Mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling zijn in de dagelijkse praktijk nog al te vaak twee verschillende werelden. Een meer geïntegreerde aanpak en attitude zijn nodig. Met het congres ‘Infrastructuur in de stad’ (12 mei 2014, Antwerpen) willen de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) en het Urban Studies Institute (USI) van de Universiteit Antwerpen aantonen dat het anders kan. Het congres ontleedt de complexiteit van infrastructuurprojecten vanuit verschillende disciplines om zo meer aandacht te vragen voor zowel het project als het proces.

1. Infrastructuur, participatie en draagvlak
“Op zoek naar omgevingskwaliteit bij complexe
projecten”

2. Inhoud presentatie
1) Aanleiding
2) Regelgeving complexe projecten en nieuwe procesaanpak
3) De routeplanner
4) De verschillen met vandaag
5) De stap naar omgevingskwaliteit
6) Besluit
7) Stellingen

3. Aanleiding project Versnelling
Investeringsprojecten
 Vaststellingen ondernemers - projectverantwoordelijken – overheid
- Lange doorlooptijden door veelheid aan sequentiële procedures
- Te weinig participatief en communicatief proces => maatschappelijk draagvlak?
- Trage politieke besluitvorming
 Regeerakkoord 2009 -2014 en Aanbevelingen Commissies Berx en Sauwens (2010)
 Projectteam Versnelling Investeringsprojecten: decreet complexe projecten /
uitvoeringsbesluit complexe projecten / routeplanner

4. Probleemanalyse
Nadruk op een erg technocratische oplossing

5. Nieuwe regelgeving: procesaanpak
 Verkenningsfase: (via participatief traject) scherpstellen probleemomschrijving, formuleren
projectdoelstellingen en opzetten partnerschappen
 Startbeslissing: engagement tot onderzoek beste oplossing problematiek of opportuniteit
 Onderzoeksfase: (via participatief traject) op geïntegreerde wijze komen tot weloverwogen
afweging van alternatieven i.f.v. beste oplossing
 Voorkeursbesluit: besluit houdende vaststelling van op strategisch niveau gekozen
alternatief
 Uitwerkingsfase: (via participatief traject) verder concretiseren tot realiseerbaar project
 Projectbesluit: besluit houdende vaststelling van op uitvoeringsniveau gekozen alternatief
(vergunningen + bestemmingswijziging)
 Uitvoeringsfase en monitoring: projectuitvoering en checken voorspelde effecten

6. Procesaanpak
 Principes nieuwe procesaanpak (art.5 van het decreet):
- Participatiebeginsel
- Open communicatie en transparantie
- Maatwerk inzake concrete invulling van proces
- Geïntegreerde en oplossingsgerichte samenwerking
- Gelijktijdige en geïntegreerde aanpak onderzoeken en inspraak
- Procesregie die door de actoren wordt gedragen
 Proces uitgetekend in “Routeplanner”:
- Een methodiek i.f.v. kwaliteitsvolle procesaanpak
- Evolutief op basis van concrete ervaringen (leerproces)
- Ter beschikking te stellen op website

7. Vertaling proceskwaliteit
 Proces ipv procedure:
- Vier procesfases
- Drie beslismomenten
- Twee Openbare Onderzoeken (i.f.v. voorkeurs- en projectbesluit)
 Evolutieve procesnota concretiseert procesaanpak en kwaliteitsprincipes
 Participatie wordt informeel gehouden, naast de inspraak via de formele consultatie
 Geïntegreerd effectenonderzoek in Onderzoeksfase en Uitwerkingsfase
 Synthesenota geeft overzicht conclusies alle effectenonderzoeksrapporten
 Integratie van procedures (bv. projectbesluit integreert bestemming en vergunning)

8. Toepassingsgebied
 Complexe projecten: cumulatieve voorwaarden in decreet ingeschreven
- Projecten van groot maatschappelijk en ruimtelijk-strategisch belang
- Die geïntegreerd vergunningen- en ruimtelijk planproces vragen
 Criteria opgenomen in memorie van toelichting van het decreet
 Zowel publieke als private projecten; alle bestuursniveaus

9. In detail: het Voorkeursbesluit
 Vaststelling van op strategisch niveau gekozen alternatief
 Inhoud:
- Motivering toepasselijkheid decreet (“complex project”) en aanwijzing bevoegde overheid
- Motivering keuze van het alternatief (tegenover andere onderzochte alternatieven)
- Gekozen alternatief op grafisch plan of tekstueel
- Motivering ten opzichte van uitgebrachte opmerkingen, adviezen en overwegingen
- Relatie met relevante beleidsplannen + evt. afwijkingen structuur- of uitvoeringsplannen
- Monitoringsmaatregelen en gebeurlijke flankerende maatregelen
- Gebeurlijke rechtsgevolgen
 Beroepsmogelijkheid bij Raad van State (geïntegreerd plan- en vergunningenproces)
 Klikmoment – “point of no return”

10. In detail: het Projectbesluit (1)
 Inhoud:
- Motivering aanwijzing bevoegde overheid
- Motivering keuze van het project
- Gekozen alternatief op grafische plannen of tekstueel (RUP = herkenbaar onderdeel)
- Motivering ten opzichte van uitgebrachte opmerkingen, adviezen en overwegingen
- Relatie met relevante beleidsplannen + evt. afwijkingen structuur- of uitvoeringsplannen
- Gebeurlijke wijzigingen aan “Vlaamse beschermingen” (art. 41)
- Gebeurlijke acties, maatregelen, voorwaarden, lasten of instrumenten bij het gekozen
alternatief
- Monitoringsmaatregelen en gebeurlijke flankerende maatregelen
- Rechtsgevolgen
- Gebeurlijke fasen van uitvoering en aanvangsdatum van elke fase

11. In detail: het Projectbesluit (2)
 Projectbesluit integreert vergunningen én bestemmingswijziging
 Voorkeursbesluit kan via meerdere Projectbesluiten ingevuld worden
 Specifieke regeling voor integratie van wijzigingen of opheffingen van “Vlaamse beschermingen”
(o.a. onroerend erfgoed, bos- en natuurreservaten, afbakening VEN - 1e fase): indien
Projectbesluit van lokale overheid bekrachtiging door Vlaamse Regering nodig
 Beroepsmogelijkheid bij Raad van State

12. Versnelling?
• Procedures op zich zijn niet altijd de grote vertragers. Door studies parallel ipv sequentieel te
voorzien kan tijdswinst geboekt worden. Door betere afstemming is er winst in kwaliteit.
• Samenbrengen van openbare onderzoeken is tijdswinst, maar betekent bovenal een
meerwaarde inzake vereenvoudiging en helderheid naar burger en inspreker. De inspraak
kan op die manier veel efficiënter georganiseerd worden.
• Beter proces levert tijds- en kwaliteitswinsten op
• Participatie vergt tijd.

13. 13
Intern werk-
document
Plan-MER
A102/R11bis:
participatie
vergt tijd

14. Omgeving & project
D&C-
contract
Taakstellende
planning
Wettelijke
maatregelen /
precedent
Insteek participatie
Waarom is iets wel/niet bespreekbaar?
Budget

15. Ambitie routeplanner
Wel
– Beschrijven principes kwaliteitsvolle procesaanpak, doch maatwerk nodig per
proces
– Ontwikkelen gemeenschappelijke taal ten behoeve van procesaanpak
Niet
– Handboek op maat
– Geeft geen garanties

16. Inhoud routeplanner
• Uitgebreide uitleg bij de verschillende processtappen:
bv. dat je tijdens de verkenningsfase een stakeholderanalyse maakt
bv. taken en competenties van projectleider en procesbegeleider
bv. tips inzake opmaak van een procesnota
bv. de voordelen van een (publieke) kennisdatabank
bv. de regelmatige evaluatie van een risico-analyse
bv. spelregels inzake participatie
• Praktijkvoorbeelden

17. Lessons learned uit A2 Maastricht
1. Betrek burgers tijdig obv een gedetailleerd plan
2. Probeer de oplossing als een proces te accepteren
3. Vertrouwen / duurzame samenwerkingsverband tussen het A2 Buurtenplatform en
Projectbureau A2
4. Stem verwachtingen vooraf goed af
5. Creëer ruimte zowel in het plan, als de planning, als het planologisch besluit, als in de
budgetten (omgevingsbudget), als in het contract.
6. Indien die ruimte er niet is, doe dan geen andere participatie dan “informeren”

18. Voorbeeldscherm
• Geef participatie een duidelijke plaats in het planningsproces
• Participatie is maatwerk, maar dient wel ingebed te zijn in het planningsproces. Geef duidelijk aan waar, hoe en in welke mate
participatie een invloed zal hebben op de besluitvorming. Voorzie voldoende tijd en middelen. Eenmaal gestart met een participatief
traject, moet dit gedurende het hele project verder gezet worden en is een blijvende terugkoppeling noodzakelijk. Het is evident dat
participatie afgestemd moet zijn op de fase in het proces. Communiceer steeds helder waarover de participatie wel en niet gaat,
gezien dit verschilt per procesonderdeel.
• Infomarkten, interactieve werkvergaderingen, ronde tafelgesprekken, burgerevenementen kunnen productiever zijn dan de klassieke
inspraakprocedure omdat er meer doelgroepen worden bereikt. Bij complexe maatschappelijke vraagstukken is deze werkwijze zeer
zinvol. Een dergelijk samenwerkingsmodel vergt evenwel een meer doorgedreven organisatie, management en engagement van alle
betrokkenen in het proces.
• Een projectwebsite is een vooraanstaande vorm van moderne communicatie. Het voordeel is dat veel stakeholders snel en op
verschillende wijze bereikt kunnen worden. Velen willen louter een zicht verwerven op wat waar en wanneer gerealiseerd zal worden
en op de voor hen relevante flankerende maatregelen. Andere actoren wensen dan weer inzicht te verwerven in het waarom van het
project, de onderzoeken, de procesaanpak of de gemaakte keuzes. Voor een groep van betrokkenen is toezicht op het complexe
project van belang. Zij wensen het planningsproces van nabij op te volgen en te weten hoe zij, formeel of informeel, kunnen inspreken.

19. Voorbeeldscherm
•Belangrijk is dat een projectwebsite beschikbaar is vanaf het prille begin van het complexe project, nog voor enige besluitvorming, tot na de
uitvoeringsfase. Draagvlakopbouw begint immers best zo vroeg mogelijk. De inzet van andere communicatiemiddelen mag echter niet
verwaarloosd worden. De projectwebsite leent zich bijvoorbeeld minder tot direct stakeholdercontact
•De ervaring leert dat lokale besturen zich bij grote projecten vaak opzij geschoven voelen. Ze ervaren weinig impact te hebben op het
besluitvormingsproces. Daarom is het als lokaal bestuur belangrijk om op een constructieve manier aan te geven dat men bereid is
oplossingsgericht mee te werken (liefst zo vroeg mogelijk in het proces). Dit kan door de eigen ambities en belangen duidelijk in kaart te
brengen of door bijvoorbeeld zelf een studie op te starten m.b.t. een deelproblematiek van het complex project.
•Hiermee samenhangend moet er bij actoren de bereidheid zijn om te luisteren naar de lokale besturen en waardevolle inzichten mee te
nemen in het verdere proces.
•Als men beleid enkel op papier zou uittekenen, dan zou het sneller gaan zonder participatie. Dat beeld leeft bij velen. De praktijk toont
echter een ander beeld. De vertragingen ontstaan als er geen of te laat overleg is georganiseerd. Er ontstaat dan protest en juridsche
procedures worden opgestart. Participatie gaat niet over gelijk krijgen of gelijk hebben, maar wel over het vinden van een goede oplossing.
Het is het opbrengen van wederzijds begrip en verantwoordelijkheid opnemen.

20. • Kies voor doelgerichte communicatie
• Zorg voor regelmatige en consequente informatie
• Wees zo concreet mogelijk
• Maak maximaal gebruik van de bestaande informatiekanalen
• Ook communicatie verdient een plaats in het planningsproces. Eén van de doelstellingen van communicatie is informatie doorspelen.
Door te communiceren creëer je duidelijkheid, beantwoord je vragen, schets je een stand van zaken, neem je ongerustheid weg.
• In het traditionele communicatie- en participatieplan wordt vooraf bepaald welk resultaat men wil behalen en welke aanpak je daarbij
volgt. Dat werkt echter alleen als je alle omgevingsvariabelen onderweg onder controle houdt, en dat kan inzake complexe projecten
bijna nooit. Het moet dus veel flexibeler en je moet er continu mee bezig zijn om het goede momentum aan te voelen.
• De evaluatie vindt plaats tijdens het hele proces. In de eerste stappen gaat men geen strikt kwantitatieve doelstelling formuleren,
maar werken met een richtinggevende ambitie, die is gebaseerd op de opdracht en de eerste analyses van de omgeving en de
stakeholders.
• Tracht ter voorbereiding van belangrijke participatiemomenten reeds met een of meer actoren van de doelgroep te overleggen zodat
je een goed zicht hebt op hun verwachtingen. Probeer te groeien naar vormen van partnerschap met de doelgroep tot wie je je richt in
een specifieke stap. De grootste kans om partnerschappen te vormen krijg je door zo vroeg mogelijk in het proces actief te
communiceren en participatie in gang te zetten. Uiteraard is het dan wel zo dat de betrokken doelgroep goed op de hoogte moet zijn
van de vroege betrokkenheid en wat dit concreet betekent voor het project.
• Stem de inhoud van de boodschap af op de doelgroep
• Bepaal de volgorde van de doelgroepen die je wil bereiken. Hou er rekening mee dat rechtstreeks betrokkenen de informatie liefst uit
eerste hand krijgen
• Het is belangrijk bij een ruimtelijk project te beseffen dat een burger met een andere bril naar het project kijkt dan een uitvoerder. Aan
technische plannen, studies en rapporten hebben de meeste mensen weinig tot niets. Een goede visualisatie kan wel zorgen voor meer
draagvlak. Je moet in het hoofd van de stakeholders kruipen
• Verduidelijk de doelstelling van de communicatie en geef duidelijk aan op welke wijze de doelgroep kan reageren
• Wees eerlijk, consequent en consistent in je communicatie

21. Website complexe projecten
• Bevat de ganse beschrijving van de routeplanner
• Zal tegen de zomer online gaan (www.complexeprojecten.be)
• Bevat praktijkvoorbeelden met leerervaringen: bv. “Het gevoelen achteraf is dat door de
buurtbewoners te betrekken er niet alleen tijd is gewonnen, maar dat men ook tot een beter
ontwerp is gekomen. Uiteraard kon de projectontwikkelaar niet zomaar aan alle wensen van
de buurt voldoen, maar daar was ook begrip voor.”
• Bevat ook oplijsting van de complexe projecten

22. Extra acties
• Codes goede praktijk participatie en adviesverlening geven aanbevelingen aan, als één van
de bronnen van de noodzakelijke cultuurverandering
• Organisatie vorming voor projectleiders, medewerkers in multidisciplinaire projectteams,…
• Routeplanner website actueel houden

23. Waar zitten de verschillen met vandaag?
• Door een beter proces stijgt de kwaliteit van plan en project
• Focus op een brede verkenningsfase
• Alternatievenonderzoeksnota ipv de MER-kennisgevingsnota
• Door een betere afstemming van studies stijgt de waarde van de studieresultaten.
• Door o.m. de synthesenota krijg je een betere afstemming qua resultaten
• Een kennisdatabank op de projectwebsite
• Het kostenplaatje wordt vroeger in beeld gebracht
• Aandacht voor antwoordennota’s nav inspraak

24. Waar zitten de verschillen met vandaag?
• De ervaring (bv. overlegstructuren haven van Antwerpen) leert dat een goed samenwerkend
team de muren tussen beleidsdomeinen en bestuursniveaus doet verdwijnen. En dat dat
mee de basis vormt voor een beter participatief traject
• In de beslismomenten naast het eigenlijke projectalternatief ook een pakket van aanvullende
maatregelen mee goedkeuren (flankerend beleid, milderende maatregelen,…)
• Een publiek gemaakte en evolutieve procesnota

25. Proces én omgevingskwaliteit
• Naast een meer procesmatige manier van werken is tevens nood aan omgevings-
management om complexiteit beheersbaar te houden:
een infrastructuurproject inpassen in zijn omgeving

26. Plan
(oud)
Plan
(nieuw)

27. GGB (geïntegreerd gebiedsgericht beleid)
• Nevendoelstellingen integreren met de hoofddoelstelling (belang vroegtijdige inspraak)
• Breder dan louter ruimtelijke ingrepen: naast natuur, landschap,… ook geluid, gezondheid,
beleving, leefkwaliteit,….
• Inzetten op integratie van adviezen: per beleidsdomein (Uitvoeringsbesluit Complexe
Projecten )
• Nood aan meerjarengebiedsagenda / investeringskalender

28. Besluit:
DRAAGVLAKDRAAGVLAK
Maatwerk (geen unieke formule)Maatwerk (geen unieke formule)Voldoende kennis
ontwikkelen bij
alle doelgroepen
Voldoende kennis
ontwikkelen bij
alle doelgroepen
Openheid en
transparantie in
communicatie
naar alle actoren
Openheid en
transparantie in
communicatie
naar alle actoren
Werkwoord (komt niet
vanzelf
Werkwoord (komt niet
vanzelf
Zoektocht naar geloofwaardigheidZoektocht naar geloofwaardigheid
Een investering in tijd
en personeel
Een investering in tijd
en personeel
Eerlijkheid
over alle
(negatieve)
effecten
Eerlijkheid
over alle
(negatieve)
effecten
Evolutief proces
(geen momentopname)
Evolutief proces
(geen momentopname)
Integratie van
doelstellingen
en belangen
Integratie van
doelstellingen
en belangen
Participatie van
begin tot einde
Participatie van
begin tot einde
Kloof tussen
individueel en
maatschappelijk
belang
overbruggen
Kloof tussen
individueel en
maatschappelijk
belang
overbruggen

29. Stellingen
• Er is geen nood aan wetgevende kwaliteitscontroles voor een goed proces.
• Vlaanderen moet keuzes maken in een meerjareninvesteringskalender ruimte, transport en
leefmilieu. Een kwalitatief planningsproces en focus op participatie vergen immers een
investering in middelen, tijd,…
• Een participatief proces verkleint de kloof tussen overheid en de betrokken belangengroep
en beperkt zo het aantal juridische procedures.
• Projecten moeten ingebed zijn in coherente gebiedsgerichte strategische visies

30. Dank voor uw aandacht!