Op 8 januari vond de studiedag ‘Naar een gedeelde ontwerpagenda voor Vlaanderen’ plaats. Er werd die dag een programma van gezamenlijke acties gepresenteerd die Vlaanderen stapsgewijs naar een duurzame regio moeten transformeren. Het programma met gezamenlijke actiepunten kwam tot stand tijdens workshops die voorafgaand aan de studiedag werden georganiseerd. Op die workshops waren beleidssectoren, belangengroepen en academici uitgenodigd. De verschillende actoren die de Vlaamse ruimte delen (landbouw, natuur, industrie,…), verdedigen al sinds jaar en dag onverzettelijk hun eigen domein, terwijl de Vlaamse ruimte gewoon dichtslibt. Met het oog op de radicale gevolgen van de klimaatverandering en de verwachte bevolkingsexplosie is dat een nefaste ingesteldheid. De workshops wilden een positieve dialoog stimuleren: wat zijn de raakvlakken tussen de sectoren? Hoe kunnen synergieën tot stand worden gebracht? Hoe kan bijvoorbeeld de restwarmte van de industrie of de serrelandbouw gebruikt worden om woonwijken, dorpen en stadsdelen te verwarmen? Hoe kan er een nieuwe dynamiek komen die de noodzakelijke omvorming van de Vlaamse ruimte mogelijk maakt zonder dat er nieuwe ruimte moet worden geconsumeerd? Door met de belanghebbende actoren gebiedsgerichte oplossingen te ontwikkelen, kunnen nieuwe, gedeelde inzichten en methodes worden gevonden om de ruimte beter te benutten. De VRP verleende haar medewerking aan de workshops en de studiedag. Organisatie: Architecture Workroom Brussels, team Vlaams Bouwmeester, Vlaams Architectuurinstituut.

1. EEN GEDEELDE ONTWERPAGENDA
VOOR VLAANDEREN

3. 10 URGENTE OPGAVEN
80+ ONTWERPVRAGEN

4. 1 RUIMTE VOOR MORGEN
Bevolkingsgroei, droogte, overstromingen,
vergrijzing, migratie, energieschaarste… De grote
uitdagingen van de toekomst zijn vandaag reeds
gekend. Vele daarvan hebben ruimtelijke
oorzaken en/of gevolgen. We moeten dan ook
dringend ruimtelijke antwoorden formuleren op
deze lange-termijntransities.

5. 1 RUIMTE VOOR MORGEN
Welke nieuwe woonmodellen en
woonomgevingen moeten we
ontwikkelen om op de toekomstige
woonwens in te spelen?

6. eenheden, voor Gent met 20.000 eenheden.
1 RUIMTE VOOR MORGEN
Ook het aantal private huishoudens zal naar verwach-
ting verder stijgen, zij het aan een langzaam afzwakkend
groeiritme: van 2,58 miljoen in 2008 tot 2,8 miljoen in 2018
tot 2,9 miljoen in 2028. De toename zal zich vooral voor-
doen bij een- en tweepersoonshuishoudens.
1.59 Bevolkingsprojectie
Geprojecteerde procentuele verandering van het aantal inwoners in 2018 ten opzicht van de stand in 2008, per gemeente.
+10 - 15% (24) +5 - 10ù (123) +0 - 5% (137) -5 - 0% (21) -10 - 5% (3)
Bron: Willems & Lodewijckx, 2011.
DEMOGRAFISCHE CONTEXT 53

7. 1 RUIMTE VOOR MORGEN
Welke nieuwe woonmodellen en
woonomgevingen moeten we
ontwikkelen om op de toekomstige
woonwens in te spelen?
Hoe en waar kunnen systemen voor
waterretentie de voedselproductie
vrijwaren in tijden van droogte?

8. 1 RUIMTE VOOR MORGEN De gegevens worden op kaart gepresenteerd volgens een standaard kleuren/symbolen patroon. Het bestaat uit een combinatie
van het percentiel (kleurcode) en de stijghoogtewaardering (driehoek symbool).
De geografische spreiding wordt vooral gekarakteriseerd door de afwezigheid van hoge stijghoogtes
in het westelijk deel van Vlaanderen: in Oost- en West-Vlaanderen zijn de stijghoogtes vooral lager
dan normaal en normaal, op één plaats na (Hamme) zijn er geen hoger dan normale of zeer hoge
stijghoogtes waargenomen (Figuur 3).
"Wereldwijd veel meer landbouwgrond nodig" - Nieuws - De Morgen 18/04/12 16:46
venster sluiten
Denk aan het milieu. Denk na voor je print!
"Wereldwijd veel meer
landbouwgrond nodig"
Bewerkt door: Astrid Snoeys
17/04/12 - 15u38 Bron: belga.be
© reuters.
Er is wereldwijd rond het jaar 2050 zo'n 70 tot 100 procent meer landbouwgrond nodig,
de technologische verbeteringen in de landbouw ten spijt. Dat concludeerden
onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen.
De onderzoekers keken naar de ontwikkeling van de hoeveelheid landbouwgrond in de
afgelopen 46 jaar. Die gegevens koppelden ze aan de voorspelde bevolkingsgroei,
technologische vooruitgang en de groeiende wereldbevolking.
Bovendien kunnen steeds meer mensen zich een 'rijk' dieet met bijvoorbeeld veel vlees
veroorloven. Volgens de onderzoekers kan de technologie die ontwikkeling niet bijbenen en
moet er meer landbouwgrond worden voorzien.
"Die extra landbouwgrond is er wel. Wereldwijd zijn er grote gebieden begraasd grasland zoals
steppen en savannes. Die kan je omvormen tot landbouwgrond en inzaaien, al moeten
daarvoor wel mensen met tractoren daar gaan wonen", legt onderzoekster Sanderine Nonhebel
uit.
Importeren
"In dichtbevolkte landen als India en China is er relatief weinig landbouwgrond beschikbaar per
hoofd van de bevolking. Zij zullen dus, wanneer ze daar geld voor hebben, voedsel gaan
Figuur 3 : Overzichtskaart maand oktober 2011 : stijghoogteveranderingen en relatieve
http://www.demorgen.be/dm/nl/983/2012/article/print/detail/1424756/Wereldwijd-veel-meer-landbouwgrond-nodig.dhtml Pagina 1 van 2
stijghoogte.

9. 1 RUIMTE VOOR MORGEN
Welke nieuwe woonmodellen en
woonomgevingen moeten we
ontwikkelen om op de toekomstige
woonwens in te spelen?
Hoe en waar kunnen systemen voor
waterretentie de voedselproductie
vrijwaren in tijden van droogte?
Hoe ziet de Fabriek van de toekomst
er echt uit en waar wordt ze het best
gebouwd?

10. 1 RUIMTE VOOR MORGEN
DONDERDAG 27 SEPTEMBER 2012 / € 4,-
JAARGANG 136
NUMMER 39
BP
De nieuwe
Een Europees bedrijf op vijf overweegt vertrek uit China - Economie - De Morgen 30/05/12 11:09
venster sluiten
industriële revolutie
Denk aan het milieu. Denk na voor je print!
Een Europees bedrijf op vijf
overweegt vertrek uit China
Door: redactie
29/05/12 - 09u22 Bron: belga.be
Binnenkort heeft
iedereen zijn
eigen fabriek
© ap.
Ruim een op de vijf Europese bedrijven (22 procent) die momenteel aanwezig zijn in
groeieconomie China, overweegt zijn investeringen daar weg te halen en die elders in
opkomende markten in te plannen. Redenen zijn de stijgende loonkosten en een onzeker
juridisch kader. Dat blijkt uit een enquête van de Kamer van Koophandel van de
Europese Unie in China, beantwoord door 557 bedrijven.
"China wordt strategisch een almaar belangrijkere markt voor Europese bedrijven, maar een
significant aantal bedrijven zou zijn investeringen kunnen heroriënteren en China, dat almaar
duurder wordt, verlaten", zo luiden de resultaten, die dinsdag gepubliceerd werden.
Hoewel 78 procent optimistisch is over zijn groeikansen in China tijdens de komende twee jaar,
denkt slechts 36 procent dat ze in China ook effectief meer winst zullen maken.
Om te groeien in China denkt 52 procent van de respondenten dat een expansie naar regio's
waar men nog niet aanwezig is, zoals het binnenland, een goede strategie is.
De drie grootste bekommernissen van bedrijven in China zijn de economische vertraging (voor
65 pct van de bedrijven), de stijgende loonkosten (63 pct) en wereldwijde economische
vertraging (62 pct). Wat betreft de stijgende arbeidskosten in China, is 59 procent van de
ondervraagde bedrijven pessimistisch over de nabije toekomst.
Tot slot worden veel bedrijven benadeeld door regelgeving die Chinese bedrijven bevoordeelt,
zegt Davide Cucino van de Europese Kamer van Koophandel. "Er is weinig vooruitgang
geboekt in het regelgevend kader", aldus Cucino.
http://www.demorgen.be/dm/nl/996/2012/article/print/detail/1445369/Een-Europees-bedrijf-op-vijf-overweegt-vertrek-uit-China.dhtml Pagina 1 van 2
Het Stedelijk is open! Als Romney wint is dat Een wonder dat Salman
Nu nog een visie een ramp voor de VS Rushdie niet cynisch is

11. 2 RECONVERSIEPROJECT
Als we de ruimte verder blijven consumeren zoals
vandaag, vergroten we elke dag de problemen.
Enkel als elke nieuwe ruimtelijke ontwikkeling ook
een integraal antwoord biedt op de bestaande
problemen en uitdagingen, bouwen we gestaag
aan een duurzamer Vlaanderen zonder extra
ruimte te consumeren. Dat kan als we Vlaanderen
beschouwen als één groot reconversieproject.

12. 2 RECONVERSIEPROJECT
Hoe kan de reconversie van stukken
lintbebouwing de schaalvergroting van
de landbouw of de restoratie van
ecologische netwerken mogelijk maken?

13. 2 RECONVERSIEPROJECT

14. 2 RECONVERSIEPROJECT
Hoe kan de reconversie van stukken
lintbebouwing de schaalvergroting van
de landbouw of de restoratie van
ecologische netwerken mogelijk maken?
Hoe kunnen we slecht gelegen
woongebieden een andere functie geven
zonder totaal verlies van waarde?

15. 2 RECONVERSIEPROJECT

16. 2 RECONVERSIEPROJECT
Hoe kan de reconversie van stukken
lintbebouwing de schaalvergroting van
de landbouw of de restoratie van
ecologische netwerken mogelijk maken?
Hoe kunnen we slecht gelegen
woongebieden een andere functie geven
zonder totaal verlies van waarde?
Hoe kunnen we de bestaande netwerken
voor elektriciteit en gas gebruiken om
lokaal opgewekte energie ook lokaal te
gebruiken?

17. 2 RECONVERSIEPROJECT
the energy [r]evolution |
figure 1.3: the smart-grid vision for the energy [r]evolution
SMART GRIDS A VISION FOR THE FUTURE – A NETWORK OF INTEGRATED MICROGRIDS THAT CAN MONITOR AND HEAL ITSELF.
HOUSES WITH
SOLAR PANELS
ISOLATED MICROGRID
OFFICES WITH
SOLAR PANELS
WIND FARM CENTRAL POWER PLANT
INDUSTRIAL PLANT
•
•
PROCESSORS EXECUTE SPECIAL PROTECTION SCHEMES IN MICROSECONDS
SENSORS ON ‘STANDBY’ – DETECT FLUCTUATIONS AND DISTURBANCES, AND CAN SIGNAL FOR AREAS TO BE ISOLATED
• SENSORS ‘ACTIVATED’ – DETECT FLUCTUATIONS AND DISTURBANCES, AND CAN SIGNAL FOR AREAS TO BE ISOLATED
SMART APPLIANCES CAN SHUT OFF IN RESPONSE TO FREQUENCY FLUCTUATIONS

18. 3 WINST DOOR DELEN
De Vlaamse ruimte is opgedeeld en elke hectare is
toegewezen aan een bepaalde bestemming. Om
de beperkte ruimte beter te benutten, moeten we
de scheiding van functies en sectoren overstijgen.
Door de ruimte te delen en synergieën tot stand te
brengen tussen de verschillende programma’s,
kunnen we de diverse belangen, problemen en
kansen aan elkaar koppelen. Dankzij een
gemeenschappelijk beheer van de ruimte kunnen
economische, ecologische en sociale winsten
worden geboekt.

19. 3 WINST DOOR DELEN
Hoe kunnen collectieve ingrepen het
verstedelijkte gebied meer energie-
efficiënt maken?

20. 3 WINST DOOR DELEN
1
Strategisch saneren van
het stadsweefsel met
grondgebonden en nieuwe
vormen van collectief wonen

21. 3 WINST DOOR DELEN
Hoe kunnen collectieve ingrepen het
verstedelijkte gebied meer energie-
efficiënt maken?
Hoe stemmen we visies voor het delen
van ruimte af op stevige financiële,
fiscale en juridische principes?

22. 3 WINST DOOR DELEN
Hoe kunnen collectieve ingrepen het
verstedelijkte gebied meer energie-
efficiënt maken?
Hoe stemmen we visies voor het delen
van ruimte af op stevige financiële,
fiscale en juridische principes?
Hoe en waar kan gezamenlijk
waterbeheer de verweving tussen
landbouw en natuur versterken?

23. 3 WINST DOOR DELEN

24. 4 MAATSCHAPPELIJKE RUIMTE
We interpreteren de verspreide bebouwing in
Vlaanderen vaak als de fysieke neerslag van een
individualistische maatschappij. Als we het
bestaande nederzettingenpatroon omvormen tot
een gedeelde ruimte, ontstaat sociale uitwisseling
tussen de verschillende ruimtegebruikers en
bewoners. De gedeelde ruimte wordt een
maatschappelijke ruimte.

25. 4 MAATSCHAPPELIJKE RUIMTE
Hoe kan het groen-blauwe systeem als
een publiek netwerk kwaliteit
introduceren in het verstedelijkte
landschap?

26. 4 MAATSCHAPPELIJKE RUIMTE

27. 4 MAATSCHAPPELIJKE RUIMTE
Hoe kan het groen-blauwe systeem als
een publiek netwerk kwaliteit
introduceren in het verstedelijkte
landschap?
Welke strategie kan samen met
lokale consumenten worden
ontwikkeld voor de inplanting van
hernieuwbare energiesystemen?

28. 4 MAATSCHAPPELIJKE RUIMTE

29. 5 KRINGLOPEN SLUITEN
De spreiding van gebouwen en functies in het
Vlaamse landschap is oorzaak van vele actuele
problemen. Maar de nabijheid en diversiteit van
functies vormen tegelijk ook kansen om functies
en programma’s met elkaar te verweven. Zo
kunnen we bovendien korte, gesloten en
duurzame verbruikerscycli van energie, warmte of
water realiseren, met individuele en collectieve
winsten tot gevolg.

30. 5 KRINGLOPEN SLUITEN
Hoe kunnen landbouw en industrie winst
halen uit de uitwisseling van water,
warmte, mest en andere restproducten?

31. 5 KRINGLOPEN SLUITEN
Hoe kunnen landbouw en industrie winst
halen uit de uitwisseling van water,
warmte, mest en andere restproducten?
Hoe kunnen we de kleinschalige
productie-economie en vakmanschap
een plaats geven in het stedelijke
weefsel?

32. 5 KRINGLOPEN SLUITEN
Hoe kunnen landbouw en industrie winst
halen uit de uitwisseling van water,
warmte, mest en andere restproducten?
Hoe kunnen we de kleinschalige
productie-economie en vakmanschap
een plaats geven in het stedelijke
weefsel?
Hoe en op welke schaal kunnen we
energie en warmte delen als we de kost
van de nodige infrastructuur
aanvaardbaar willen houden?

33. 6 PRODUCTIEF LANDSCHAP
De open ruimte staat economisch minder sterk
dan de bebouwde ruimte. In de verstedelijkte
omgeving komt ze daarom vaak in de verdrukking.
Die logica moeten we omkeren. Zoals parken
kwaliteit brengen in steden, zo kan de open ruimte
noodzakelijke diensten leveren aan de omliggende
verstedelijking. In plaats van de open ruimte te
beschermen tegen de verstedelijking, moeten we
de verstedelijking sturen vanuit de mogelijkheden
van het productieve landschap.

34. 6 PRODUCTIEF LANDSCHAP
Hoe kan de open ruimte de toekomstige
verstedelijking actief sturen?

35. 6 PRODUCTIEF LANDSCHAP

36. 6 PRODUCTIEF LANDSCHAP
Hoe kan de open ruimte de toekomstige
verstedelijking actief sturen?
Hoe kan een netwerk van trage wegen
langs het fijnmazige waternetwerk de
verspreide woonomgevingen
herstructureren?

37. 6 PRODUCTIEF LANDSCHAP
Hoe kan de open ruimte de toekomstige
verstedelijking actief sturen?
Hoe kan een netwerk van trage wegen
langs het fijnmazige waternetwerk de
verspreide woonomgevingen
herstructureren?
Waar kunnen de ondergrond en het
landschap mee energie opwekken?

38. 7 RUIMTELIJKE PROJECTEN EN ALLIANTIES
De voorbije decennia hebben de
‘stadsvernieuwing’ (voor de steden) en de
‘landinrichting’ (voor de open ruimte) een
projectmatige en gebiedsgerichte aanpak
ontwikkeld. In alliantie met publieke en private
actoren, en met de inzet van ontwerp als
integrerend instrument, hebben ze sterke
resultaten geboekt. Als we die expertise vertalen
naar het verstedelijkte Vlaamse landschap,
ontstaat de mogelijkheid om de reconversie van
Vlaanderen actief te sturen en te begeleiden.

39. 7 RUIMTELIJKE PROJECTEN EN ALLIANTIES
Welke ruimtelijke processen kunnen we
realiseren met nieuwe instrumenten
zoals de stedelijke ruilverkaveling of
verhandelbare bouwrechten?

40. 7 RUIMTELIJKE PROJECTEN EN ALLIANTIES
Welke ruimtelijke processen kunnen we
realiseren met nieuwe instrumenten
zoals de stedelijke ruilverkaveling of
verhandelbare bouwrechten?
Hoe kunnen we nieuwe vervoerslijnen
tussen de steden aangrijpen om de
ruimtegebruiken beter op elkaar af te
stemmen?

41. 7 RUIMTELIJKE PROJECTEN EN ALLIANTIES

42. 7 RUIMTELIJKE PROJECTEN EN ALLIANTIES
Welke ruimtelijke processen kunnen we
realiseren met nieuwe instrumenten
zoals de stedelijke ruilverkaveling of
verhandelbare bouwrechten?
Hoe kunnen we nieuwe vervoerslijnen
tussen de steden aangrijpen om de
ruimtegebruiken beter op elkaar af te
stemmen?
Hoe doorbreken we via een strategisch
grondbeleid de speculatie op
landbouwgrond?

43. 8 INNOVATIEVE RUIMTE
De laatste decennia lag de focus van de
ruimtelijke planning op de ontplooiing van de
kennis- en diensteneconomie. Vandaag weten we
dat innovatie slechts kan plaatsvinden als
hersenen en handen aan elkaar gekoppeld
worden. Het ruimtelijke reconversieproject voor
Vlaanderen moet daarom ook een plaats geven
aan de innovaties en transformaties binnen de
landbouw en de maakindustrie.

44. 8 INNOVATIEVE RUIMTE

45. 8 INNOVATIEVE RUIMTE
Hoe kan een ruimtelijke ingreep de
kleinschalige creatieve activiteiten zo
koppelen dat een nieuwe economische
dynamiek ontstaat?

46. 8 INNOVATIEVE RUIMTE

47. 8 INNOVATIEVE RUIMTE
Hoe kan een ruimtelijke ingreep de
kleinschalige creatieve activiteiten zo
koppelen dat een nieuwe economische
dynamiek ontstaat?
Hoe transformeren we voormalige
industriële gebieden in steden en langs
waterwegen om ruimte te bieden aan de
industrie van de toekomst?

48. 8 INNOVATIEVE RUIMTE

49. 8 INNOVATIEVE RUIMTE
Hoe kan een ruimtelijke ingreep de
kleinschalige creatieve activiteiten zo
koppelen dat een nieuwe economische
dynamiek ontstaat?
Hoe transformeren we voormalige
industriële gebieden in steden en langs
waterwegen om ruimte te bieden aan de
industrie van de toekomst?
Hoe kan het groeiende aantal
coöperaties van landbouwbedrijven
worden vertaald in een ruimtelijke
ontwikkelingsvisie?

50. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT
Ondanks de strikte planologische opdeling in
stedelijke gebieden en buitengebieden heeft er
altijd al een sterke interactie bestaan tussen de
stedelijke kernen en hun hinterland. Ze zijn op
elkaar aangewezen voor diensten, handel,
werkgelegenheid, wonen, recreatie en natuur. De
groeiende economische en sociale kloof tussen de
steden en hun hinterland maakt het echter
noodzakelijk om nieuwe, positieve ruimtelijke
visies te ontwikkelen. Die moeten de kansen
centraal stellen die stad en hinterland enkel
samen kunnen grijpen.

51. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT
Hoe kunnen steden en randgemeenten
samen omgaan met de demografische
groei?

52. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT

53. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT
Hoe kunnen steden en randgemeenten
samen omgaan met de demografische
groei?
Hoe kunnen we zorgvoorzieningen beter
afstemmen op de spreiding van de
zorgbehoefte?

54. Jaar van aantal 65-plussers in 2008-2017
9 TERRITORIALEADSEI, SVR-bewerking; SVR-Bevolkingsprojecties 2009-2030.
Bron: SOLIDARITEIT
Kaart 5.6 geeft het totaalbeeld van de gemeentelijke variatie inzake de verandering in de populatie 65-plussers
tussen 2008 en 2018.
Kaart 5.6 Geprojecteerde verandering van het aantal 65-plussers per gemeente, 2008-2018,
procentuele verandering en verandering van het aantal eenheden, uitgedrukt ten
opzichte van 2008
+ 40-50% (10) 10
+ 30-40% (48) 100
+ 20-30% (92) 1.000
+ 10-20% (122)
+ 0-10% (36)
Bron: ADSEI, SVR-bewerking; SVR-Bevolkingsprojecties 2009-2030.
105

55. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT

56. 9 TERRITORIALE SOLIDARITEIT
Hoe kunnen steden en randgemeenten
samen omgaan met de demografische
groei?
Hoe kunnen we zorgvoorzieningen beter
afstemmen op de spreiding van de
zorgbehoefte?
Welk aangepast regionaal distributie-
systeem kan de lokale voedselproductie
sterker koppelen aan de lokale markt?

57. 10 DELTAMETROPOOL
Vlaanderen voert vandaag één ruimtelijk beleid
voor zijn hele grondgebied. Het beleid moet
echter tegelijk inzetten op zowel een lager als een
hoger schaalniveau. Op een lager schaalniveau,
om de specifieke kwaliteiten van de verschillende
economische, sociale en ecologische gebieden
van Vlaanderen ten volle te benutten. Op een
hoger schaalniveau, opdat de verschillende
gebieden elk maximaal hun specifieke bijdrage
kunnen leveren aan de grotere ruimtelijke
structuur waartoe Vlaanderen behoort: de
Deltametropool. Enkel op die manier kan
Vlaanderen zich ten volle inschrijven in de
mondiale, metropolitane dynamiek.

58. 10 DELTAMETROPOOL

59. 10 DELTAMETROPOOL
Welke bijdrage kunnen de verschillende
delen van Vlaanderen leveren aan de
ontwikkeling van de Deltametropool?

60. 10 DELTAMETROPOOL

61. 10 DELTAMETROPOOL
Welke bijdrage kunnen de verschillende
delen van Vlaanderen leveren aan de
ontwikkeling van de Deltametropool?
Hoe en waar kan de specifieke
geomorfologie van Vlaanderen de
reconversie van bepaalde gebieden
structureren?

64. De gedeelde ontwerpagenda vat de conclusies
van een proces samen, maar is ook een platform
voor verdere ontwikkeling.
De ontwerpagenda is dan ook een oproep aan
verschillende maatschappelijke actoren en
ontwerpers om allianties te vormen rond de
ontwerpvragen, en samen te werken aan een
nieuwe toekomst voor een welvarend en
duurzaam Vlaanderen.