γύζης φοιτά επισήμως στο
Πολυτεχνείο με δασκάλους τους Φί-
λιππο Mαργαρίτη, Aγαθάγγελο Tρια-
νταφύλλου, Raffaelo Ceccoli, Lud-
wing Thriersch και τους Πέτρο Παυ-
λίδη–Mινώτο και Bασίλειο Kαρού-
μπα- Σκ πα.
1858: Στον ετήσιο διαγωνισμ του
Πολυτεχνείου ο Γύζης παίρνει το
πρώτο βραβείο για τη ζωγραφική
χαλκογραφίας, ενώ, πως αναφέρει
ο βιογράφος του Montandon, σε κά-
ποια επίσκεψη του βασιλιά Oθωνα
στη Σχολή παρουσιάστηκε ως ο πιο
ταλαντούχος μαθητής.
1859: O Γύζης παίρνει μέρος στα
Oλύμπια, τη μεγάλη βιομηχανική, ε-
μπορική, γεωργική και καλλιτεχνική
έκθεση που άρχισε να οργανώνεται
στο Zάππειο Mέγαρο απ την Eπι-
τροπή Oλυμπίων Kληροδοτημάτων.
1862: ο Γύζης γνωρίζει με σύσταση
του φίλου του Nικηφ ρου Λύτρα τον
πλούσιο Tηνιακ Nικ λαο Nάζο, ο ο-
ποίος θα τον υποστηρίξει να πάρει υ-
ποτροφία απ το Iδρυμα Eυαγγελί-
στριας Tήνου. Θα συνδεθεί μαζί του,
αφού αργ τερα θα γίνει πεθερ ς
του. Στα χρ νια αυτά ζωγραφίζει τις
προσωπογραφίες της οικογένειας
Πλατή, που σημειώνει επακριβώς
το χρ νο και το μήνα δημιουργίας
τους. Tην ίδια χρονιά είχε αρχίσει να
ασχολείται με τοιχογραφίες του κτή-
ματος Nάζου στο Xαϊδάρι, που απει-
κ νιζαν τις τέσσερις εποχές στη
μορφή νεαρών κοριτσιών, οι οποίες
μως έχουν καταστραφεί.
1864 (Oκτώβριος): Tελειώνει τις
σπουδές του στο Πολυτεχνείο, που
στον τίτλο σπουδών του αναγράφο-
νται και λα τα βραβεία που έλαβε
στους ετήσιους διαγωνισμούς.
1865 (1η Iουνίου): Eπειτα απ πολλές
καθυστερήσεις για την έγκριση της
πολυπ θητης υποτροφίας, ο Γύζης
αποχαιρετά τους δικούς του και ανα-
χωρεί απ το λιμάνι της Σύρου. Tην
Tρίτη, 22 Iουνίου, φτάνει μέσω Tερ-
γέστης, Bιέννης και Σάλτσμπουργκ
στο M ναχο, στον τ πο που επρ -
κειτο να συμπληρώσει τις σπουδές
του αλλά και κατά μιαν άλλη επιταγή
να παραμείνει εκεί χωρίς επιστροφή.
Aμέσως συναντήθηκε με τον συμπα-
τριώτη και φίλο του, φοιτητή τ τε
της Aκαδημίας, Nικηφ ρο Λύτρα, ε-
πισκέφθηκε μαζί του την Alte
Pinakothek και τη Münchner Kuns-
tnerein, ενώ το βράδυ της επ μενης
Kυριακής παρακολούθησε την πε-
ρα «Φάουστ» του Γκουν , γεγον ς
που αποτελεί και την πρώτη μαρτυ-
ρία για το ενδιαφέρον του για το λυ-
ρικ θέατρο, που παρέμεινε αμείωτο
έως το τέλος της ζωής του. Aπ το
Σεπτέμβριο που περίμενε την υπο-
τροφία, τελικά έφτασε στις αρχές
Oκτωβρίου. Xαρακτηριστικ , μως,
της λυρικής του φύσης είναι τι, πα-
ρά τα οικονομικά προβλήματα που
είχε, με τα πρώτα χρήματα αγ ρασε
μια κιθάρα για να εκπληρώσει την ε-
πιθυμία του να μάθει μουσική. Tον
Oκτώβριο άρχισε να φοιτά στα προ-
παρασκευαστικά τμήματα του Herm-
ann Anschütz και ένα χρ νο αργ τε-
ρα στο τμήμα του Alexander von
Wagner, πριν γίνει δεκτ ς στην τάξη
του Karl von Piloty. Στα πρώτα βήμα-
τα του Γύζη στο M ναχο σημαντικ ς
υπήρξε ο ρ λος του Λύτρα, που τον
εισήγαγε γρήγορα στην καλλιτεχνι-
κή ζωή της π λης, με επισκέψεις στα
Mουσεία, στην Oπερα και στην
Kunstverein, που στέγαζε, αντίθετα
απ το επίσημο εκθετήριο Glas-
palast, τις προοδευτικ τερες τάσεις
της ζωγραφικής.
1868: Eίναι σημαντική χρονιά για την
εξέλιξη του Γύζη, εφ σον πραγματο-
ποιείται η επιθυμία του να εισέλθει
στην τάξη του Piloty. Aυτή την εποχή
παγιώνεται η φιλία του με τους ζω-
γράφους Franz von Defregger και
Eduard Kurzbauer, καθώς στο ημε-
ρολ γι του αναφέρεται τι τον ίδιο
χρ νο ταξιδεύει μαζί τους σε διάφο-
ρα μέρη της Bαυαρίας. O Γύζης σε -
λη την καλλιτεχνική του πορεία δια-
«H τιμωρία του Oρνιθοκλέφτη», 1873. Eλαιογραφία σε μουσαμά, 1,35X1,04 μ. (Iδιωτική συλλογή, Aθήνα). Mετά το τα-
ξίδι στην Aνατολή και την επιστροφή του στην Aθήνα, ο Γύζης αποτυπώνει στο συγκεκριμένο έργο λες τις εμπειρίες
του σχετικά με το φως και το χρώμα, που πλούτισαν την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία του και απελευθέρωσαν τη σκέ-
ψη του.
Συνέχεια στην 4η σελίδα

3. κ πτει την επίπονη εργασία του για
να ξεκουραστεί σε γειτονικές περιο-
χές, κυρίως στο Tυρ λο, στην ιδιαί-
τερη πατρίδα του διά βίου πια πιστού
του φίλου Defregger.
1870 (Σεπτέμβριος): O Γύζης τελείω-
σε το έργο του «H εξέταση των σκύ-
λων» και το παρουσίασε στην έκθε-
ση που οργάνωσε η Aκαδημία υπέρ
των τραυματιών του γαλλογερμανι-
κού πολέμου. O Piloty ανέθεσε την
οργάνωση της έκθεσης στον μαθητή
του Kurzbauer με την εντολή να συ-
γκεντρώσει έργα απ την τάξη του.
O Montandon μας πληροφορεί τι ε-
πελέγησαν στο σύνολ τους άλλοι έ-
ντεκα καλλιτέχνες, ανάμεσά τους
και ο Bολανάκης ενδιαφέρουσα πλη-
ροφορία για τον Eλληνα καλλιτέχνη,
–αλλά και γενικ τερα για τις επιδ -
σεις των Eλλήνων στο M ναχο. Tο
έργο του Γύζη «H εξέταση των σκύ-
λων» αγοράστηκε πριν ακ μη τελει-
ώσει...
1871: O Γύζης εκθέτει το έργο «Tα
ορφανά» στη Bιέννη αποσπώντας
θετικές κριτικές. Tαυτ χρονα, τελει-
ώνει τις «Eιδήσεις της Nίκης» που
τις εκθέτει στη Münchner Ku-
nstverein. H βαυαρική κυβέρνηση
του αναθέτει τη διακ σμηση του Δη-
μαρχείου του Mονάχου, με την ευ-
καιρία της επιτυχούς λήξης του γαλ-
λογερμανικού πολέμου. Σχεδιάζει
την προσωποποίηση της «Nίκης»,
μια πτερωτή γυναικεία μορφή με
στεφάνια στα χέρια, εγγεγραμμένη
σε ένα μεγάλο κύκλο, σχήμα που θα
χρησιμοποιήσει για τις αφίσες των
τελευταίων χρ νων. Eίναι αξιοσημεί-
ωτο τι στη σύνθεσή του «Tα ορφα-
νά» προσθέτει κοντά στην υπογρα-
φή του τη λέξη «O Eλλην», κάτι που
δεν διαπιστώνεται σε άλλα έργα του.
Προφανώς, τα πρώτα χρ νια της α-
ναγνώρισής του θέλει να προβάλλει
και την ελληνική καταγωγή του. Tο
έργο «Eιδήσεις Nίκης» που αναφε-
ρ ταν στον πρ σφατο π λεμο του
1870 αποσπά το πρώτο βραβείο της
Aκαδημίας, ενώ η σύνθεσή του με
θέμα τη «Nίκη» επιλέχτηκε για τη
διακ σμηση του Δημαρχείου, αν και
ο Γύζης ήταν ξένος και τα γεγον τα
αφορούσαν στην πρ σφατη ιστορία
των Γερμανών.
1872 (3 Aπριλίου): Eπιχειρεί το πρώ-
το του ταξίδι στην Eλλάδα, που συ-
νετέλεσε στη συνειδητοποίηση, αλ-
λά και στην προσωπική αξιολ γηση
των σων διδάχτηκε στη σχολή του
Piloty. O Γύζης έχει παραμείνει ήδη
επτά χρ νια στη βαυαρική πρωτεύ-
ουσα, έχει ολοκληρώσει με επιτυχία
τις σπουδές του, έχει γνωρίσει τους
εκπροσώπους των ρεαλιστικών τά-
σεων, τους ιδεαλιστές, την ιστορική
ζωγραφική, τους ενδιαφερ μενους
για την Aνατολή και, ακ μη, την κοι-
νωνία της εποχής. Tώρα είναι ώρι-
μος και ενθουσιώδης, μπορεί να α-
ξιολογήσει λα σα του προσφέρο-
νται. Σκοπ ς του ταξιδιού, να επι-
σκεφτεί τους δικούς του, αλλά συγ-
χρ νως να εκτιμήσει τις συνθήκες
που επικρατούν για μια επιστροφή
στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον.
Aναχωρεί απ το M ναχο και ακο-
λουθεί το γνωστ δρ μο: Mέσω
Iνσμπρουκ, Bερ νας, Mπολ νιας,
Φλωρεντίας, Nεάπολης και Mπρίντε-
ζι, για να φτάσει στην Aθήνα, που
οργανώνει ένα ατελιέ στο σπίτι του
πατέρα του, στην οδ Θεμιστοκλέ-
ους 18. Eπισκέπτεται περίχωρα των
Aθηνών, κυρίως μως τα Mέγαρα, -
που ο μετέπειτα πεθερ ς του Nικ -
λαος Nάζος έχει τις επιχειρήσεις
του, και αποτυπώνει τις εντυπώσεις
του σε ,τι αφορά το φως και το χρώ-
μα στα έργα εκείνης της εποχής.
Oπως είναι φυσικ , αποτυπώνει ακ -
μη τις προσωπογραφίες των γονέων
του Oνούφριου και Mαργαρίτας και
του ευεργέτη του Nικολάου Nάζου.
1873 (καλοκαίρι): Aναχωρεί με το Nι-
κηφ ρο Λύτρα για τη Mικρά Aσία, α-
π που φέρνει διάφορα σχέδια με
χαρακτηριστικούς τύπους της Aνα-
τολής, εσωτερικά σπιτιών κ.ά. Mετά
την επιστροφή του στην Aθήνα εκτε-
λεί το έργο «O Aράπης ως νταντά»,
τη σημαντική για την ενσάρκωση του
πνεύματος της Aνατολής σύνθεση
με θέμα την «Tιμωρία του Oρνιθο-
κλέφτη» και μια δεύτερη παραλλαγή
του έργου «Tα ορφανά», καθώς το
ταξίδι της επιστροφής στο M ναχο
καθυστερεί, λ γω της επιδημίας χο-
λέρας που έχει ξεσπάσει στη βαυαρι-
κή πρωτεύουσα. Tην ίδια χρονιά, -
ταν ο Γύζης βρίσκεται στην Eλλάδα,
πραγματοποιείται η Διεθνής Eκθεση
της Bιέννης, στην οποία παίρνει μέ-
ρος με τις «Eιδήσεις Nίκης», ενώ ο
Λύτρας συμμετέχει με τη σύνθεση
«H πυρπ ληση της τουρκικής ναυαρ-
χίδας απ τον Kανάρη», έργο ρεαλι-
στικ αλλά συγχρ νως και σκηνοθε-
τημένο, εφ σον οι εντυπώσεις του
απ τη Σχολή του Piloty ήταν ακ μη
αρκετά νωπές.
1874 (Iούνιος): O Γύζης επιστρέφει
στη Γερμανία με το Λύτρα, αφού έ-
χει γνωρίσει την κ ρη του Nάζου,
Aρτεμη, τη μετέπειτα σύζυγ του. H
προσαρμογή του είναι δύσκολη και
οδυνηρή, παρά τις πολλές και ενδια-
φέρουσες εκδηλώσεις που προσφέ-
ρονται στο M ναχο. Eτσι, καταλήγει
στο συμπέρασμα: «Ωραία είναι η Iτα-
λία, ωραία η Γερμανία, αλλ’ η Eλλάς
ωραιοτάτη...». Στην αρχή συστεγά-
ζονται με το Λύτρα σε κοιν ατελιέ,
το Σεπτέμβριο, μως, κάθενας απο-
κτά τη δική του στέγη και ο Γύζης εί-
ναι ικανοποιημένος απ την ανεξαρ-
τοποίησή τους. Tο πρώτο έργο που
σχεδιάζει είναι «Tα αρραβωνιάσμα-
τα των παιδιών», θέμα που προφα-
νώς έχει συλλάβει στην Eλλάδα και
το οποίο θα ολοκληρώσει το 1875.
Eπίσης, είναι επηρεασμένος απ κά-
ποιες δικές του νοσταλγικές τάσεις
μετά την τ σο οδυνηρή επιστροφή
στον ξένο τ πο. Tον Oκτώβριο του
1874 δημιουργεί και την πρώτη πα-
ραλλαγή της σύνθεσης «Tο τάμα»
που έχει ως θέμα του την ανθρώπι-
νη δυστυχία και συνεχίζει την παρά-
δοση του έργου «Tα ορφανά», αλλά
ως ατμ σφαιρα, μέσα απ το δραμα-
τικ φως, τονίζει την εσωστρέφειά
του, μια μελαγχολική διάθεση που
ξεπερνά τα ρια εν ς θλιβερού γε-
γον τος και γίνεται η συνισταμένη
της μοναξιάς και της πίκρας του αν-
θρώπου που παλεύει απελπισμένος
με τις ανεξιχνίαστες πλευρές της
ψυχής του.
1875: Tο «Tάμα» παρουσιάζεται στην
έκθεση της Bιέννης, τιμάται με με-
τάλλιο και αγοράζεται απ τον εκεί
καλλιτεχνικ σύλλογο. Tην ίδια χρο-
νιά γίνεται μέλος της αδελφ τητας
«Allotria», στην οποία ανήκουν πολ-
λοί καλλιτέχνες, καθώς λο και πε-
ρισσ τερο εντάσσεται στο πνευματι-
κ δυναμικ της π λης, χωρίς μως
να χάνει την ταυτ τητά του, παραμέ-
νοντας λάτρης και νοσταλγ ς της
πατρίδας του. Tον ίδιο χρ νο του γί-
νεται τιμητική πρ ταση απ την Aθή-
να να καταλάβει τη δεύτερη έδρα
ζωγραφικής στη Σχολή Kαλών Tε-
χνών, αλλά για τον Γύζη έχει ήδη ρι-
φθεί ο κύβος απ το ταξίδι του στην
Eλλάδα, ταν διαπίστωσε τι δεν υ-
πάρχουν οι προϋποθέσεις και το α-
παραίτητο θετικ κλίμα.
1876 (Mάρτιος): O μέλλων πεθερ ς
του Nάζος προσπαθεί να τον πείσει
να επιστρέψει στην Eλλάδα. Oμως, ο
Γύζης διατυπώνει την εξής απάντη-
ση: «Kαι πάλιν για την καθηγεσίαν. H
ιδέα σας είναι ευγενής και πατριωτι-
κή ιδέα, αλλά φοβούμαι τι τα υλικά,
τα οποία οι κυβερνώντες θα μας δώ-
σουν να κτίσωμε (εις τας Aθήνας) ο
Λύτρας και εγώ τα θεμέλια, φοβού-
μαι, τι θα είναι πλίνθοι και η Aκαδη-
μία Ωραίων Tεχνών απαιτεί πολλά».
Tην ίδια χρονιά συνεχίζει την έντονη
δραστηρι τητά του στο M ναχο με
νέες συνθέσεις και συμμετοχές σε
εκθέσεις, πως στην Eκθεση Tέχνης
και Kαλλιτεχνικής Bιομηχανίας στο
Glaspalast, που παρουσιάζει τα έρ-
γα «Σπουδή απ την Aνατολή» και
«O ζωγράφος στην Aνατολή» για το
οποίο τιμάται με βραβείο β΄ τάξεως.
Oι επιτυχίες του έχουν την αντιστοι-
χία τους και στις πωλήσεις έργων.
Aυτή τη χρονιά θα επισκεφτεί μαζί
με το Λύτρα και το Παρίσι.
Aπ πλευράς δημιουργίας, ο Γύζης
ασχολείται με θέματα κυρίως ιδεα-
λιστικά, που δεν παύουν να τον α-
πασχολούν, και αρχίζει το μεγάλο
έργο του «H Tέχνη και τα πνεύματά
της». Tην ίδια χρονιά αρραβωνιάζε-
ται την κ ρη του προστάτη του Nά-
ζου και συσφίγγει τις σχέσεις του με
λους τους Eλληνες που σπουδά-
ζουν ή έχουν εγκατασταθεί στο M -
ναχο, ιδιαίτερα με τον Bολανάκη
αλλά και με τους Λεμπέση, Iακωβίδη
και Σαββίδη.
1877: Δεν χαρακτηρίζεται ως χρονιά
έντονης καλλιτεχνικής δραστηρι -
τητας, γιατί ταξιδεύει στην Eλλάδα
για να παντρευτεί. Eπιστρέφει τον
Iούνιο και τον Oκτώβριο επισκέπτε-
ται με τη σύζυγ τη τη Bιέννη. Παρ’
λα αυτά βρίσκει το χρ νο να δημι-
ουργήσει τη δεύτερη παραλλαγή
των «Aρραβωνιασμάτων», για την ο-
ποία κερδίζει το μικρ χρυσ μετάλ-
λιο στην Eκθεση του Bερολίνου, και
συνεχίζει να εργάζεται στη σύνθεση
«H τέχνη και τα πνεύματά της» με
την ελπίδα να συμμετάσχει με το έρ-
γο αυτ στη Διεθνή Eκθεση των Πα-
ρισίων τον επ μενο χρ νο.
1878: Oργανώνεται η μεγάλη Διε-
θνής Eκθεση στο Παρίσι και πολλοί
Συνέχεια απ την 3η σελίδα
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
O Nικ λαος Γύζης πριν απ την αναχώρησή του απ την Eλλάδα, το 1895. Aνάμεσα στους παρισταμένους και ο ζω-
γράφος Nικηφ ρος Λύτρας (Aρχείο Γ.O. Περβολαράκη).

4. KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5
Eλληνες καλλιτέχνες, μεταξύ των ο-
ποίων οι Iωάννης Aλταμούρας, Aρι-
στείδης Oικον μου, Περικλής Πα-
νταζής, Xαράλαμπος Παχής, Θε δω-
ρος Pάλλης, Iάκωβος Pίζος, αλλά και
γλύπτες που ανάμεσά τους συγκατα-
λέγεται ο Γιαννούλης Xαλεπάς,
παίρνουν μέρος με πολλά και γνω-
στά έργα τους και αποσπούν ευνοϊ-
κές κριτικές. O Γύζης συμμετέχει
στο ελληνικ τμήμα με τη δεύτερη
παραλλαγή του έργου «Aρραβωνιά-
σματα» και με «Eνα κεφάλι Aραβος»,
ενώ στο γερμανικ τμήμα με τον
«Aνατολίτη με μουσικ ργανο» το
οποίο είχαν στείλει οι Γερμανοί με
δική τους επιλογή. Στα δημοσιεύμα-
τα επισημαίνεται πάντα η απ δοση
των χρωμάτων απ τον καλλιτέχνη.
1879: Eξακολουθεί να καταγίνεται
με το έργο «H Tέχνη και τα πνεύμα-
τά της», το οποίο εκθέτει ημιτελές
μαζί με τα «Aρραβωνιάσματα», ένα
κεφάλι για τη «Σεμέλη» του Σίλερ
στη B΄ Διεθνή Eκθεση στο Glaspalast
του Mονάχου. Tην ίδια χρονιά, στις
31 Mαρτίου/12 Aπριλίου, γεννιέται
το πρώτο του παιδί, η Πηνελ πη,
που συμπληρώνει την οικογενειακή
ευτυχία.
1880: Παρουσιάζονται έργα του στο
Mουσείο Kaiserslautern. Σημαντικ
γεγον ς γι’ αυτή τη χρονιά είναι η α-
νακήρυξή του σε επίτιμο μέλος στην
Aκαδημία Kαλών Tεχνών του Mονά-
χου, προβαθμίδα για την προώθησή
του στη θέση του βοηθού καθηγητή
έπειτα απ δύο χρ νια. Tην εποχή
αυτή ο Γύζης αρχίζει να ασχολείται
με νεκρές φύσεις και χαρακτηριστι-
κά κεφάλια ανδρών και γυναικών και
ο Montandon σημειώνει τι στο έρ-
γο του δεσπ ζει ένας υγιής νατου-
ραλισμ ς. Oλες οι εφημερίδες είναι
γεμάτες απ επαίνους που τον πα-
ρουσιάζουν ως τον τεχνίτη του ρεα-
λισμού. Aυτή τη χρονιά επανέρχεται
σε μια κατηγορία θεμάτων που είχε
επεξεργαστεί στην αρχή της σταδιο-
δρομίας του, τα οποία αναφέρονται
στον ανθρώπινο π νο και στη δυ-
στυχία: «Tο πένθος στο σπίτι του
δασοφύλακα», «Mετά το μνημ συ-
νο» και «Ψυχομάνα», αν και δυσκο-
λευ ταν να τα πουλήσει, αφού δεν
παρουσίαζαν κάποια ευχάριστη σκη-
νή. Παράλληλα, άρχισε να φιλοτε-
χνεί πορτρέτα.
1881: O Γύζης συμμετέχει για πρώτη
φορά σε έκθεση στην Eλλάδα, που
οργανώθηκε υπέρ του Eρυθρού
Σταυρού στην οικία του μεγαλοεπι-
χειρηματία Bασιλείου Mελά. Aυτή τη
χρονιά γεννιέται η δεύτερη κ ρη
του Mαργαρίτα και πεθαίνει η μητέ-
ρα του.
1882: Eίναι η χρονιά της μεγάλης
δημιουργίας, τ σο για ηθογραφικά
θέματα σο και για νεκρές φύσεις.
Eκτελεί τα έργα «Kου-Kου», «H απο-
στήθιση», «Παππούς με δύο γάτες»,
«P δια», «Γαλοπούλα» και αρχίζει
το μεγάλο έργο «Aποκριά στην Aθή-
να». Tον ίδιο χρ νο η Aκαδημία του
προτείνει τη θέση του βοηθού καθη-
γητή, διάκριση που μπορεί να θεω-
ρηθεί πολύ τιμητική. H αποδοχή της
πρ τασης θεωρείται καθοριστική
για την πορεία του Γύζη, γιατί έτσι
συνειδητοποιεί τι σβήνει και η πα-
ραμικρή ελπίδα να επιστρέψει στην
πατρίδα του.
1883: O Γύζης υπολογίζει να τελειώ-
σει το έργο του «H Xαρά» και να το
στείλει στην έκθεση του Glaspalast.
Eμποδίζεται μως απ μια αρρώστια
και παίρνει μέρος με την «Aποστήθι-
ση» και ένα κεφάλι γέρου και κερδί-
ζει τη διάκριση δευτέρου βαθμού.
Eτσι, αποτυγχάνει η προσπάθεια να
τελειώσει έστω και ένα ιδεαλιστικο-
αλληγορικ έργο.
1884: Aυτή τη χρονιά ζωγραφίζει το
«Παραμύθι της γιαγιάς».
1885: Zωγραφίζει τη «Xαρτορίχτρα»
ή αλλιώς «Tο αποκαλυφθέν Mυστι-
κ », καθώς και «Tο κρυφ σχολει »,
συνθέσεις παρεμφερείς σε αντίληψη
και μέγεθος.
1886: H χρονιά που ο Γύζης αρχίζει
το μεγάλο έργο του «Eαρινή Συμφω-
νία», το οποίο αποδίδει σε λυρική, ι-
δεαλιστική ατμ σφαιρα. H έμφαση
που δίνεται για την αρχή μιας νέας ι-
δεαλιστικής- αλληγορικής περι δου
είναι δικαιολογημένη, αφού ο Γύζης
εγκαταλείπει τα άλλα θέματα.
1887: Παίρνει μέρος με την τρίτη πα-
ραλλαγή του «Tάματος» στην ετήσια
έκθεση στο «Künstlerhaus» της
Bιέννης και, το κυρι τερο, φιλοτε-
χνεί τη σημαία για το Eθνικ Kαποδι-
στριακ Πανεπιστήμιο της Aθήνας.
1888: Στρέφεται σε ένα άλλο είδος
καλλιτεχνικής έκφρασης, την αφίσα,
την οποία ο Γύζης θα εξελίξει τα τε-
λευταία δέκα χρ νια της ζωής του.
Tον ίδιο χρ νο ορίζεται τακτικ ς κα-
θηγητής της Aκαδημίας Kαλών Tε-
χνών του Mονάχου και καταλαμβά-
νει τη θέση έπειτα απ επιλογή με-
ταξύ τεσσάρων Γερμανών βοηθών
καθηγητών. Tην τιμητική αυτή επι-
λογή εκτιμά ιδιαίτερα, θλίβεται, -
μως, γιατί θα πρέπει να απαρνηθεί
την ελληνική υπηκο τητα. Ωστ σο,
στα Δ΄ Oλύμπια στο Zάππειο, που
πήραν μέρος λοι οι γνωστοί καλλι-
τέχνες γερμανικής ή γαλλικής παι-
δείας, εκείνος θα πάρει μέρος με
«Tα αρραβωνιάσματα», «Tο παραμύ-
θι στης γιαγιάς», «Tο κρυφ σχο-
λει » και «Tα μήλα», έργα κυρίως η-
θογραφικά.
1889: Συμμετέχει στην Eκθεση του
Zαππείου και την ίδια χρονιά επεξερ-
γάζεται ένα σχέδιο μεταλλίου για
την ετήσια έκθεση του Glaspalast,
που απ το 1896 διν ταν ως έπαθλο
και για τις διεθνείς διοργανώσεις.
1890: Aποκτά το τέταρτο παιδί του,
την Iφιγένεια. T τε, κάνει δύο προ-
σωπογραφίες της συζύγου του, οι ο-
ποίες απηχούν τις αρχές της
Gründerzeit, συνενώνουν μως και
στοιχεία των νέων τάσεων.
1891: Eκτελεί μια σύνθεση ως συμ-
βολή για το άλμπουμ της «Kϋnstler-
genossenschaft» για τα εβδομήντα
χρ νια του αντιβασιλέα Luitpold με
θέμα την «Iστορία» και τον επ μενο
χρ νο το μεταφέρει σε μεγέθυνση
στην αφίσα που φιλοτεχνεί για την
6η Διεθνή Eκθεση Tέχνης στο
Glaspalast.
O Nικ λαος Γύζης με τους μαθητές του στο M ναχο, το 1884 (Aρχείο Aλ. Φιλαδελφέως).
O ζωγράφος στο κέντρο, δίπλα στον ιερωμένο, με Eλληνες του Mονάχου. Aριστερά του, ο ζωγράφος Γεώργιος Iακω-
βίδης (φωτογραφία γύρω στα 1900). Συνέχεια στην 6η σελίδα

5. 6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
1892: Eτος ορ σημο για την πορεία
της τέχνης στη βαυαρική πρωτεύου-
σα. Zωγράφοι και γλύπτες αποχώρη-
σαν διαμαρτυρ μενοι για τις απαρ-
χαιωμένες αρχές της Künstler-
genossenschaft και ίδρυσαν μια άλλη
ένωση με νέους στ χους, που ονο-
μάστηκε Sezession. O Γύζης φαίνε-
ται τι παρακολουθούσε τις πολυ-
τάρχες συνεδριάσεις και έβλεπε με
δυσφορία το έντονο κλίμα που ανα-
πτυσσ ταν στην καλλιτεχνική κοιν -
τητα, στην οποία ανήκε απ την αρ-
χή του ερχομού του στη Γερμανία.
Δεν προσχώρησε στη νέα ένωση, αν
και η τέχνη του συμπορευ ταν με
πολλές αρχές του νέου κινήματος,
του Jugendstil. Tην ίδια χρονιά εκλέ-
γεται μέλος της Kριτικής Eπιτροπής
για την Eκθεση του Σικάγου του
1893, βραβεύεται στη Mαδρίτη για
την τρίτη παραλλαγή του «Tάματος»
και αποστέλλει το βιογραφικ του
για να συμπεριληφθεί στη Mεγάλη
Eγκυκλοπαίδεια.
1893: Συμμετέχει με το έργο «Aπο-
κριά στην Aθήνα» στην Eκθεση του
Σικάγου και ασχολείται με την εικο-
νογράφηση του διηγήματος «Φίλιπ-
πος Mάρθας» του Δημητρίου Bικέλα.
H νέα ενασχ λησή του με το βιβλίο
εντάσσεται στην αλλαγή των εκφρα-
στικών του τρ πων και στη διεύρυν-
ση των ενδιαφερ ντων του σχετικά
με τα είδη της τέχνης. Tην ίδια χρο-
νιά φιλοτεχνεί μια αφίσα για τα εκα-
τ χρ νια λειτουργίας του εργοστα-
σίου πιάνων «Rud. Ibach Sohn» με
την παράσταση της «Aρμονίας» και
τα αλληγορικά της σύμβολα. Για το
έργο βραβεύεται ανάμεσα σε 152
συμμετέχοντες και το γεγον ς αυτ
του προκαλεί αισθήματα υπερηφά-
νειας και ευφορίας. Aς σημειωθεί, -
τι ο Γύζης πια έχει περάσει στην επε-
ξεργασία κάποιων εννοιολογικών
θεμάτων.
1894: Eξακολουθεί να εκθέτει με την
Künstlergenossnschaft στο Glaspa-
last και οραματίζεται διάφορες συν-
θέσεις θρησκευτικού κυρίως περιε-
χομένου.
1895: Xρ νος μεστ ς για τον Γύζη.
Eκτελεί αναθέσεις διαφ ρων έργων,
πως την προμετωπίδα του περιοδι-
κού Über Land und Meer, το Δίπλωμα
των Mηχανικών «Θεωρία και Πράξη»
και αναλαμβάνει να φιλοτεχνήσει, έ-
πειτα απ παραγγελία, ένα έργο για
την οροφή της αίθουσας συνεδριά-
σεων του Mουσείου Bιοτεχνίας στη
Nυρεμβέργη. Πραγματοποιεί επίσης
τη βαθιά επιθυμία του να επισκεφτεί
την Eλλάδα, έπειτα απ δεκαοκτώ
χρ νια νοσταλγίας, καταξιωμένος
πια καλλιτέχνης. Tαξιδεύει μαζί με
τον γιο του Karl von Piloty, Robert,
και το φίλο του και καθηγητή στην
Aκαδημία Ludwing Löfftz. Tο νέο
πρ σωπο της Eλλάδας, αλλά και η
πανέμορφη φύση της τον εντυπω-
σιάζουν· τα βιώματα του ταξιδιού με-
ταφέρονται σε ιδεαλιστικές συνθέ-
σεις τις οποίες θα εκτελέσει μετά
την επιστροφή του στο M ναχο.
1896: Tελειώνει το «Δίπλωμα των
Oλυμπιακών Aγώνων», έπειτα απ
μεγάλο προβληματισμ πάνω στο
θέμα.
1897: O π λεμος του 1897 τον απο-
γοητεύει. Oι σκέψεις του συνεχώς
στριφογυρίζουν στην Eλλάδα. Eπιλέ-
γει να ενσαρκώσει σε εικ να το επί-
γραμμα του Διονυσίου Σολωμού «H
καταστροφή των Ψαρών». O ζωγρά-
φος ζει πλέον σ’ ένα δικ του κ σμο
και αυτ αποδεικνύεται απ τις επι-
στολές του που βρίθουν απ ιδεαλι-
στικές σκέψεις. Aπ αυτή την εποχή
είναι γνωστά τα σχέδιά του: «H ποίη-
ση συντονίζει το βιολί της με το τρα-
γούδι της Aνοιξης», «H φήμη», «H ψυ-
χή του καλλιτέχνη» ή «Tέχνη και χει-
ροτεχνία», «H μετάνοια», «Xαμένη
ψυχή», «Eν τη ενώσει η δύναμις» κ.ά.
1898: Συμμετέχει στην έκθεση του
Glaspalast, που του παραχωρείται
μια αίθουσα στην οποία εκθέτει 24 ε-
λαιογραφίες και πολλά σχέδια που
τα επιλέγει εν μέρει μαζί με τη μαθή-
τριά του Anna May. Aπ την έκθεση
αγοράζονται για τη Staatliche Grap-
hische Sammlung του Mονάχου 13
σχέδια.
1899: Eνα χρ νο πριν απ τον θάνα-
τ του, οι δυνάμεις του τον εγκατα-
λείπουν, αλλά εξακολουθεί να εργά-
ζεται εντατικά τ σο για την αποπε-
ράτωση της «Aποθέωσης» και την
έκθεσή της στο Glaspalast σο και
σε άλλες συνθέσεις, πως «O νέος
αιώνας» που θα τον εκπροσωπήσει
στη Διεθνή Eκθεση του Παρισιού τον
επ μενο χρ νο. Συγχρ νως απο-
στέλλει τη «Δ ξα» στο Γεώργιο Nάζο
για να την παραδώσει στην Eπιτροπή
για την Eκθεση των Aθηνών και την
προτείνει έναντι 1.500 χρυσών φρά-
γκων στο Eθνικ Mουσείο, αν και στη
Bιέννη είχαν ζητήσει να αγοράσουν
το έργο έναντι 3.000 μάρκων. H κρι-
τική στην Eλλάδα ήταν αρνητική και
ο ζωγράφος, χολωμένος απ την α-
ντιμετώπιση αυτή, προσπαθεί να α-
ντισταθμίσει το γεγον ς με την επι-
τυχία του στο Glaspalast για την
«Aποθέωση της Bαυαρίας».
1900: O τελευταίος χρ νος της ζωής
του Γύζη και, παρά τη βαριά αρρώ-
στια του (λευχαιμία), εξακολουθεί να
εργάζεται, να εκθέτει και να ελπίζει
στην αποκατάσταση της υγείας του.
Eκτ ς απ τη συμμετοχή του στη
Διεθνή Eκθεση του Παρισιού με πρ -
σφατες δημιουργίες, πως «O νέος
αιώνας», παίρνει μέρος στην Eκθεση
του Glaspalast με τη μεγάλη θρη-
σκευτική σύνθεση «Iδού ο νυμφίος
έρχεται».
1901: O Γύζης θα πεθάνει στις 4 Iα-
νουαρίου και θα ταφεί στο Nord-
fidhof του Mονάχου. Προς τιμήν του
ο γλύπτης Heinrich Waderé φιλοτέ-
χνησε μνημείο. O φίλος του και φη-
μισμένος ζωγράφος στην καλλιτε-
χνική κοιν τητα του Mονάχου Franz
von Lenbach σχεδίασε το νεκρ Γύ-
ζη και ο Kωστής Παλαμάς συνέταξε
το ποίημα «Για τον τάφο του Nικολά-
ου Γύζη».
Σημείωση: Στοιχεία για το Xρονολ γιο του
Nικολάου Γύζη αντλήθηκαν απ το βιβλίο
της Nέλλης Mισιρλή «Γύζης», Eκδ σεις
AΔAM, Aθήνα, 1996.
Tο «Σκλαβοπάζαρο», ελαιογραφία σε μουσαμά 0,72X0,50μ. Eθνική Πινακοθήκη και Mουσείο Aλεξάνδρου Σούτζου,
Aθήνα. Eνα απ τα έργα που φιλοτέχνησε ο Γύζης μετά την επιστροφή του απ την Aνατολή, ένα ταξίδι που επέδρα-
σε ριζικά στη διαμ ρφωση του ύφους του και σφράγισε ανεξίτηλα το έργο του.
Συνέχεια απ την 5η σελίδα

6. KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7
Σπάνια καλλιτεχνική προσωπικ τητα
O Γύζης είχε εξιδανικεύσει την Eλλάδα και γοητευ ταν απ το τοπίο της
«Tο Kρυφ Σχολει » (1885-1886). Eλαιογραφία σε ξύλο 0,58x0,73 μ. (Συλλογή Πρ δρομου Eμφιετζ γλου, Aθήνα). Mια ακ μα ηθογραφική σκηνή, που η προ-
βολή της παράστασης μέσω του φωτ ς και η δημιουργία μιας σκηνικής παρουσίας φαίνεται να είναι το κύριο μέλημα του Γύζη.
Tης Nέλλης Mισιρλή
Δρος Iστορίας της Tέχνης και Eπιμελήτριας
της Eθνικής Πινακοθήκης
OΠOIOΣ γνωρίζει την Eλλάδα, τους
μύθους, την ιστορία και τις παραδ -
σεις της, γνωρίζει τι σημαίνει το Aι-
γαίο και οι ολ φωτες Kυκλάδες, που
ήταν οι «γεννήτρες» του.
O Γύζης είδε το φως στην ανεμ -
εσσα Tήνο που ο Hölderlin τοποθε-
τούσε με τη φαντασία του τον Yπε-
ρίωνα, τον πατέρα του ήλιου. Oι επι-
δέξιοι τεχνίτες της ήταν ονομαστοί,
γιατί απ παλιά οι κάτοικοί της είχαν
αποκτήσει τη γνώση και είχαν δημι-
ουργήσει την παράδοση να είναι κα-
λοί λιθοξ οι και να υπηρετούν την
τέχνη. Aπ τα χέρια των ξακουστών
μαστ ρων της σμιλεύτηκαν τα αγάλ-
ματα που κ σμησαν τη νέα πρωτεύ-
ουσα και τίμησαν τους επώνυμους
στο πρώτο αθηναϊκ κοιμητήριο. Mε
τη συμμετοχή τους στις αναστηλώ-
σεις αποκαταστάθηκαν τα αρχαία οι-
κοδομήματα και ανεγέρθηκαν τα νέα
δημ σια κτίρια. Tο Πανεπιστήμιο, η
Aκαδημία, η Eθνική Bιβλιοθήκη, το
Zάππειο, το Aρχαιολογικ Mουσείο,
τα Παλαιά Aνάκτορα έγιναν με σχέ-
δια που εκπ νησαν ξένοι αρχιτέκτο-
νες, αλλά εκτελεστές ήταν πάντα οι
τήνιοι τεχνίτες. Mε την αξιοσύνη
τους επεξέτειναν τις δραστηρι τη-
τές τους και σε άλλες π λεις, στην
Kωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στη
Θεσσαλονίκη, στο Aγιον Oρος, ακ -
μα και στην Aνατολή, στη Pουμανία
και στην Aίγυπτο. Γνωστές είναι οι
μεγάλες καλλιτεχνικές οικογένειες
της Tήνου, που τα μέλη τους ήταν
γλύπτες, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι,
και απ το νησί αυτ κατάγονται χι
μ νο ο Γύζης αλλά και ο Nικηφ ρος
Λύτρας και ο Γιαννούλης Xαλεπάς,
θεμελιωτές της νεοελληνικής ζω-
γραφικής και γλυπτικής αντίστοιχα.
Oραμα και έμπνευση
Σε αυτ το περιβάλλον και μέσα σε
μια κληρονομημένη παράδοση γεν-
νήθηκε ο Γύζης, που έμελλε να λάβει
μια αξι λογη θέση στην καλλιτεχνική
σκηνή του Mονάχου, που έζησε, και
να αναδειχθεί στο σημαντικ τερο
καλλιτέχνη της ελληνικής ζωγραφι-
κής του 19ου αιώνα. H ιδιαίτερη φυ-
σιογνωμία του με το σπινθηροβ λο
βλέμμα φαίνεται τι τον χαρακτήριζε
απ μικρ , έτσι ώστε ο ίδιος να διη-
γείται τι η μητέρα του χαϊδεύοντάς
τον έλεγε με καμάρι στους γνω-
στούς και φίλους τους: «O Nικ λας
μου δεν είναι μορφο παιδί, μα έχει
πλανέτο». H βαθιά του μως, ταπει-
νοφροσύνη δεν του επέτρεπε να ο-
μολογήσει την πραγματική γοητεία
και ακτινοβολία που απέπνεε η προι-
κισμένη φύση του, γι’ αυτ και την
πολύ χαρακτηριστική αυτή διαπίστω-
ση της μάνας του ερμήνευσε ως ε-
ξής: «Tο πλανέτο αυτ ή μάλλον η ευχή
της, θα είναι βεβαίως η δύναμις η οποία
ως σήμερον με προστατεύει, καλύπτου-
σα τα λάθη μου και μαγεύουσα εκείνους
οίτινες εκ του πλησίον με γνωρίσουν».
Στην ίδια επισήμανση αναφέρο-
νται και σοι αργ τερα περιγράφουν
τη φυσιογνωμία του. Στο συμπέρα-
σμα αυτ οδηγεί η απάντηση που έ-
στειλε το 1900 ο Γύζης στον εκδ τη
της εφημερίδας «Aστυ», Δημήτριο
Kακλαμάνο, γράφοντας: «Σας ευχαρι-
στώ διά την ζωγραφίαν μου, μου κινή-
σατε την περιέργειαν και παρέβαλα την
του καθρέπτου μου με τα λεγ μενά σας.
Tα ηύρα χι σωστά, εκτ ς εκείνα τα μά-
τια, τα οποία βεβαίως η έμπνευσίς σας
έκανε τ σο γυαλιστερά και σπινθηρο-
βολούντα».
Συνέχεια στην 8η σελίδα

7. Aυτή η λάμψη, μαζί με το ραμα
και την έμπνευση που αποτυπώνο-
νταν στη μειλίχια φυσιογνωμία του,
έβρισκε την απ λυτη καταγραφή και
ταύτιση στο ιδεολογικ και ηθογρα-
φικ του έργο.
Iερή λατρεία
Aπ την εξιδανικευμένη ενατένιση
του κ σμου πηγάζει και η μεγάλη α-
γάπη για τη μητέρα του, για την ο-
ποία τρέφει πραγματικά ιερή λατρεία
και με θρησκευτικ σεβασμ την ε-
πονομάζει «γλυκιά και μοναδική». Σε
λες τις περιπτώσεις τον ενδυναμώ-
νει η ευχή της, που τον ακολουθεί
στο δύσκολο έργο του, στις αντιξο -
τητες της ξενιτιάς και στον αγώνα
της επιβίωσης: «Ως γνωρίζεις, η εικών
της “Aποθεώσεως της Bαυαρίας” ήτο
δι’ εμέ ένα μεγάλο και υψηλ ν βουν ν.
Eπί τέλους μ’ εβοήθησεν η ευχή της
Mάννας μου και το ανέβηκα». Eπίσης,
σε στιγμές μεγάλης νοσταλγίας γρά-
φει: «Yποφέρω τα δυστυχήματά μου με
την υπομονήν, την οποίαν η καλή μου
Mάννα μου καλλιέργησεν».
Tην ευαισθησία του, που θα απο-
τυπωθεί σε λες τις πτυχές του έρ-
γου του, μαρτυρούν επίσης τα βαθιά
αισθήματα ευγνωμοσύνης που τρέ-
φει προς το μετέπειτα πεθερ του
Nικ λαο Nάζο, με τον οποίο διατηρεί
συχνή αλληλογραφία. Mια αποκαλυ-
πτική φράση υπάρχει σε ένα γράμμα
του 1875, που αναφέρεται: «Γιατί
θέλετε να με κάμετε να πιστεύω, τι δεν
μου εκάματε τίποτε; Mη αδίκως παιδεύ-
εσθε, δι τι το προς σας αίσθημα της ευ-
γνωμοσύνης μου είναι εις το βαθύτερον
μέρος της καρδιάς μου εγχαραγμένον
και μάλιστα απ την τρυφεράν μου ηλι-
κίαν. Δεν εξαλείφεται»
H μεγάλη αφοσίωση προς τους οι-
κείους του στην Eλλάδα και προς τη
δική του οικογένεια ίσως θεωρηθεί
προσωπική υπ θεση του καλλιτέχνη,
που ελάχιστα ενδιαφέρει το μελετη-
τή. Στην περίπτωση μως του Γύζη,
οι μεγάλες ευαισθησίες του κατα-
γράφονται στην εκφραστική ποι τη-
τα των έργων του, των οποίων οι λε-
πταίσθητες πτυχές θα ήταν αδύνατο
να κατανοηθούν χωρίς τη γνωριμία
με τον ψυχικ του κ σμο. Eξάλλου, η
προσωπικ τητά του εξυφαίνεται, -
ταν ληφθούν υπ ψη λα σα τον συ-
γκινούσαν και συντ νιζαν τις χορδές
της ψυχής του. Iσως, διαπιστώνο-
ντας ο ίδιος τις ευαισθησίες του, ζω-
γράφισε πάνω στη σελίδα που έγρα-
ψε το βιογραφικ του σημείωμα, για
να το στείλει στο υπουργείο Παιδεί-
ας της Γαλλίας, μια αέρινη, με διά-
φανα ενδύματα κ ρη, την «Ψυχή»,
που κρατεί ένα μικρ κουτί, που
φυλάσσονται τα νειρα και οι προσ-
δοκίες του.
Nοσταλγία
Eπίσης, η μεγάλη προσήλωση
προς την πατρίδα σε πολλαπλά επί-
πεδα, ως έννοια αφηρημένη και συ-
γκεκριμένη, διαπνέει το έργο του και
προσφέρει το μίτο για την καταν η-
ση της δημιουργίας του. H σχέση του
αυτή προς τη μακρινή του γενέτειρα
δεν πρέπει να θεωρηθεί πατριδολα-
τρεία με περιορισμένο ορίζοντα, που
τον εμποδίζει να αφομοιώσει τα δι-
δάγματα της πολιτιστικής βαθμίδας
της χώρας στην οποία επέλεξε να ζει
και να δημιουργεί, αλλά πρέπει να γί-
νει κατανοητ τι ούτε αλλοτριώθη-
κε ούτε απέβαλε σα αποτελούν ι-
διώματα καταγωγής. Mε την ευκαι-
ρία της έκθεσης του μεγάλου του
έργου «H Eξέταση των Σκύλων» ο
Γύζης γράφει προς τους δικούς του:
«Mην παραξενευθήτε για την εκλογήν
μου. Iσα – ίσα οι Γερμανοί εδώ απο-
ρούν, πως εγώ ως ξένος έχω το κουρά-
γιο και ανακατεύομαι εις τα ιδικά των έ-
θιμα. O καθηγητής μου είναι τρελλ ς α-
π χαράν με εμέ και εις λους λέγει: “O
Γύζης πρέπει να μείνει με ημάς εδώ”. Aς
λέγουν μως αυτοί. Eγώ ηξεύρω ποία
είναι η πατρίς μου».
Στην αρχή τα συναισθήματά του
πηγάζουν απ τη νοσταλγία του ξε-
νητεμένου, με την πάροδο μως του
χρ νου παίρνουν διαστάσεις ενορα-
τικές και με τα μάτια της ψυχής ανα-
ζητά τον παράδεισο της φύσης της
πατρίδας και της αναβιωμένης αρ-
χαι τητας. H ίδια πορεία διαπιστώνε-
ται και στο έργο του, καθώς στις η-
θογραφίες του ξετυλίγεται η τρυφε-
ρή ανάμνηση της πατρίδας και ανα-
βιώνουν σκηνές της καθημεριν τη-
τας με ιστορική διάσταση και ιδεαλι-
στική χροιά. Στις αλληγορικές μως
συνθέσεις η επικοινωνία επιτελείται
στη σφαίρα των ιδεών και επιστρα-
τεύονται εικ νες απ το παρελθ ν,
απ τη μυθολογία και τη θρησκεία.
Στην περιγραφή του διπλώματος
των Oλυμπιακών Aγώνων, ο Γύζης α-
ποκαλύπτει τα πνευματικά του ορά-
ματα και εκφράζεται με αλληγορίες
που δανείζεται απ τη μακραίωνη ι-
στορία της πατρίδας του: «Eις το
Vordergrund δεξιά η πάλιν εμψυχωθεί-
σα Aπτερος Nίκη, ως άγαλμα ωραίον
και ζωνταν ν, κρατούσα κλάδον ελαί-
ας, πως ευαγγελίση την απ το απένα-
ντι μέρος καθημένην Eλλάδα. Tρέχου-
σα σταματά, πως μην την ενοχλήση, α-
κούουσαν παρά του πισθεν αυτής χρ -
νου ύμνον παλαιάς λαμπράς εποχής και
βυθισμένην εις αναμνήσεις». Aλλά, εάν
η εικ να αυτή είναι μια εξιδανικευ-
μένη σχέση παρελθ ντος και παρ -
ντος, η περαιτέρω ομολογία του, την
Eλλάδα «δεν ημπορώ να την ζωγρα-
φίσω τ σον ωραίαν ως την αισθάνο-
μαι», είναι συγκινητική, ανθρώπινη
και γεμάτη αυθορμητισμ . Oσο περ-
νούν τα χρ νια και με ωριμ τητα εμ-
βαθύνει στην ιδέα που έθρεψε τα -
νειρά του και εμπ τισε το έργο του,
τ σο περισσ τερο διαφαίνεται η πι-
κρία του για την αδυναμία της πατρί-
δας του να τιμήσει τους άξιους και
να τους κρατήσει κοντά της. «H
Mάννα μου δεν με νιώθει και η Παρα-
μάννα μου δεν θέλει να το ειπή τι με
νιώθει», γράφει, ταν το μεγάλο του
έργο «Aποθέωση της Bαυαρίας»
προκαλεί θαυμασμ , αλλά χι την
πραγματική αναγνώριση, που ο ίδιος
θα επιθυμούσε. Eίναι αξιοσημείωτο
τι ο Γύζης, ενώ κινείται στις σφαί-
ρες της ιδέας και προσπαθεί να εν-
σαρκώσει την ευγένεια του ελληνι-
κού πνεύματος, διατηρεί στην ψυχή
του τον αυθορμητισμ , μακριά απ
κάθε ψυχρή και εγκεφαλική έκφρα-
ση. «Δεν ζωγραφίζονται οι λέξεις αλλά
το πνεύμα αυτών», και συμπληρώνει τι
«τοιαύτη Δ ξα ήρμοζε η ελευθερωθείσα
Πατρίς να απαθανατίσει εκείνους, οίτι-
νες έδωσαν το δικαίωμα του ζην προς ε-
λευθερίαν των απογ νων των».
Προσωπικ ύφος
Παρ’ λη την ιδεαλιστική αυτή
σχέση προς την πατρίδα του, που
στην ουσία μως χαρακτηρίζεται α-
π απλ τητα και ειλικρίνεια, ο Γύζης
έχει και μια άμεση επαφή με το περι-
βάλλον της, που το περιγράφει με
την πιο μεγάλη συγκίνηση, την πιο
διεισδυτική ματιά και την πιο βαθιά
αισθαντικ τητα. «Aυτάς τας ημέρας
φυσά δυνατά ν τιος άνεμος. Δεν πι-
στεύω να είναι απ την Eλλάδα: δεν μυ-
ρίζει θυμάρι».
Aν δεν διέθετε την ευαισθησία αυ-
τή για τη διαφορετική ποι τητα της
φύσης, των χρωμάτων και του φω-
τ ς, δεν θα μπορούσαν τα ταξίδια
στην Eλλάδα και τα βιώματά του να
επηρεάσουν το καλλιτεχνικ του γί-
γνεσθαι και να τον οδηγήσουν στην
οριστική υπερνίκηση της Σχολής του
δασκάλου του Karl von Piloty. Kατ’
αυτ τον τρ πο βλέπει την Eλλάδα
με τους τρ πους που διδάχθηκε, αλ-
λά συγχρ νως η ίδια γίνεται το έναυ-
σμα για τη διαμ ρφωση του προσω-
πικού καλλιτεχνικού του ύφους.
Πριν φύγει για τη Γερμανία, μετά
το γάμο του με την Aρτεμη Nάζου,
φυτεύει στο κτήμα του πεθερού του
στο Xαϊδάρι μια ακακία, ενώ, με την
ευκαιρία της επίσκεψης μιας έκθε-
σης λουλουδιών στο M ναχο, ανα-
πολεί τα φυτά που είχαν οι αυλές της
πατρίδας του: «αρκετά λουλούδια και
πολλά ωραία μεταξύ, προπάντων καμέ-
λιες. Aλλά είναι λα τεχνητά μεγαλωμέ-
να και γι’ αυτ δεν μ’ αρέσουν. Προτιμώ
μια απριλιάτικη τριανταφυλλιά των
Aθηνών απ’ λα αυτά». H φράση αυτή
δεν είναι απλώς λ για του ξενιτεμέ-
νου νοσταλγού, αλλά του ανθρώπου
που προσδι ρισε σο κανένας άλλος
την ανεπανάληπτη φύση, τη θάλασ-
σα του νησιού του και τα μαγευτικά
ακρογιάλια. Tο γεγον ς τι δεν ακο-
λούθησε την τοπιογραφία και δεν
ενσάρκωσε την ιδιοτυπία της οφεί-
λεται στο έμφυτο ενδιαφέρον του
για τον κ σμο των ιδεών που διαπέ-
ρασε, παρά τη ρεαλιστική κατεύθυν-
ση, ακ μα και το ηθογραφικ του έρ-
γο.
Θαλάσσιοι Hλιοι
Συχνά παραπονιέται για το σκοτει-
ν M ναχο και στο αποκορύφωμα
της απελπισίας του διατυπώνει μια
φράση που μαρτυράει τι ουδέποτε
μπ ρεσε να συμφιλιωθεί με το δια-
φορετικ αισθητικά τοπίο «ούτε μ’ ε-
μπνέει ο τ πος ούτε εύμορφαι είναι αι
γραμμαί ούτε οι χρωματισμοί. Aιώνιον
πράσινον, πράσινον. Aλλοι είναι οι τ -
ποι διά καλλιτέχνας, ίνα εμπνευσθούν,
αλλ’ είναι μακράν». H παρατήρηση εί-
να αξιοσημείωτη, γιατί απ τη χρω-
ματική κλίμακα του Γύζη, που κυ-
ριαρχούν τα μπλε και τα κ κκινα, λεί-
πει παντελώς το συνηθισμένο στους
Συνέχεια απ την 7η σελίδα
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
«Nύμφη και έρως», ελαιογραφία σε μουσαμά 0,85x0,59 μ. Eθνική Πινακοθήκη
και Mουσείο Aλεξάνδρου Σούτζου, Aθήνα. Eνα απ τα ονειρικά έργα του Γύ-
ζη, εμπνευσμένο απ τους γερμανικούς μύθους και θρύλους.

8. KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9
βαυαρούς ζωγράφους πράσινο. Σε α-
ντιστάθμισμα μως των σων στε-
ρείται, ονειροπολεί και γράφει: «Eις
τον ύπνον ευρίσκομεν την ευχαρίστη-
σιν, δι τι ονειρευ μεθα θαλασσίους ηλί-
ους» ενώ αστειευ μενος φωνάζει
στα παιδιά του τι η θεία είχε στο
κουτί, που απέστειλε, «και ένα κομ-
μάτι ήλιον ελληνικ ν». Πέρα μως α-
π κάθε χαριτολογία, βαθιά είναι η
θλίψη του, γιατί, χάριν της τέχνης
του, είναι αναγκασμένος να ζει σε
σκοτεινά και κρύα μέρη: «Ω, αν ήξευ-
ραν οι Eλληνες τι θησαυρ ν έχουν με το
ωραίον κλίμα και το λαμπρ ν φως. Tι
κρίμα. Πώς θα έφεγγεν εν γένει η Aνα-
τολή, αν έφεγγεν και η Tέχνη αναλ -
γως». Tο σημαντικ στην παραπάνω
φράση είναι η διάγνωση της ποι τη-
τας του εξωτερικού φωτ ς, που βέ-
βαια δεν τον απασχ λησε, εκτ ς απ
ελάχιστες εξαιρέσεις, τον οδήγησε
μως, πως θα γίνει αντιληπτ , στην
επιλογή μιας χρωματικής κλίμακας
που σφράγισε το προσωπικ ύφος
το. Aυτ πιθανώς να οφείλεται στο
γεγον ς τι η τοπιογραφία δεν συ-
γκαταλεγ ταν στην ακαδημαϊκή τέ-
χνη του Mονάχου, που υποστηριζ -
ταν απ λους τους καθιερωμένους
φορείς, ακ μη μως να μη συμβάδι-
ζε και με την ιδεολογία των κατευ-
θύνσεών του.
Nεοϊδεαλιστικές ιδέες
Aργ τερα, ταν η φύση της πατρί-
δας του μετατράπηκε σε ονειρική ε-
νατένιση, αποδίδει στον τ πο του
και δυνάμεις υπερφυσικές: «Περίερ-
γον πως ημπορεί τις να αρρωστήση εις
αυτ το κλίμα που ζουν οι θεοί».
Eτσι, στο τέλος της ζωής του, κα-
θώς διαισθάνεται το θάνατο να έρ-
χεται, χωρίς να έχει μπορέσει να επι-
στρέψει στο νησί του, ο γυρισμ ς
παίρνει το ν ημα του πολυπ θητου
λυτρωμού: «Eάν ήτο δυνατ ν, να η-
μπορούσα να ηρχ μουν εις την
Eλλάδα, ίσως κατά πρώτον εις την
Kεφαλληνίαν και κατ πιν εις την Tή-
νον, εις τα γλυκά αυτά μέρη, που ο
θαλάσσιος άνεμος, το βάλσαμον αυ-
τ υπάρχει, τι θα εύρισκα πάλι τα-
χέως την υγείαν μου». Mετά το δεύ-
τερο ταξίδι του στην Eλλάδα, που
για τελευταία φορά παρέμεινε μερι-
κές ημέρες ευτυχισμένος, αναπολεί
την παραδείσια παραλία του Δαφνι-
ού και τη μακάρια ησυχία της φύσης.
Tο ενορατικ αυτ βίωμα και η εξι-
δανικευμένη πραγματικ τητα, μαζί
με τις νεοϊδεαλιστικές ιδέες της ε-
ποχής και την αγάπη του για τη μου-
σική και την ποίηση θα αποτελέσουν,
απ τα μέσα της δεκαετίας του ’80,
τον παράγοντα μεταστροφής απ τις
ηθογραφικές σκηνές προς τις ιδεα-
λιστικές – αλληγορικές συνθέσεις,
συμβαδίζοντας συγχρ νως με ορι-
σμένη κατεύθυνση της τέχνης του
Mονάχου.
H σχέση με τη μουσική
H άλλη διάσταση σχετικά με την α-
ντίληψη της φύσης είναι τι ο Γύζης
βλέπει ζωγραφικά το τοπίο και κάνει
παρατηρήσεις πολύ κοντά στις υπαι-
θριστικές αντιλήψεις της εποχής.
Στα ελάχιστα έργα στα οποία αποτυ-
πώνει το ύπαιθρο, δίνει πολύ ενδια-
φέρουσες και προσωπικές λύσεις και
αποδεικνύει την ικαν τητά του για
την πρ σληψη και απ δοση των ιδιο-
τήτων του εξωτερικού φωτ ς, γεγο-
ν ς που επισημαίνεται και απ το
γνώστη της ζωγραφικής του Mονά-
χου Siegfried Wichmann. Παρ’ λα
αυτά, η ενασχ λησή του με τη φύση
περιορίζεται στις σπουδές που έκα-
νε στα ταξίδια του στο Tυρ λο, χω-
ρίς να έχει καταγίνει, πλην ελαχί-
στων εξαιρέσεων, με αυτοτελή το-
πία. Σχετικά με την αισθητική αντιμε-
τώπιση της φύσης, χαρακτηριστικές
είναι οι φράσεις που περιλαμβάνο-
νται σε ένα γράμμα προς τη γυναίκα
του, ταν το 1895 επισκέφθηκε για
τελευταία φορά την πατρίδα του. «H
ευμορφία την οποίαν βλέπω εδώ και μά-
λιστα προς την δύσιν του ηλίου, είναι α-
περίγραπτος. H λεπτ της των χρωματι-
σμών και η ταχύτης της μεταβολής απ
στιγμής εις στιγμήν, μεταβολή των τ -
νων, των αρμονικωτάτων τ νων, ούτε
θα γραφθή ποτέ, δι τι λείπουν αι λέξεις,
ούτε θα βρεθή ζωγράφος να ζωγραφί-
σει». H υπ θεση που διατυπώνεται -
τι στη διαπίστωση αυτή φτάνει στο
τέλος της ζωής του, ταν είναι πια
αργά να αλλάξει καλλιτεχνικούς
προσανατολισμούς, είναι θεωρητικά
σωστή, δεν οδηγεί μως στις προθέ-
σεις του που δεν συμπεριλαμβάνουν
αυτ το στ χο, εφ σον η κατεύθυν-
σή του ήταν πάντα ιδεαλιστική. Στο
έργο του μεταφέρει μως το απαύ-
γασμα της ανάμνησης των χρωμά-
των που βλέπει στην πατρίδα του.
«Φοβούμαι μην ιδώ εις το μέλλον τις ση-
μερινές ζωγραφιές μου και μου φανούν
πως έχουν το χρώμα της θαλάσσης, δι -
τι αυτάς τας ημέρας εις τον ξύπνον μου
και ύπνον μου βλέπω θαλάσσας, βάρ-
κες, καρ τσες και τα τοιαύτα».
Στα ιδεαλιστικά του έργα ταυτίζει
τη φύση της πατρίδας του με την
ποίηση, που συντονίζει το βιολί της
με το τραγούδι της άνοιξης. Eτσι, κά-
θε πινελιά είναι ιδέα, κάθε χρώμα εί-
ναι μουσικ ς τ νος και ρυθμ ς. Πολ-
λά έργα του δημιουργούνται με τη
μελωδία του πιάνου που παίζουν τα
παιδιά του, και ο Γύζης γράφει: «Tα
παιδιά μου έπαιξαν την εισαγωγή
“Jubel” και την “Eυρυάνθην” του
Weber και εν μέρος της πρώτης Συμφω-
νίας του Beethoven. Mε τον ενθουσια-
σμ ν μου εδιώρθωσα αρκετάς γραμμάς
εις την εικ να μου». Tη μουσική αυτή
γλυκύτητα μεταφέρει ο Γύζης χι
μ νο στις ιδεαλιστικές – αλληγορι-
κές συνθέσεις του, αλλά και στα η-
θογραφικά θέματα, ενώ στα εμπνευ-
σμένα απ την αρχαία Eλλάδα έργα
συνδυάζει την κίνση με το ρυθμ και
τη μελωδία και αποβλέπει να διαβεί
τις πύλες του Oλύμπου. Για την πο-
μπή της «Aποθέωσης της Bαυαρίας»
γράφει: «H εικών προχωρεί βραδέως
με το ίδιον βάδισμα προς τα εμπρ ς, -
πως και αι θεαί επάνω στον μουσαμά.
Mε έχε μαγεύσει η πρώτη θεά (η Ποίη-
σις). Φαντάζομαι τι ακούω την μουσι-
κήν της και στολίζω (μαζί με τας θεάς)
το άρμα με ρ δα».
H σχέση του Γύζη με τη μουσική
θεμελιώθηκε στα παιδικά του χρ -
νια, ταν στο νησί του αντηχούσε
κατά τις γιορτές και τα πανηγύρια ο
ήχος του βιολιού και του λαγούτου.
Eτσι, απ τις πρώτες του φροντίδες
ήταν να αρχίσει να μαθαίνει μουσική
και, πως συνεπάγεται απ τις επι-
στολές του, επισκεπτ ταν συχνά την
Oπερα και ενθουσιαζ ταν με τις πα-
ραστάσεις των έργων του Richard
Wagner.
Yπ τους ήχους
του Mπετ βεν
Mε την πάροδο του χρ νου ο Γύ-
ζης λο και περισσ τερο ζωγραφίζει
και σκέπτεται υπ τους ήχους του
πιάνου, ακούγοντας κυρίως έργα
του Beethoven, τον οποίο θεωρεί ως
τον υπέρτατο δημιουργ . Kατά τις ι-
δεαλιστικές του αναπολήσεις τοπο-
θετεί τη μουσική υπεράνω λων των
τεχνών και η προσωποποίηση της
καλλιτεχνίας κρατάει πάντα στο χέρι
λύρα. Eνδεικτική για τη βαθύτατη
σχέση του με τη μουσική είναι η
φράση: «Oταν ο Πήγασ ς μου θέλη
καμμία φορά να ξεκουρασθή επιστρέ-
φει τις τον Oλυμπον. Eκεί είδα πολλούς·
χι μ νον τους θεούς της Eλλάδος αλλά
λους τους εξ χους άνδρας (...). Kαι το
μεγαλοπρεπέστερον, εις υψηλ τερον
μέρος καθήμενος ο Beethoven έπαιζεν
εις ργανον την χιλιοστήν συμφωνίαν
του».
Aκ μη, διηγείται τι τα σχέδια που
αγ ρασε η Staatliche Graphische
Sammlung του Mονάχου είναι προϊ -
ντα μουσικής έμπνευσης και αποτε-
λούν τις ωραι τερες αναμνήσεις της
ζωής του. O ίδιος, θέλοντας να δεί-
ξει π σο συνυφασμένα είναι τα έργα
του με τη μουσική, τοποθετεί πάνω
απ το πιάνο, που του χάρισε η μα-
θήτριά του Anna May, το κατ’ εξοχήν
λυρικ , ποιητικ , μελωδικ έργο
του, την «Eαρινή Συμφωνία». H σχέ-
ση του με τη μουσική πρέπει να αξιο-
λογηθεί κατά τη θεώρηση του έργου
του, γιατί διαφορετικά είναι αδύνατο
να γίνουν αντιληπτές οι αρμονικές,
ευαίσθητες, ρυθμικές γραμμές και οι
λυρικές συνθέσεις του. Mέσα απ
τις απλές επιστολές του ο Γύζης α-
ποκαλύπτεται ως μια προσωπικ τητα
σύνθετη, γεγον ς που βοηθάει στην
ερμηνεία του πολύπλευρου έργου
του.
H επαφή με τη φύση
Kαι ακ μη δεν έχουν θιγεί λες οι
πτυχές της σημαντικής αυτής φυσιο-
γνωμίας της ελληνικής τέχνης: οι
παρατηρήσεις του για τη φύση, πέρα
απ την αισθητική περιγραφή του
τοπίου, φανερώνουν άνθρωπο ευαί-
σθητο σε πολλούς τομείς, προσωπι-
κ τητα ολοκληρωμένη, με οράματα
αλλά και πρακτικ τητα. Σε ένα γράμ-
μα του 1897 αναφέρει: «Σας συλλυ-
«O ζαχαροπλάστης» (1898). Eλαιογραφία σε μουσαμά 1,27x1,00 μ. (Iδιωτική
συλλογή, Aθήνα). Eκτ ς απ την πραγματικά μοναδική ζωγραφική απ δοση
των διαφορετικών αποχρώσεων του λευκού, που εξελίσσεται η μία δίπλα
στην άλλη με αφάνταστη μαεστρία, ο Γύζης επιχειρεί να αποδώσει μια αιφνί-
δια κίνηση που προκύπτει απ το αναπάντεχο σπάσιμο του σκοινιού απ’ που
κρεμ ταν το μπουκάλι. Kατ’ αυτ ν τον τρ πο δίνεται η εντύπωση μιας αστα-
θούς στάσης, που μ λις του επιτρέπει να ισορροπεί το γλύκισμα που κρατάει
στα χέρια του...
Συνέχεια στην 10η σελίδα

9. 10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997
πούμαι τι υποφέρετε την τ σην ζέστην,
εις τούτο πταίετε σεις οι ίδιοι. Eάν δεν-
δροφυτεύσετε, θα εύρουν τουλάχιστον
τα παιδιά και τα εγγ νια σας δροσερώ-
τερον, αλλά και υγιειν τερον κλίμα.
Kρίμα εις την ωραίαν Eλλάδα».
H επαφή του με τη φύση είναι βα-
θιά, γιατί σε πολλά σημεία των επι-
στολών του καταγίνεται με αξιοθαύ-
μαστες περιγραφές, συγκινείται με
τα βουνά, τα δάση και σε κάποια
στιγμή γράφει τη χαρακτηριστική
φράση: «Xαιρετήσατε εκ μέρους μας
μικρούς και μεγάλους ως και τα που-
λιά». Kαι ακ μη πιο συγκινητικά μετά
το ταξίδι του στην Eλλάδα: «Eις την
Aκρ πολιν, τον Λυκαβηττ ν, εις λα τα
βουνά και την θάλασσαν και εις τον λα-
μπρ ν ήλιον, τον οποίον έκτοτε σχεδ ν
δεν είδα, πολλά χαιρετίσματα». H δια-
φορετική ποι τητα του ελληνικού
τοπίου, που δεν παραλείπει να τονί-
ζει σε κάθε ευκαιρία, τον οδηγεί σε
χρωματικές επιλογές που κάνουν το
έργο του να ξεχωρίζει ανάμεσα στα
έργα των καλλιτεχνών της
Gründerzeit, γιατί ο Γύζης δεν μπ -
ρεσε να συμβιβαστεί με τις χρωματι-
κές τονικ τητες του Bορρά, πως
παρατηρεί και ο Hermann
Uhde–Bernays. Kαι πράγματι, μέσα
στα ζεστά καφέ χρώματα λάμπει το
κ κκινο, φέγγουν τα λευκά, ιριδί-
ζουν τα στολίδια των τοπικών ενδυ-
μασιών και το βαθύ μπλε εξελίσσεται
σε λες τις παραλλαγές. Tην Eλλάδα
έχει επίσης ως πηγή έμπνευσης και
το ταξίδι του στην Eλλάδα του δίνει
νέα πνοή για δημιουργία. «Eλπίζω νέ-
αν έμπνευσιν να πάρω μαζί μου εξ
Eλλάδος. Θέλω να ιδώ τον Π ρον, Aίγι-
να, Σαλαμίνα, Mέγαρα, Eλευσίνα, Kαι-
σαριανήν, Πεντέλην. Θέλω να τα ιδώ
πάλιν».
O Γύζης δεν αντλεί μως μ νο απ
την Eλλάδα, αλλά θεωρεί ταυτ χρο-
να τις δ ξες και τις τιμές του στην
ξενιτιά διακρίσεις για τους δικούς
του και την πατρίδα του. Για τη βρά-
βευσή του στο διαγωνισμ για την ε-
κατονταετηρίδα των πιάνων Ibach
Sohn, που διακρίθηκε ανάμεσα σε
174 έργα, ο Γύζης αυθ ρμητα ανε-
φώνησε: «Δ ξα και τιμή πάλιν, Oυρα-
νίτσα, εις το νομά μας! Tους φάγαμε!».
H επιτυχία, μως, τον οδηγεί σε με-
γαλύτερη πικρία, γιατί το ελληνικ
κράτος εξακολουθεί να τον αγνοεί,
γεγον ς που του προκαλεί αισθήμα-
τα απογοήτευσης. Σε ένα γράμμα
του προς τον εκδ τη του ημερολογί-
ου του 1897 Kωνσταντίνο Σκ κο εκ-
μυστηρεύεται: «Eις αυτήν την ευκαι-
ρίαν, σας προσθέτω το κάρβουνο της
καρδιάς μου και σας αναφέρω τον καϋ-
μ ν μου, τον οποίον φέρω εις την ζωήν
μου κεκρυμμένον. Oυδείς λέγω είχε πο-
τέ το αίσθημα και την περιέγειαν να ε-
ρωτήση τι κάμνω και, μολον τι ας κολα-
κευτώ τι θα γνωρίζουν το νομα, ποτέ
ουδεμία ελληνική κυβέρνησις εσυλλογί-
σθη τι έχει η Eλλάς καλλιτέχνη, αλλά…
Eίμαι ευτυχής τι είμαι Eλλην και χαί-
ρω».
Tο θρησκευτικ του αίσθημα είναι
επίσης βαθύ και συνυφασμένο με τα
ιδεαλιστικά του οράματα για την πα-
τρίδα, τη φύση, τον άνθρωπο και την
τέχνη. Για την εκπλήρωση λων αυ-
τών των ιδεών εργάζεται ακατάπαυ-
στα και θεωρεί την εκτέλεση του κα-
θήκοντος «τη γλυκυτέρα επίγειο η-
δονή». Σε λα σχεδ ν τα γράμματά
του αναφέρεται στις διαρκείς προ-
σπάθειές του να παράγει σο το δυ-
νατ ν μεγαλύτερο ποσοτικά και ποι-
οτικά έργο, προκειμένου να επιτύχει
την επιθυμητή αναγνώριση σε λους
τους τομείς.
H τάση αυτή ήταν και η κυρίαρχη
κατά το δεύτερο μισ του 19ου αιώ-
να στη Γερμανία, εφ σον λοι προ-
σπαθούσαν να φθάσουν τις πρώτες
θέσεις. Aπ τους συγχρ νους του α-
ντιπροσωπευτικ παράδειγμα απο-
τελεί ο επίσης μαθητής του Piloty και
φίλος του Γύζη Franz von Lenbach,
που εργαζ ταν ακατάπαυστα, χι μ -
νο για να ανταποκριθεί στις πολλές
παραγγελίες που δεχ ταν απ πα-
ντού αλλά και για να δεσπ ζει στην
καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή, δια-
τηρώντας επαφές και φιλίες με πολ-
λούς σημαίνοντες, ακ μη και με τον
Bismarck.
O Γύζης υιοθέτησε αυτή τη στάση
και επιδίωξε την άνοδο και την ανα-
γνώριση, μιλώντας κάθε φορά με πε-
ρηφάνεια για τις επιτυχίες του και
για τις επισκέψεις του αντιβασιλέα
Luitpold στο ατελιέ του. Στους αντί-
ποδες αυτής της επιδίωξης στάθηκε
ο κύκλος του Leibl που, απομονωμέ-
νος, απέρριπτε την επίσημη αυτή κα-
τεύθυνση. O Γύζης αν και, πως ο ί-
διος ομολογεί, συμμετείχε σε έναν
αγώνα επικράτησης, εν τούτοις εν-
δ μυχα, πως διαφαίνεται απ πολ-
λές επιστολές του, θα προτιμούσε
να ζει απερίσπαστα και να απολαμ-
βάνει την απλή ζωή της πατρίδας
του. «Δι’ εμέ», γράφει, «ο κ σμος είναι
νοερ ν τι. Zω με το παρελθ ν και το
μέλλον. Διά το ενεστώς, δεν ευρίσκω
τον καιρ ν, αλλά πάντοτε ελπίζω τι ί-
σως θα έλθει και δι’ εμέ καμιά φορά η
ευκαιρία να ζήσω ολίγον».
Aυτοπεποίθηση
H διαρκής κ πωση τον οδηγεί σε
μεγαλύτερη νοσταλγία για την ηρε-
μία του νησιού του, που το βιώνει ε-
ντον τερα ενορατικά, προετοιμάζο-
ντας έτσι την πλήρη εγκατάλειψη
των ηθογραφικών σκηνών και τη με-
ταστροφή του προς τον κ σμο των ι-
δεών. H διδασκαλία στην Aκαδημία
«O κουρέας», ελαιογραφία σε μουσαμά 0,89x0,66 μ. (Iδιωτική συλλογή, Aθήνα). Σε αυτ το έργο η φωτειν τητα των
χρωμάτων, καθώς και η ποι τητα των υφασμάτων αναδεικνύονται απ τη συγκέντρωση του φωτ ς που σε συνδυασμ
με τον τονισμ της αυτοπεποίθησης του κουρέα και της υπομονετικ τητας του παιδιού, που προσπαθεί με το πνιγ-
μένο σφύριγμα να διασκεδάσει τον π νο του, παράγει μια εικ να που έχει σχέση με την αμεσ τητα της ζωής.
Συνέχεια απ την 9η σελίδα

10. KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11
του αφαιρεί δημιουργικ χρ νο, αλ-
λά με πολλή περηφάνεια κατονομά-
ζει τον αριθμ των μαθητών του και
τα βραβεία που κερδίζει. Aυτά μως
είναι στοιχεία επίκτητα για την προ-
σωπικ τητά του· σημασία έχει τι
γνωρίζει τι θα μπορούσε να δημιουρ-
γήσει αν δεν είχε ανάγκη να εργάζε-
ται για βιοποριστικούς λ γους. «Aν
είχα τον καιρ ν ιδικ ν μου, κατάδικον,
θα έκαμνα τον κ σμον να σεισθή». H
εκμυστήρευση αυτή γίνεται προς
τους δικούς του το 1876, ακ μη σχε-
τικά στην αρχή της σταδιοδρομίας
του, ενώ με αφορμή την αρνητική
κριτική για τη «Δ ξα», εξοργίζεται
και γράφει: «Tούτο το λέγω μ νο εις ε-
σέ, είθε σε 500 χρ νια να γεννήση και
πάλι (ενν. η Eλλάδα) ένα παιδί και να
της κάμη ένα τοιούτον εικ νισμα διά
προσκύνημα».
H μεγάλη αυτή αυτοπεποίθηση
μαρτυράει τι ο Γύζης εμφορείται
πραγματικά απ την ιδεολογία της ε-
ποχής, που πρ βαλλε τον άνθρωπο
δημιουργ , ενώ η χειρωνακτική ερ-
γασία έπαιζε δευτερεύοντα ρ λο.
Eκτ ς απ τις σκέψεις εκείνες που
χαρακτηρίζουν επακριβώς την προ-
σωπικ τητά του, πολύτιμες πληρο-
φορίες παρέχουν και πολλές φρά-
σεις του, που στο περιθώριο διαφ -
ρων άλλων γεγον των, φωτίζουν τον
τρ πο της δημιουργίας του. O Γύζης
την εποχή της προετοιμασίας για την
οριστική στροφή του προς τις ιδεαλι-
στικές συνθέσεις παρακαλεί να του
στείλουν κείμενα αρχαίων Eλλήνων
συγγραφέων και, απ ανέκδοτη επι-
στολή προς τον πεθερ του, μαθαί-
νουμε τι μελετά τον Oμηρο και τη
μυθολογία. Aκ μη πιο διαφωτιστικ
είναι αυτ που γράφει για τις μελέ-
τες του σχετικά με τα ενδύματα,
τους αρχαίους χιτώνες. «Oσον αφορά
τα φορέματα των αρχαίων Eλλήνων κα-
ταγίνομαι εις συγγράμματα. Eχω ήδη
τρεις χλαμύδας διά τας οποίας με βοη-
θεί η Aρτεμις εις το ράψιμον. Tην μίαν
εξ αυτών έβαψα προ τεσσάρων ημερών
κ κκινην. Διά να γίνη η μελέτη πως
πρέπει, έχω ανάγκην μακρού καιρού
και πολλά να μελετήσω. H εργασία μου
αυτή γίνεται κλέπτοντας».
Mεγαλοθυμία
στις επιθέσεις
Eπειδή ενδιαφέρεται για τη γνώμη
των άλλων, αποστέλλει κάθε φορά
φωτογραφίες και αναμένει να πλη-
ροφορηθεί τις κρίσεις των δικών
του, αλλά κυρίως του στενού του φί-
λου Nικηφ ρου Λύτρα. Bοηθητικές
είναι οι περιγραφές για τα έργα του
και οι παρατηρήσεις του στο ιδεολο-
γικ και εκφραστικ επίπεδο και χα-
ρακτηριστικές οι αντιδράσεις του, με
μεγαλοθυμία και στωικ τητα, στις
πικρ χολες επιθέσεις της κριτικής
του ελληνικού τύπου.
Tο ύφος των επιστολών του είναι
γλαφυρ , το περιεχ μενο απλ αλλά
συγχρ νως βαθυστ χαστο και σχε-
δ ν ηρωικ . Kαι μέσα απ αυτ το
πλέγμα των μικρών και καθημερινών
πραγμάτων που εξυφαίνουν σιγά σι-
γά την προσωπικ τητά του, η χαρι-
τολογία συμπλέει με τη φιλοσοφημέ-
νη σκέψη, έτσι ώστε το ένα γεγον ς
να διαδέχεται το άλλο απλά, φυσικά,
αλλά και οι αιχμές να είναι εύστοχες,
σύντομες και ακριβείς.
Σχετικά με την «Aποθέωση της
Bαυαρίας» διατυπώνει την πικρία
του συνδυασμένη με χιούμορ ως ε-
ξής: «Θα έκαμνα, εννοείς, με πολύ πλέ-
ον ευχαρίστησιν την Aποθέωσιν της
Eλλάδος, αλλά μ νος μου δεν ημπορώ
να την αποθεώσω, αφού οι περισσ τε-
ροι την ξεθεώνουν… Tων φρονίμων ολί-
γα».
Σε αυτ το κεφάλαιο αξιολογήθη-
καν απ τις επιστολές του μ νο γενι-
κές σκέψεις, που περιγράφουν και α-
ποκαλύπτουν την προσωπικ τητα
του Γύζη. Σε ,τι αφορά στις πληρο-
φορίες που δίνει ο ίδιος για το έργο
του θα ληφθούν υπ ψη κατά τη δια-
πραγμάτευσή του και θα αναλυθούν
οι πεποιθήσεις του, κυρίως των τε-
λευταίων χρ νων, ταν τη σκέψη
του απασχολούν προβλήματα ιδεο-
λογικά και εσχατολογικά, και προ-
σπαθεί να δώσει λύσεις στην εκφρα-
στική αποτύπωση διαφ ρων εννοιών
και συναισθημάτων. Eπομένως, πέρα
απ τη διηγηματική σκιαγράφηση
της προσωπικ τητάς του, η ουσια-
στικ τερη προσέγγιση θα γίνει μέσω
του έργου του, που είναι ακριβώς η
βαθύτερη σύνθεση λων των παρα-
μέτρων.
«Πηνελ πη Γύζη» (ημιτελές – 1893). Eλαιογραφία σε μουσαμά 1,57x1,05 μ. Iδρυμα Eυαγγελίστριας Tήνου – Σκεπτικ
και αινιγματικ βλέμμα διακρίνει και την Πηνελ πη με τα άσπρα, κ ρη του ζωγράφου, ενώ συνθετικά και ζωγραφικά
χαρακτηρίζεται απ προχωρημένη αντίληψη, καθώς κοιτά λοξά, προβάλλεται επίπεδα στον τοίχο και οι επιφάνειες
διαγράφονται φωτεινές, χωρίς σκιές, σύμφωνα με τις γνωστές, σύγχρονες επιδιώξεις.